آیا روایت «نگاه کردن به چهره علی (ع) عبادت است» با سند معتبر در منابع اهل سنت نقل شده است؟
سؤال کننده: حسینی
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->پاسخ:
روایات متعددی در منابع اهل سنت در این زمینه وجود دارد که ثابت می کند نگاه کردن به چهره نورانی امیرمؤمنان علیه السلام عبادت است.
این فضیلت، از فضائل بی نظیر امیرمؤمنان علیه السلام به شمار می رود و چنین روایتی در باره هیچ یک از اصحاب و به ویژه خلفای سه گانه در کتاب های اهل سنت یافت نمی شود.
نه تنها در باره خلفا چنین روایتی نیست؛ بلکه حتی طبق روایتی که بخاری نقل کرده است امیرمؤمنان علیه السلام از بودن با عمر کراهت داشت و دوست نداشت که چهره او را ببیند:
فَأَرْسَلَ إِلَی أَبِی بَکْر أَنِ ائْتِنَا، وَلاَ یَأْتِنَا أَحَدٌ مَعَکَ، کَرَاهِیَةً لِمَحْضَرِ عُمَرَ.
علی (علیه السلام) به دنبال ابوبکر فرستاد که نزد ما بیاد؛ ولی هیچ کس با تو نباشد؛ زیرا از همنشینی با عمر کراهت داشت.
صحیح البخاری، ج5 ص 83، ح4240، 4241، کتاب المغازی، ب 38، باب غَزْوَةُ خَیْبَرَ
از نظر سندی نیز نمی توان بر آن اشکال گرفت؛ چرا که این روایت حد اقل از هیجده نفر از اصحاب نقل شده است، حتی اگر تمام سند های آن ضعیف باشد، بازهم حجت است؛ چرا که برخی از علمای اهل سنت روایتی را که از چهار نفر اصحاب نقل شده، متواتر دانسته اند.
<!--[endif]-->اثبات تواتر روایت
این روایت از هیجده نفر از اصحاب با سند های متعدد نقل شده است، گذشته از این که یکی از سند های آن توسط حاکم نیشابوری و همچنین شمس الدین ذهبی تصحیح شده، برخی دیگر از سند های آن قطعا «حسن» هستند.
حتی اگر فرض را بر این بگیریم که تمام سند های آن ضعیف نیز باشند، بازهم روایت از حجیت نمی افتد؛ چرا که این تعداد سند از دیدگاه شیعه و سنی متواتر به شمار می رود و روایت متواتر نیازی به اثبات صحت تک تک طرق ندارد؛ چنانچه البانی وهابی در این باره می گوید:
ولا یشترط فی الحدیث المتواتر سلامة طرقه من الضعف، لأن ثبوته إنما هو بمجموعها، لا بالفرد منها.
در حدیث متواتر، سالم بودن طرق آن از ضعف، شرط نیست؛ چرا که اثبات روایت با نظر به مجموع طرق آن است، نه با نظر به تک تک طرق.
ألبانی، محمد ناصر (متوفای1420هـ)، إرواء الغلیل فی تخریج أحادیث منار السبیل، ج6 ص 95، تحقیق: إشراف: زهیر الشاویش، ناشر: المکتب الإسلامی - بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة، 1405 - 1985 م.
جالب است که برخی از علمای اهل سنت، تصریح کرده اند که این روایت، متواتر است. محمد بن جعفر کتانی در کتاب نظم المتناثر می نویسد:
(ومنها) حدیث النظر إلی علی عبادة ورد من روایة أحد عشر صحابیا بعدة طرق قال السیوطی فی التعقبات وتلک عدة التواتر فی رأی جماعة.
الکتانی، ابوعبد الله محمد بن جعفر (متوفای: 1345 هـ)، نظم المتناثر من الحدیث المتواتر، ج1، ص243، تحقیق: شرف حجازی، ناشر: دار الکتب السلفیة - مصر.
جلال الدین سیوطی، عالم نامدار اهل سنت، نیز تصریح کرده است که این روایت متواتر است. علامه مناوی در فیض القدیر که شرحی است بر کتاب جامع الصغیر، بعد از نقل این روایت می گوید:
وتعقبه المصنف وغیره بأنه ورد من روایة أحد عشر صحابیا بعدة طرق وتلک عدة التواتر عند قوم
مصنف (سیوطی) و دیگران به دنبال این روایت گفته اند: این روایت از یازه نفر از اصحاب با طرق مختلف نقل شده است، و این تعداد از دیدگاه عده ای متواتر محسوب می شود.
المناوی، محمد عبد الرؤوف بن علی بن زین العابدین (متوفای 1031هـ)، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج6، ص299، ناشر: المکتبة التجاریة الکبری - مصر، الطبعة: الأولی، 1356هـ.
علی بن محمد کنانی نیز همین مطلب را آورده است:
وهذا الحدیث ورد من روایة أحد عشر صحابیا بعدة طرق وتلک عدة التواتر فی رأی قوم ( قلت ): وقال الحافظ العلائی الشافعی بعد أن حکی عن بعضهم أبطال الحدیث: الحکم علیه بالبطلان فیه بعد، ولکنه کما قال الخطیب غریب والله أعلم.
این حدیث از یازده نفر از اصحاب با طرق مختلف نقل شده است و این تعداد، از دیدگاه عده ای متواتر محسوب می شود. من می گویم: حافظ علائی بعد از این که سخن برخی را مبنی بر باطل بودن آن حکایت کرده، گفته: حکم بر بطلان این روایت، بعید است؛ ولی همان طور که خطیب گفته، این روایت غریب است.
الکنانی، أبو الحسن علی بن محمد بن علی بن عراق (متوفای 963 هـ)، تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعة، ج1، ص383، تحقیق: عبد الوهاب عبد اللطیف / عبد الله محمد الصدیق الغماری، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت،، الطبعة: الأولی،1399 هـ.
علامه سیوطی و دیگران با دیدن یازده سند از اسناد آن، حکم به تواتر کرده اند؛ در حالی که این روایت از هیجده نفر از اصحاب با سند های متعدد نقل شده است؛ پس هیچ تردیدی در متواتر بودن آن نیست
جالب است که علمای اهل سنت وقتی به فضائل ابوبکر می رسند، می بینند که سند درستی ندارد؛ اما می گویند که چون از طریق هشت نفر از اصحاب نقل شده؛ پس متواتر است:
ابن حجر هیثمی بعد از نقل روایت «مروا أبا بکر فلیصلّ بالناس» می گوید:
اعلم أن هذا الحدیث متواتر فإنه ورد من حدیث عائشة وابن مسعود وابن عباس وابن عمر وعبد الله بن زمعة وأبی سعید وعلی بن أبی طالب وحفصة
بدان که این حدیث متواتر است؛ چرا که از طریق عائشه، ابن مسعود، ابن عباس، ابن عمر، عبد الله بن زمعه، ابن سعید، علی بن أبی طالب و حفصه نقل شده است.
الهیثمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای973هـ)، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، ج1، ص59، تحقیق عبد الرحمن بن عبد الله الترکی - کامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1417هـ - 1997م.
حتی ابن حزم اندلسی روایتی را که تنها چهار سند دارد، متواتر دانسته و بعد از روایت: «لا تبیعوا الماء» که از چهار نفر از اصحاب نقل شده می گوید:
فَهَؤُلاَءِ أَرْبَعَةٌ من الصَّحَابَةِ رضی الله عنهم فَهُوَ نَقْلٌ تَوَاتَرَ وَلاَ تَحِلُّ مُخَالَفَتُهُ.
إبن حزم الأندلسی الظاهری، ابومحمد علی بن أحمد بن سعید (متوفای456هـ)، المحلی، ج9، ص7، تحقیق: لجنة إحیاء التراث العربی، ناشر: دار الآفاق الجدیدة - بیروت.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->اسناد و طرق روایت
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->روایت اول: عبد الله بن مسعود
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ أَبِی شَیْبَةَ، ثنا أَحْمَدُ بْنُ بُدَیْلٍ الْیَامِیُّ، ثنا یَحْیَی بْنُ عِیسَی، عَنِ الأَعْمَشِ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ، عَنْ عَلْقَمَةَ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ، عَنِ النَّبِیِّ (ص) قَالَ: «النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ عِبَادَةٌ».
عبد الله بن مسعود از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده است که آن حضرت فرمود: نگاه کردن به چهره علی (علیه السلام) عبادت است.
الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب (متوفای360هـ)، المعجم الکبیر، ج10، ص76، ح10006، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، ناشر: مکتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانیة، 1404هـ - 1983م.
الحلبی، إسماعیل بن القاسم (متوفای370هـ)، حدیث أبی القاسم الحلبی، ص14، ح36، تحقیق: قسم المخطوطات بشرکة أفق للبرمجیات، ناشر: شرکة أفق للبرمجیات ـ مصر، الطبعة: الأولی، 2004م.
أبو حفص عمر بن أحمد بن شاهین (متوفای385 هـ)، الکتاب اللطیف لشرح مذاهب أهل السنة ومعرفة شرائع الدین والتمسک بالسنن، ج1، ص155، تحقیق: عبد الله بن محمد البصیری، ناشر: مکتبة الغرباء الأثریة - المدینة المنورة / السعودیة، الطبعة: الأولی، 1416هـ.
الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص152، ح4682، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.
الأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبد الله (متوفای430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج5، ص58، ناشر: دار الکتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.
ابن عساکر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج42، ص350، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفکر - بیروت - 1995.
عمر بن شاهین بعد از نقل این روایت می گوید:
تَفَرَّدَ عَلِیٌّ بِهَذِهِ الْفَضِیلَةِ، لَمْ یَشْرَکْهُ فِیهَا أَحَدٌ.
تنها علی بن أبی طالب (علیه السلام) این فضیلت را داشته و هیچ کس دیگر در آن شریک نیست.
أبو حفص عمر بن أحمد بن شاهین (متوفای385 هـ)، شرح مذاهب أهل السنة ومعرفة شرائع الدین والتمسک بالسنن، ج1، ص145، تحقیق: عادل بن محمد، ناشر: مؤسسة قرطبة للنشر والتوزیع، الطبعة: الأولی، 1415هـ - 1995م.
ابونعیم اصفهانی نیز این فضیلت را از فضائل اختصاصی امیرمؤمنان علیه السلام دانسته است، آن جا که می گوید:
ذکر فضیلة أخری لأمیر المؤمنین علی، رضی الله عنه، لم یشرکه فیها أحد.
الأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبد الله (متوفای430هـ)، فضائل الخلفاء الراشدین، ج1، ص66، طبق برنامه الجامع الکبیر.
خطیب بغدادی همین روایت را با همان سند نقل کرده؛ ولی نگاه کردن به خانه خدا و چهره علی بن أبی طالب علیه السلام را در کنارهم ذکر کرده است:
أخبرنا الحسن بن أبی بکر حدثنا محمد بن عبد الله بن إبراهیم الشافعی إملاء حدثنا الهیثم بن خلف حدثنا علی بن المثنی الطهوی حدثنا عاصم بن عامر البجلی قال حدثنی یحیی بن عیسی الرملی عن الأعمش عن إبراهیم عن علقمة عن عبد الله قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم النظر إلی البیت عبادة والنظر إلی وجه علی عبادة.
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: نگاه کردن به خانه (کعبه) عبادت است و نگاه کردن به چهره علی (علیه السلام) عبادت است.
البغدادی، ابوبکر أحمد بن علی بن ثابت الخطیب (متوفای463هـ)، تالی تلخیص المتشابه، ج2، ص365، ح221، تحقیق: مشهور بن حسن آل سلمان / أحمد الشقیرات، ناشر: دار الصمیعی - الریاض، الطبعة: الأولی، 1417هـ
حاکم نیشابوری بعد از نقل همین روایت از زبان عمران بن حصین که بعدا ذکر می شود، گفته است:
هذا حدیث صحیح الإسناد و شواهده عن عبد الله بن مسعود صحیحة.
و سپس همین روایت عبد الله بن مسعود را به عنوان شاهد برای روایت عمران بن حصین نقل کرده است:
الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص152، ح4682، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.
بنابراین، از نظر حاکم نیشابوری روایت عمران بن حصین و همچنین روایت عبد الله بن مسعود صحیح است و اشکالی در سند آن نیست
جالب است که ذهبی در تلخیص المستدرک، روایت عمران بن حصین را موضوع می داند؛ اما روایت عبد الله بن مسعود را صحیح. وی بعد از سخن حاکم می نویسد:
قلت: ذا موضوع وشاهده صحیح.
این روایت ساختگی است؛ ولی شاهد آن صحیح است.
المستدرک علی الصحیحین و بذیله التلخیص للحافظ الذهبی، ج3، ص141، کتاب معرفة الصحابة، طبعة مزیدة بفهرس الأحادیث الشریفة، دارالمعرفة، بیروت،1342هـ.
یعنی روایت عمران بن حصین جعلی است؛ اما شاهد آن که روایت عبد الله بن مسعود باشد، صحیح است.
سیوطی در تاریخ الخلفا این روایت را حسن دانسته و می گوید:
وأخرج الطبرانی والحاکم عن ابن مسعود رضی الله عنهما أن النبی صلی الله علیه وسلم قال: «النظر إلی علی عبادة» إسناده حسن.
این روایت را طبرانی و حاکم از ابن مسعود از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده است که نگاه کردن به چهره علی (علیه السلام) عبادت است.
اسناد این روایت «حسن» است.
السیوطی، جلال الدین أبو الفضل عبد الرحمن بن أبی بکر (متوفای911هـ)، تاریخ الخلفاء، ج1، ص172، تحقیق: محمد محی الدین عبد الحمید، ناشر: مطبعة السعادة - مصر، الطبعة: الأولی، 1371هـ - 1952م.
و ابن حجر هیثمی بعد از آن می گوید:
الحدیث الخامس عشر أخرج الطبرانی والحاکم عن ابن مسعود رضی الله عنه أن النبی صلی الله علیه وسلم قال ( النظر إلی علی عبادة ) إسناده حسن.
حدیث پانزدهم: طبرانی و حاکم از ابن مسعود نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: نگاه کردن به چهره علی (علیه السلام) عبادت است.
اسناد این روایت «حسن» است.
الهیثمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای973هـ)، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، ج2، ص360، تحقیق عبد الرحمن بن عبد الله الترکی - کامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1417هـ - 1997م.
هر چند که همین تصریحات برای اثبات حجیت روایت کفایت می کند؛ اما در عین حال ناچاریم تک تک روات را نیز بررسی کنیم:
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->بررسی سند روایت:
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->محمد بن عثمان:
محمد بن عثمان بن أبی شیبة الإمام الحافظ المسند أبو جعفر العبسی الکوفی...
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص21، تحقیق: شعیب الأرناؤوط , محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
681 محمد بن عثمان بن أبی شیبة الحافظ البارع محدث الکوفة أبو جعفر العبسی الکوفی
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، تذکرة الحفاظ، ج2، ص661، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی.
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->احمد بن بدیل:
أحمد بن بدیل بن قریش أبو جعفر الیامی بالتحتانیة قاضی الکوفة صدوق له أوهام من العاشرة مات سنة ثمان وخمسین ت ق.
العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، تقریب التهذیب، ج1 ص77، رقم: 12، تحقیق: محمد عوامة، ناشر: دار الرشید - سوریا، الطبعة: الأولی، 1406 - 1986.
ذهبی در سیر أعلام النبلاء در شرح حال او می نویسد:
أحمد بن بدیل ( ت ق ). ابن قریش بن بدیر بن الحارث الیامی قاضی الکوفة ثم همذان الحافظ أبو جعفر عالم دین فاضل معمر....
احمد بن بدیل حافظ (کسی که یک صد هزار حدیث حفظ است)، دانشمند، متدین، فاضل و دارای عمر طولانی بود.
سیر أعلام النبلاء ج12، ص331
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->یحیی بن عیسی:
از روات مسلم، بخاری در ادب المفرد و سایر صحاح سته:
یحیی بن عیسی التمیمی النهشلی الفاخوری بالفاء والخاء المعجمة الجرار بالجیم وراءین الکوفی نزیل الرملة صدوق یخطیء ورمی بالتشیع من التاسعة مات سنة إحدی ومائتین بخ م د ت ق.
تقریب التهذیب ج1 ص595، رقم: 7619
ذهبی نیز نام او را در کتاب «ذکر من تکلم فیه وهو موثق» آورده است:
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، ذکر أسماء من تکلم فیه وهو موثق، ج1 ص198، رقم: 376، تحقیق: محمد شکور أمریر المیادینی، ناشر: مکتبة المنار - الزرقاء، الطبعة: الأولی، 1406هـ.
البته علمای اهل سنت در این سه راوی که گذشت، اختلاف دارند، برخی آن ها را توثیق و برخی تضعیف کرده اند و به تعبیر علمای رجال «مختلف فیه» هستند؛ هر چند که این مسأله ضرری به حجیت روایت نخواهد زد؛ چرا که روایت مختلف فیه از نظر رتبه «حسن» نامیده می شود و روایت «حسن» نیز همانند روایت «صحیح» حجت است و از این جهت هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند.. شاید به همین خاطر سیوطی و ابن حجر هیثمی حکم به «حسن» بودن آن کرده باشند.
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->سلیمان بن مهران:
از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته:
سلیمان بن مهران الأسدی الکاهلی أبو محمد الکوفی الأعمش ثقة حافظ عارف بالقراءات ورع لکنه یدلس من الخامسة مات سنة سبع وأربعین أو ثمان وکان مولده أول سنة إحدی وستین ع.
تقریب التهذیب ج1 ص254، رقم: 2615
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->ابراهیم النخعی:
إبراهیم بن یزید النخعی أبو عمران الکوفی الفقیه عن خاله الأسود وعلقمة ورأی عائشة وعنه الحکم ومنصور والأعمش وکان عجبا فی الورع والخیر متوقیا للشهرة رأسا فی العلم مات 96 کهلا ع
الکاشف ج1 ص227، رقم: 221
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->علقمة بن قیس:
علقمة بن قیس بن عبد الله النخعی الکوفی ثقة ثبت فقیه عابد من الثانیة مات بعد الستین وقیل بعد السبعین ع.
تقریب التهذیب ج1 ص397، رقم: 4681
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->عبد الله بن مسعود:
صحابی.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت دوم: ابوبکر
این روایت از طریق ابوبکر نیز با سند های مختلف نقل شده است؛ از جمله ابوالقاسم حلبی در کتاب حدیث خود، محب الدین طبری در ذخائر العقبی، و ابن عساکر دمشقی در تاریخ مدینه دمشق نوشته اند:
حَدَّثَنَا إِسْمَاعِیلُ، نا أَبُو أَحْمَدَ، نا أَبُو عَلِیٍّ الْحُسَیْنُ بْنُ عَبْدِ الْغَفَّارِ بْنِ عَمْرٍو الأَزْدِیُّ، نا دُحَیْمٌ، نا شُعَیْبُ بْنُ إِسْحَاقَ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ: رَأَیْتُ أَبَا بَکْرٍ الصِّدِّیقَ یُکْثِرُ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ، فَقُلْتُ: یَا أَبَةِ إِنَّکَ لَتُکْثِرُ النَّظَرَ إِلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ، فَقَالَ لِی: یَا بُنَیَّةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ: " النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ عِبَادَةٌ "
از عائشه نقل شده است که گفت: دیدم که ابوبکر زیاد به چهره علی بن أبی طالب (علیه السلام) نگاه می کند، پس گفتم: ای پدر ! شما زیاد به چهره علی بن أبی طالب نگاه می کنی ! پس به من گفت: ای دخترم ! از رسول خدا (ص) شندیم که می گفت: نگاه کردن به چهره علی عبادت است.
الحلبی، إسماعیل بن القاسم (متوفای370هـ)، حدیث أبی القاسم الحلبی، ص14، ح37، تحقیق: قسم المخطوطات بشرکة أفق للبرمجیات، ناشر: شرکة أفق للبرمجیات ـ مصر، الطبعة: الأولی، 2004م؛
الطبری، ابوجعفر محب الدین أحمد بن عبد الله بن محمد (متوفای694هـ)، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ج1، ص289، ناشر: دار الکتب المصریة - مصر؛
ابن عساکر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج42، ص350، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفکر - بیروت - 1995.
ابوبکر دینوری در المجالسة وجواهر العلم، و ابن عساکر دمشقی آن را با کمی تفاوت نقل کرده اند:
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، نا عَلِیُّ بْنُ سَعِیدٍ، نا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقَاضِی، نا أَبُو أُسَامَةَ، عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَائِشَةَ الصِّدِّیقَةِ ابْنَةِ الصِّدِّیقِ حَبِیبَةِ حَبِیبِ اللَّهِ، قَالَتْ: " قُلْتُ لأَبِی: إِنِّی أَرَاکَ تُطِیلُ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ. فَقَالَ لِی: یَا بُنَیَّةُ ! سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ: النَّظَرُ فِی وَجْهِهِ عِبَادَةٌ "
از عائشه نقل شده است که به پدرم گفت: می بینم که به صورت طولانی به چهره علی بن أبی طالب نگاه می کنی ! پس به من گفت: از ر سول خدا (ص) شنیدم که می گفت: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است.
الدینوری القاضی المالکی، أبو بکر أحمد بن مروان بن محمد (متوفای333هـ)، المجالسة وجواهر العلم، ج1، ص592، ح3503 ، ناشر: دار ابن حزم ـ بیروت، الطبعة: الأولی، 1423هـ ـ 2002م.
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص350
شمس الدین ذهبی در سیر أعلام النبلاء، آن را با سند دیگر نقل کرده است:
أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ، أَخْبَرَنَا جَعْفَرٌ الْهَمْدَانِیُّ، أَخْبَرَنَا أَبُو طَاهِرٍ السِّلَفِیُّ، أَخْبَرَنَا عَلِیُّ بْنُ مَرْدَکَ بِالرَّیِّ، أَخْبَرَنَا أَبُو سَعْدٍ السَّمَّانُ، أَخْبَرَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ بْنُ الْحَاجِّ، وَأَبُو عَلِیِّ بْنُ مَهْدِیٍّ الرَّازِیُّ، قَالا: أَخْبَرَنَا أَبُو الْفَوَارِسِ بْنُ السِّنْدِیِّ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حَمَّادٍ الطِّهْرَانِیُّ، أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، عَنْ مَعْمَرٍ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ عُرْوَةَ، عَنْ عَائِشَةَ، عَنْ أَبِی بَکْرٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِیَّ (ص) یَقُولُ: " النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ عِبَادَةٌ ".
از عائشه از ابوبکر نقل شده است که از رسول خدا (ص) شنیدم که می گفت: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است.
البته ذهبی، به این روایت این چنین اشکال می کند:
فَهَذَا أُدْخِلَ عَلَی أَبِی الْفَوَارِسِ.
این روایت، به أبی فوارس وارد (بسته) شده.
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج15، ص542، تحقیق: شعیب الأرناؤوط , محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
البته باید از ذهبی سؤال کرد که دلیل شما برای این مطلب چیست؟ با این که راوی قبل از ابوفوارس ثقه است؛ پس شما از کجا چنین مطلبی را فهمیدید؟ آیا شما علم غیب دارید؟
واضح و روشن است که مخالفان اهل بیت علیهم السلام برای زیر سؤال بردن فضائل آن بزرگواران نهایت تلاش خود را می کنند؛ اگر هیچ دلیلی هم نیافتند، از اخبار غیبی ! برای رد کردن آن استفاده می کنند.
جالب است که ابن حجر هیثمی بعد از نقل این روایت می گوید:
وکان أبو بکر یکثر النظر إلی وجه علی فسألته عائشة فقال سمعت رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول ( النظر إلی وجه علی عبادة )
ابوبکر زیاد به چره علی نگاه می کرد؛ پس عائشه از او سؤال کرد؛ پس گفت: از رسول خدا شنیدم که می گفت: نگاه کردن به چهره علی عبادت است.
سپس می گوید:
ومر نحو هذا وأنه حدیث حسن.
همانند این روایت پیش از این گذشت و این روایت «حسن» است.
الهیثمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای973هـ)، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، ج2، ص517، تحقیق عبد الرحمن بن عبد الله الترکی - کامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1417هـ - 1997م.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت سوم: عمران بن حصین
این روایت از عمران بن حصین با سه طریق نقل شده است:
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->طریق اول: ابوسعید خدری از عمران بن حصین:
حاکم نیشابوری در کتاب المستدرک می نویسد:
حَدَّثَنَا دَعْلَجُ بْنُ أَحْمَدَ السِّجْزِیُّ، ثنا عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُعَاوِیَةَ، ثنا إِبْرَاهِیمُ بْنُ إِسْحَاقَ الْجُعْفِیُّ، ثنا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ رَبِّهِ الْعِجْلِیُّ، ثنا شُعْبَةُ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ حُمَیْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: " النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ عِبَادَةٌ ".
از عمران بن حصین نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمود: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است.
حاکم نیشابوری بعد از نقل روایت می گوید:
هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحُ الإِسْنَادِ، وَشَوَاهِدُهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ صَحِیحَةٌ.
الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص152، ح4681، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.
این روایت در کتاب های دیگر نیز نقل شده است که ما به ذکر چند آدرس اکتفا می کنیم:
الأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبد الله (متوفای430هـ)، معرفة الصحابة، ج4، ص2111، ح5307، طبق برنامه الجامع الکبیر؛
الرافعی القزوینی، عبد الکریم بن محمد (متوفای 623 هـ)، التدوین فی أخبار قزوین، ج3، ص391، تحقیق: عزیز الله العطاری، ناشر:دار الکتب العلمیة - بیروت - 1987م.
ابن عساکر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج42، ص354، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفکر - بیروت - 1995.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->طریق دوم: طلیق بن محمد از جدش عمران بن حصین:
ابوالقاسم طبرانی در المعجم الکبیر، ابونعیم اصفهانی در معرفة الصحابة و... این روایت را از طریق طلیق محمد از جدش عمران بن حصین نقل کرده اند:
حَدَّثَنَا أَبُو مُسْلِمٍ الْکَشِّیُّ، ثنا أَبُو نُجَیْدٍ عِمْرَانُ بْنُ خَالِدِ بْنِ طَلِیقٍ الضَّرِیرُ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ، قَالَ: رَأَیْتُ عِمْرَانَ بْنَ حُصَیْنٍ یُحِدُّ النَّظَرَ إِلَی عَلِیٍّ فَقِیلَ لَهُ، فَقَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ: " النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ رَضِی اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ عِبَادَةٌ "
الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب (متوفای360هـ)، المعجم الکبیر، ج18، ص109، ح207، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، ناشر: مکتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانیة، 1404هـ - 1983م.
الأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبد الله (متوفای430هـ)، معرفة الصحابة، ج4، ص2111، ح5306، طبق برنامه الجامع الکبیر.
محمد بن خلف بن حیان در أخبار القضاة و ابن عساکر دمشقی سلفی همین روایت را به صورت دیگر از عمران بن حصین نقل کرده اند:
أَخْبَرَنَا أَبُو الْقَاسِمِ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، نا عَمِّی أَبُو الْبَرَکَاتِ عَقِیلُ بْنُ الْعَبَّاسِ الْحُسَیْنِیُّ، أنا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بْنُ أَبِی کَامِلٍ، أنا خَالُ أَبِی خَیْثَمَةَ بْنِ سُلَیْمَانَ، نا أَبُو عُمَرَ أَحْمَدُ بْنُ الْغَمْرِ یُعْرَفُ بِابْنِ أَبِی حَمَّادٍ، نا رَجَاءُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّقَطِیُّ، نا عِمْرَانُ بْنُ خَالِدِ بْنِ طُلَیْقٍ، حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ، أَنَّهُ مَرِضَ مَرَضَهُ فَأَتَاهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) یَعُودُهُ، فَقَالَ:" یَا أَبَا نُجَیْدٍ إِنِّی لآیَسُ لَکَ مِنْ عِلَّتِکَ "، قَالَ: بِأَبِی أَنْتَ وَأُمِّی فَلا تَفْعَلْ، فَإِنَّ أَحَبَّ ذَلِکَ إِلَیَّ أَحَبَّهُ إِلَی اللَّهِ، قَالَ: فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی رَأْسِی، فَقَالَ: " لا بَأْسَ عَلَیْکَ یَا عِمْرَانُ "، فَعُوفِیَ مِنْ ذَلِکَ الْوَجَعِ، ثُمَّ انْصَرَفَ النَّبِیُّ (ص) فَأَتَی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ، فَقَالَ: أَعُدْتَ أَخَاکَ أَبَا نُجَیْدٍ؟ قَالَ: لَمْ أَعْلَمْ، قَالَ: عَزَمْتُ عَلَیْکَ لِمَا لَمْ تَجْلِسْ حَتَّی تَعُودَهُ، فَنَظَرَ إِلَیْهِ عِمْرَانُ مُقْبِلا، فَجَلَسَ إِلَیْهِ وَنَظَرَ إِلَیْهِ، ثُمَّ قَامَ فَأَتْبَعَهُ بَصَرُهُ حَتَّی غَابَ عَنْهُ، فَقَالَ لَهُ جُلَسَاؤُهُ: قَدْ رَأَیْنَاکَ وَمَا صَنَعْتَ، قَالَ: إِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ: «النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ عَبَادَةٌ»
طلیق بن محمد از جدش عمران بن حصین نقل می کند که او مریض شده بود؛ پس رسول خدا (ص) به عیادت او آمد و فرمود: ای ابا نجید، ما از تو به خاطر بیماریت مأیوس هستیم» عمران گفت: پدر و مادرم به فدایت، شما نگران من نباشید، هر آن چیزی را که خداوند دوست دارد، من همان را دوست دارم. عمران گفت: پس رسول خدا دستش را بر سر من گذاشت و فرمود: ای عمران! تو مشکلی نداری ! پس من از این بیماری عافیت پیدا کردم.
رسول خدا برگشت و پیش علی بن أبی طالب رفت و فرمود: آیا برادرت ابا نجید را عیادت کرده ای؟ گفت: بی خبر بودم. فرمود: تو را قسم می دهم قبل از این که بنشینی به عیادت او بروی. وقتی علی در حال آمدن بود، عمران به او نگاه کرد، وقتی نشست به او نگاه می کرد، هنگامی که ایستاد تا برود، بازهم از او چشم برنداشت تا این که از دید او خارج شد. پس اهل مجلس به او گفتند: ما دیدیم که تو چه کار کردی. عمران گفت: من از رسول خدا صلی الله علیه وآله نشدیم که می گفت: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است.
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص353
محمد بن خلف بن حیان (متوفای306هـ)، أخبار القضاة، ج2، ص123، ناشر: عالم الکتب - بیروت.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->طریق سوم: محمد بن موسی الحرشی از عمران بن حصین
ابن مغازلی در کتاب مناقب أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب (علیه السلام) می نویسد:
قال: وأخبرنا محمد بن محمود، حدثنا إبراهیم بن عبد السلام، حدثنا محمد بن موسی الحرشی، حدّثنا عمران بن حصین قال: سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله وسلّم یقول: «النظر إلی وجه علی عبادة»
مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب، ص 287، ح250.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت چهارم: معاذ بن جبل
خطیب بغدادی در تاریخ بغداد و ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق، همین روایت را از طریق ابوهریره از معاذ بن جبل نقل کرده اند:
وَأَخْبَرَنا عَلِیٌّ، قَالَ: أخبرنا مُحَمَّدٌ، قَالَ حدثنا مُحَمَّدُ بْنُ أَیُّوبَ، قَالَ: حدثنا هَوْذَةُ بْنُ خَلِیفَةَ، قَالَ: حدثنا ابْنِ جُرَیْجٍ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: رَأَیْتُ مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ یُدِیمُ النَّظَرَ عَلَی ابْنِ أَبِی طَالِبٍ، فَقُلْتُ: مَالَکَ تُدِیمُ النَّظَرَ إِلَی عَلِیٍّ کَأَنَّکَ لَمْ تَرَهُ؟ فَقَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ: " النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ عِبَادَةٌ.
از ابوهریره نقل شده است که گفت: دیدم که معاذ بن جبل به صورت طولانی به علی بن أبی طالب (علیه السلام) نگاه می کند، پس گفتم: تو را چه شده، چرا به علی طولانی نگاه می کنی، انگار که او را ندیده ای؟ پس گفت: از رسول خدا (ص) شنیدم که می گفت: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است.
البغدادی، ابوبکر أحمد بن علی بن ثابت الخطیب (متوفای463هـ)، تاریخ بغداد، ج2، ص51، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت.
ابن عساکر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج42، ص352، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفکر - بیروت - 1995.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت پنجم: عائشه
ابو نعیم اصفهانی، همین روایت را از طریق عائشه نقل کرده است:
حدثنا أبو نصر أحمد بن الحسین المروانی النیسابوری قال ثنا الحسن ابن موسی السمسار قال ثنا محمد بن عبدک القزوینی قال ثنا عباد بن صهیب قال ثنا هشام بن عروة عن أبیه عن عائشة رضی الله تعالی عنها قالت قال رسول الله (ص) النظر إلی علی عبادة.
الأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبد الله (متوفای430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج2، ص182، ناشر: دار الکتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.
و باز در دو جای دیگر از کتاب تاریخ مدینه دمشق و با سند دیگر همین روایت را نقل کرده است:
أَخْبَرَنِی أَبُو الْمَعَالِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحُلْوَانِیُّ وَحْدِی، حَدَّثَنِی أَبُو بَکْرِ بْنُ خَلَفٍ وَحْدِی، حَدَّثَنِی الْحَاکِمُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَحْدِی، حَدَّثَنِی وَحْدِی أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْفَارِسِیُّ وحدی، حَدَّثَنِی أَبُو الْحُسَیْنِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَخْزُومٍ الْحَافِظُ وحدی، حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَی الْعَسْکَرِیُّ، وحدی حَدَّثَنِی مُؤَمَّلُ بْنُ إِهَابٍ وَحْدِی، وَحَدَّثَنِی عَبْدُ الرَّزَّاقِ وَحْدِی، حَدَّثَنِی مَعْمَرٌ وَحْدِی، حَدَّثَنِی الزُّهْرِیُّ وَحْدِی، عَنْ عُرْوَةَ، عَنْ عَائِشَةَ: أَنّ النَّبِیَّ (ص) قَالَ:
«النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ عِبَادَةٌ».
تاریخ مدینة دمشق ج40، ص9
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص355
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت ششم: جابر بن عبد الله
محب الدین طبری در ذخائر العقبی روایتی را از جابر بن عبد الله انصاری نقل می کند که در آن سه نفر از اصحاب شهادت می دهند که این روایت را از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیده اند:
وعن جابر قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم لعلی عد عمران بن حصین فأنه مریض فأتاه وعنده معاذ وأبو هریرة فاقبل عمران یحد النظر إلی علی فقال له معاذ لم تحد النظر إلیه فقال سمعت رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول «النظر إلی علی عبادة» فقال معاذ وأنا سمعته من رسول الله صلی الله علیه وسلم وقال أبو هریرة وأنا سمعت من رسول الله صلی الله علیه وسلم أخرجه ابن أبی الفرات.
از جابر بن عبد الله نقل شده است که رسول خدا (ص) به علی (ع) فرمود: به عیادت عمران بن حصین برو؛ چرا که بیمار است. پس به عیادت او آمد؛ در حالی معاذ و ابوهریره نیز آن جا بودند. پس عمران جلو آمد؛ در حالی که چشم از علی بر نمی داشت. پس معاذ به او گفت: چرا از او چشم بر نمی داری؟ پس گفت: از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیدم که می گفت: «نگاه کردن به چهره علی، عبادت است» پس معاذ گفت: من نیز آن را از رسول خدا (ص) شنیده ام، ابو هریره نیز گفت: من نیز آن را از پیامبر خدا شنیده ام. این روایت را ابوفرات آورده است.
الطبری، ابوجعفر محب الدین أحمد بن عبد الله بن محمد (متوفای694هـ)، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ج1، ص95، ناشر: دار الکتب المصریة - مصر.
ابن عساکر دمشقی، روایت مورد نظر را به صورت مستقیم از خود جابر بن عبد الله نیز نقل کرده است:
أَخْبَرَنَاهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْفُرَاوِیُّ، وأبو الْقَاسِمِ الشَّحَّامِیُّ، قَالا: أنا أَبُو سَعْدٍ الْجَنْزَرُودِیُّ، أنا أَبُو الْفَضْلِ نَصْرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَعْقُوبَ الطُّوسِیُّ الْعَطَّارُ، أنا سُلَیْمَانُ بْنُ أَبِی صَلابَةَ، نا أَبُو بَکْرِ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، نا مِقْدَامُ بْنُ رُشَیْدٍ، نا ثَوْبَانُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، نا سَالِمٌ الْخَوَّاصُ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): " النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ عِبَادَةٌ ".
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص355
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت هفتم: واثلة بن الأسقع
ابن مغازلی در کتاب مناقب امیرمؤمنان علیه السلام، آن را از واثلة بن الأسقع نقل کرده است:
أخبرنا أحمد بن محمد، حدثنا الحسین بن محمد بن الحسین العدل، حدّثنا محمد بن محمود، حدّثنا إبراهیم بن مهدی الأبلی، حدّثنا عبد الله بن معاویة الجمحی، حدّثنا محمد بن راشد، عن مکحول، عن واثلة بن الأسقع قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلّم: «النظر إلی علی عبادة».
مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب، ص287، ح251.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت هشتم: أبو هریرة الدوسی
عبد الله بن عدی، همین روایترا از طریق ابوهریره در کتاب الکامل فی ضفعاء الرجال، آورده است:
ثنا الحسن بن علی ثنا الصباح بن عبد الله ثنا شعبة عن الأعمش عن أبی صالح عن أبی هریرة قال قال رسول الله النظر إلی وجه علی عبادة.
الجرجانی، عبدالله بن عدی بن عبدالله بن محمد أبو أحمد (متوفای365هـ)، الکامل فی ضعفاء الرجال، ج2، ص339، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، ناشر: دار الفکر - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1409هـ - 1988م
البته به ما اشکال نکنند که چرا از این کتاب روایت را آورده ایم؛ چون هدف ما اثبات صحت تک تک سندهای آن نیست، بلکه در این مرحله تنها می خواهیم ثابت کنیم که این روایت از طریق چند نفر از اصحاب نقل شده است.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت نهم: أنس بن مالک
این روایت از طریق أنس بن مالک نیز نقل شده است؛ چنانچه ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق می نویسد:
أَخْبَرَنَاهُ أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ السَّمَرْقَنْدِیِّ، أنا أَبُو الْقَاسِمِ بْنُ مَسْعَدَةَ، نا حَمْزَةُ بْنُ یُوسُفَ، أنا أَبُو أَحْمَدَ بْنُ عَدِیٍّ، نا حَاجِبُ بْنُ مَالِکٍ، نا عَلِیُّ بْنُ الْمُثَنَّی، حَدَّثَنِی عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَی، حَدَّثَنِی مَطَرُ بْنُ أَبِی مَطَرٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ، قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ (ص): " النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ عَلِیٍّ عِبَادَةٌ ".
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص355
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت دهم: ثوبان مولی رسول الله
ابن عساکر، آن را طریق ثوبان، غلام رسول خدا نیز نقل کرده است:
أَخْبَرَنَاهُ أَبُو الْقَاسِمِ، أنا أَبُو الْقَاسِمِ، أنا حَمْزَةُ، أنا أَبُو أَحْمَدَ، نا حَاجِبُ بْنُ مَالِکٍ، نا عَلِیُّ بْنُ الْمُثَنَّی، حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَطِیَّةَ الْبَزَّارُ، حَدَّثَنِی یَحْیَی بْنُ سَلَمَةَ بْن کُهَیْلٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ سَالِمٍ، عَنْ ثَوْبَانَ، قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ (ص): " النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ عِبَادَةٌ ".
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص355
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت یازدهم: عثمان بن عفان:
ابن عساکر آن را از طریق عثمان بن عفان نقل کرده است:
أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ، أنا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الآبَنُوسِیُّ، أنا أَبُو نَصْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْمَلاحِمِیُّ الْبُخَارِیُّ، نا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ الْجُرْجَانِیُّ، نا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی سَعِیدٍ الْحَافِظُ، أنا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ هَاشِمٍ الطَّرِیقِیُّ، حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عُمَرَ الزَّیَّاتُ الْکُوفِیُّ، نا مُحَمَّدُ بْنُ غَسَّانَ الأَنْصَارِیُّ، عَنْ یُونُسَ مَوْلَی الرَّشِیدِ، قَالَ: کُنْتُ وَاقِفًا عَلَی رَأْسِ الْمَأْمُونِ، وَعِنْدَهُ یَحْیَی بْنُ أَکْثَمَ الْقَاضِی، فَذَکَرُوا عَلِیًّا وَفَضْلَهُ، فَقَالَ الْمَأْمُونُ: سَمِعْتُ الرَّشِیدَ، یَقُولُ: سَمِعْتُ الْمَهْدِیَّ، یَقُولُ: سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ، یَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِی، یَقُولُ: سَمِعْتُ جَدِّی، یَقُولُ: سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ، یَقُولُ: رَجَعَ عُثْمَانُ إِلَی عَلِیٍّ، فَسَأَلَهُ الْمَصِیرَ إِلَیْهِ، فَصَارَ إِلَیْهِ فَجَعَلَ یَحُدُّ النَّظَرَ إِلَیْهِ، فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ: مَالِکٌ یَا عُثْمَانُ؟ مَالِکٌ تَحُدُّ النَّظَرَ إِلَیَّ؟ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ: " النَّظَرُ إِلَی عَلِیٍّ عَبَادَةُ ".
از ابن عباس نقل شده ه است که عثمان به طرف علی برگشت و از او خواست که پیشش برود؛ پس علی (ع) پیش او رفت؛ عثمان چشم از او بر نمی داشت، علی (ع) به او گفت: تو را چه شده ای عثمان ! چرا چشم از من بر نمی داری؟ عثمان گفت: از رسول خدا شنیدم که می گفت: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است.
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص350
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت دوازدهم: عبد الله بن عباس
ابن جوزی همین روایت را از طریق عبد الله بن عباس نقل کرده است:
وأما حدیث ابن عباس: أنبأنا محمد بن ناصر بن علی بن میمون قال أنبأنا علی بن المحسن التنوخی قال أنبأنا عبد الله بن إبراهیم بن جعفر الزینبی قال حدثنا محمد بن سفیان الحنائی قال حدثنا عثمان بن یعقوب العطار قال حدثنا محمد بن محمد البصری عن الحمانی عن ابن فضیل عن یزید بن أبی زیاد عن مجاهد عن ابن عباس أن النبی قال: النظر إلی علی عبادة
ابن الجوزی الحنبلی، جمال الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای 597 هـ)، الموضوعات، ج1، ص269، تحقیق: توفیق حمدان، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1415 هـ ـ 1995م.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت سیزدهم: أبو ذر الغفاری (جندب بن جنادة)
این روایت از طریق ابوذر غفاری، یار وفادار رسول خدا صلی الله علیه وآله و امیرمؤمنان علیه السلام نیز نقل شده است. ابن عساکر می نویسد:
أَخْبَرَنَا أَبُو مَنْصُورٍ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ، أنا أَبُو بَکْرٍ الْخَطِیبِ، أنا أَبُو طَاهِرٍ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ یَحْیَی الْعَلَوِیُّ، أنا أَبُو المْفُضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الشَّیْبَانِیُّ، نا مُحَمَّدُ بْنُ مَحْمُودِ ابْنِ بِنْتِ الأَشَجِّ الْکِنْدِیُّ الْکُوفِیُّ، نَزِیلُ إِسْکَرَانَ سَنَةَ ثَمَانِی عَشْرَةَ وَثَلاثِ مِائَةٍ، نا مُحَمَّدُ بْنُ عَبیَسِ بْنِ هِشَامٍ النَّاشِرِیُّ، نا إِسْحَاقُ بْنُ یَزِیدَ، حَدَّثَنِی عَبْدُ الْمُؤْمِنِ بْنُ الْقَاسِمِ، عَنْ صَالِحِ بْنِ مِیثَمٍ، عَنْ یَدِیمِ بْنِ الْعَلاءِ، عَنْ أَبِی ذَرٍّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «مَثَلُ عَلِیٍّ فِیکُمْ ـ أَوْ قَالَ: فِی هَذِهِ الأُمَّةِ ـ کَمَثَلِ الْکَعْبَةِ الْمَسْتُورَةِ، النَّظَرُ إِلَیْهَا عِبَادَةٌ، وَالْحَجُّ إِلَیْهَا فَرِیضَةٌ».
از ابوذر نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمود: علی، در میان شما (یا در میان این امت) همانند خانه کعبه است که پوشیده شده، نگاه کردن به او عبادت و آمدن به سوی آن برای حج، واجب است.
تاریخ مدینة دمشق ج42، ص355
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت چهاردهم: عمر بن الخطاب
ابن کثیر در کتاب البدایة والنهایه، نام خلیفه دوم را نیز در میان راویان این روایت آورده است:
روی من حدیث أبی بکر الصدیق، وعمر وعثمان بن عفان وعبد الله بن مسعود ومعاذ بن جبل وعمران بن حصین وأنس وثوبان وعائشة وأبی ذر وجابر أن رسول الله صلی الله علیه وسلم قال: «النظر إلی وجه علی عبادة».
ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج7، ص358 ، ناشر: مکتبة المعارف - بیروت.
<!--[endif]-->روایت پانزدهم: عمرو بن العاص
محب الدین طبری، بعد از نقل همین روایت از عبد الله بن مسعود، تصریح می کند که همین روایت از طریق عمرو بن العاص نیز نقل شده است:
وعن ابن مسعود قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم ( النظر إلی وجه علی عبادة ) أخرجه أبو الحسن الحربی
وعن عمرو بن العاص مثله أخرجه الأبهری
الطبری، ابوجعفر محب الدین أحمد بن عبد الله بن محمد (متوفای694هـ)، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ج1، ص289، ناشر: دار الکتب المصریة - مصر.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت شانزدهم: معاذة الغفاریة
ابن أثیر جزری در کتاب اسد الغابه، همین روایت از طریق معاذة الغفاریة، یکی از زن های مسلمان نقل کرده است:
أخبرنا أبو موسی کتابة قال: أخبرنا أبو سعد محمد بن عبد الله المعدانی، حدثنا أبو الحسین بن أبی القاسم، حدثنا أحمد بن موسی، حدثنی محمد بن علی، حدثنا جعفر بن أحمد بن رَزین الموصلی، حدثنا یعقوب الدورقی، حدثنا یعلی بن عبید، حدثنا حارثة بن أبی الرجال، عن عمرة قالت: قالت لی معاذة الغفاریة: کنت أنیساً برسول الله، أخرج معه فی الأسفار، أقوم علی المرضی وأُداوی الجرحی، فدخلت علی رسول الله صلی الله علیه وسلّم ببیت عائشة وعلی رضی الله عنهما خارج من عنده، فسمعته یقول: ( یا عائشة، إن هذا أحب الرجال إلیّ وأکرمهم عَلیَّ، فاعرفی له حقه وأکرمی مثواه )... وذکر الحدیث فی النظر إلی عَلیّ عبادة.
از معاذة الغفاریة نقل شده است که: من با رسول خدا (ص) مأنوس بودم، در سفر او را همراهی می کردم تا بیماران و زخمی ها را مداوا کنم. پس زمانی که آن حضرت در خانه عائشه حضور داشت، بر او وارد شدم؛ در حالی که علی از پیش او خارج می شد؛ پس شنیدم می گفت: «ای عائشه ! این مرد مجبوب ترین و گرامی ترین شخص در نزد من است؛ پس حق او را بشناس و او را گرامی بدار». تا آن جای که این مطلب را نقل کرده: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است.
ابن أثیر الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفای630هـ)، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج7، ص289، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت / لبنان، الطبعة: الأولی، 1417 هـ - 1996 م.
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->روایت هفدهم: أبو سعید الخدری
علامه حموینی در کتاب فرائد السمطین، همین روایت را از ابوسعید خدری نقل کرده است:
144 ـ أخبرنی ابن عمّی الشیخ الإمام نظام الدین محمد بن علی بن المؤید الحموئی، والشیخ الإمام أستاذی عماد الدین محمد بن أحمد الخطیب الجاجرمی، ونجم الدین محمد بن أبی بکر [ ابن ] بیرایة ـ رحمهم الله ـ والشیخ الإمام أبو عمرو ابن الموفق بقراءتی علیه، بروایتهم عن والدی شیخ الإسلام محمد بن المؤید الحموئی رضی الله عنه، بروایته عن الشیخ العارف المحقّق صدّیق عهده أبی الجناب أحمد بن عمر بن محمد الصوفی قدّس الله روحه، قال: أنبأنا محمد بن عمر بن علی الطوسی بقراءتی علیه بنیسابور، أنبأنا أبو العباس أحمد ابن أبی الفضل الشعانی ، أنبأنا أبو سعید محمد بن طلحة الجنابذی، أنبأنا أبو القاسم السراج إملاءً، أنبأنا أبو علی حامد بن محمد الهروی، أنبأنا محمد بن یونس القرشی، حدثنا إبراهیم بن إسحاق الجعفی، حدثنا عبد الله بن عبد ربّه، حدثنا شعبة، عن قتادة، عن حمید بن عبد الرحمان، عن أبی سعید قال:
قال رسول الله صلّی الله علیه وسلّم: النظر إلی وجه علی بن أبی طالب عبادة.
الجوینی، ابراهیم بن محمد بن مؤید (متوفای 722هـ)، فرائد السمطین، ج2، ص181، ناشر: مؤسسة المحمودی ـ بیروت، 1400هـ.
<!--[if !supportLists]-->روایت هیجدهم: الإمام أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام
همچنین علامه حموینی آن را از امیرمؤمنان علیه السلام نقل کرده است:
عن جعفر بن محمد عن أبیه عن علی بن الحسین عن أبیه عن أمیر المؤمنین علیه السلام وعلیهم، قال: قال: رسول الله صلّی الله علیه وآله:...
ثم قال: صلّی الله علیه وآله: النظر إلی علی عبادة، وذکره عبادة، ولا یقبل الله إیمان عبد إلاّ بولایته والبراءة من أعدائه.
امیرمؤمنان علیه السلام نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: نگاه کردن به چهره علی، عبادت است، یاد او عبادت است، خداوند ایمان هیچ بنده ای را نمی پذیرد؛ مگر با قبول ولایت آن حضرت و اعلام بیزاری از دشمنان او.
فرائد السمطین، ج2، ص20
<!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->نتیجه:
این روایت با بیش از هیجده سند در کتاب های اهل سنت نقل شده است و این تعداد سند قطعا متواتر محسوب می شود، حکم به بطلان چنین روایتی با این گستردگی نقل، تنها نشانگر خصومت و عداوت کسانی است که تمام همت خود را به کار بسته اند تا فضائل اهل بیت علیهم السلام را زیر سؤال ببرند.
موفق باشید
