امیرالمؤمنین (علیه السّلام)در اندیشه امام خمینی

نامگذاری سال امام علی علیه السلام فرصتی ارزشمند برای زنده نگه داشتن نام و یاد امیرالمومنین است. در این میان تبیین دیدگاههای مختلف درباره آن امام همام علاوه بر غنا بخشیدن به فرهنگ عظیم شیعه باعث بوجود آمدن عرصه ارزشمند شکوفایی نظرات می گردد.

شخصیت امام راحل که خود یکی از شیفتگان راستین و واقعی حضرت علی(ع) بود درباره مولای خود مطالب و دیدگاههای ازرشمندی را مطرح کرده است. آنچه امام راحل عظیم الشأن رضوان الله علیه، فرصت یافت و یا مصلحت دید تا برای ملت مسلمان ایران و ملت های اسلامی بیان نماید، اگر چه قطره ای است از اقیانوس بیکران معارف الهی، لکن خود، دریای ژرفی است که غواصان معارف و سفینه نشینان بحر علوم اسلامی باید بسیار در آن فر شوند و تدبر و تأمل نمایند تا گوهرهای ناب بدست آورند.

بر صاحبان فکر و قلم فرض است که دیدگاههای امام راحل را درباره شخصیت امیرالمؤمنین با توجه با نیازهای نظام اسلامی و قشرهای مختلف ملت، علی الخصوص طلاب و دانشگاهیان و جوانان، بررسی و تحقیق و تنظیم نمایند این فرصت ارزشمند که بعد از قرنها تلاش علماء و مراجع عظیم الشأن، شیعه بدست آورده است تا حکومت اسلامی بمعنای صحیح کلمه را برقرار نماید و باین ترتیب از یکطرف بسیاری از معارف شیعه که در لابلای کتابها بود و در حوزه ها تدریس می شد با ابزارهای روز به اطلاع ملتها برسد و از طرفی این معارف در رابطه با حکام و حکومت و سیاست که اداره جامعه سرگشته انسانی را نشان می دهد بکار گرفته و ارائه گردد.

شخصیت امام خمینی«عالم دین» است و «عالم دین» نه تنها بیانگر آن که پاسدار و نگاهبان آن نیز می باشد. ایشان یکی از برجستگان عرصه فلسفه و کلام و عرفان

اسلامی و از مرزبانان توانای عقیده و عقلانیت دینی بود. آن بزرگوار در مقام دفاع از «جوهر دیانت» و احیاء آن و اصلاح جامعه دینی زحمات ارزشمندی متحمل شدند.

معنی امامت

از دیدگاه امام خمینی امامت به معنی تعیین نگهبان از برای دین است. و وظیفه امام صیانت و نگهداری از گفته های خدا و پیمبر او بدون هیچ گونه کم و کاست است. امامت از دیدگاه امام خمینی وظیفه دارد در جریان انداختن قانونهای خدائی نه خطاکار و غلط انداز باشد و نه خیانتکار و دروغ پرداز و ستمکار و نفع طلب و طماع و نه ریاست خواه و جاه پرست باشد و نه خود از قانون تخلف کند و مردم را به تخلف وادارد و نه در راه دین و خدا از خود و منافع خود دریغ کند.»[92]

عدم نمایان شدن چهره حضرت علی علیه السلام

یکی از نظرات اما خمینی درباره شخصیت حضرت علی علیه السلام اعتقاد ایشان بر عدم نمایان شدن چهره و ابعاد وجودی حضرت علی علیه السلام می باشد و ایشان ضمن ابراز تأسف از این که دست های خائن در زمان تصدی حکومت امیرالمؤمنین نگذاشتند ابعاد مختلف وجودی علی علیه السلام آشکار شود معتقد بودند که«آن بزرگوار شخصیتی است که دارای ابعاد بسیار است و مظهر اسم جمع الهی است که دارای تمام اسماء و صفات است. تمام اسماء و صفات الهی در ظهور و در بروز در دنیا و در عالم، با واسطه رسول اکرم در این شخصیت ظهور کرده است. و ابعادی که از او مخفی است، بیشتر از آن ابعادی است که از او ظاهر است. [93]

اوصاف امیرالمؤمنین از دیدگاه امام خمینی

امام خمینی در تعریفی که از امامت به عمل می آورد تمام آنها را در وجود حضرت علی علیه السلام تجسم می نماید و معتقد است که معنی امامت در وجود حضرت علی(ع) بود و آن امام دارای اوصاف امامت بودند و در تمام امت به شهادت تواریخ معتبره و اخبار متواتره از سنی و شیعه غیر از علی بن ابیطالب بعد از پیغمبر کسی چنین اوصاف را نداشت. [94]

امام به یکی از اوصاف منحصر به فرد امام متقین اشاره می کند و تبیین می نماید که آن حضرت در عین حال که تمام اوصاف الهی را در برداشت و مظهر اسم جمع الهی بود با واسطه پیغمبر بزرگوار اسلام تمام اسماء و صفات الهی در ظهور و در بروز در دنیا و در عالم در شخصیت ایشان ظهور پیدا کرده بود. از دیدگاه امام خمینی(ره) شخصیت برجسته حضرت علی علیه السلام دارای جهات متناقض و جهات متضاد بود.»انسانی که در حال این که زاهد و بزرگترین زاهد است جنگجو و بزرگترین جنگجوست در دفاع از اسلام»[95] و این دقیقاً چیزی است که در افراد عادی جمع نمی شود. «آن که زاهد است، به حسب افراد عادی، جنگجو نیست آنکه جنگجوست زاهد نیست. در عین حالی که در معیشت آن طور زهد می کردند و آن طور در خوراک و در آن طور چیزها به حداقل قناعت می کردند، قدرت بازو داشتند، آن قدرت بازو را و این هم جز اموری است که جمعش، جمع متضادین است.»

مقبولیت حضرت علی علیه السلام و محبوبیت آن امام همام در نزد تمام اقشار و گروههای انسانی یکی دیگر از صفات آن شخصیت عظیم تاریخی است که امام راحل به آن اشاره نموده است:

«در عین حالی که دارای علوم متعدده و دارای علوم معنویه و روحانیه و سایر علوم اسلامی است در عین حال می بینیم که در هر رشته ای، مردمی که اهل آن رشته اند او را از خودشان می دانند، پهلوان ها حضرت امیر را از خودشان می دانند، عرفا حضرت امیر را از خودشان می دانند، فقها حضرت امیر را از

خودشان می دانند، هر قشری که اهل یک رشته است، حضرت امیر را از خودش می داند. و حضرت امیر از همه است. داری همه اوصاف است و دارای همه کمالات.»[96]

ایا علی علیه السلام یک بشر ملکی و دنیایی است یا یک موجود ملکوتی

در طول تاریخ گروهها و افراد مختلفی درباره حضرت امیر المومنین حرف و حدیث زده اند عده ای آن امام را به درجه ملکوتی صعود داده و عده ای دیگر تا درجه دنیوی تنزل داده اند. امام خمینی(ره) با اشاره به این قضیه و با طرح این سوال که ایا علی(ع) یک بشر ملکی و دنیایی است که ملکیان از او سخن گویند یا یک موجود ملکوتی است که ملکوتیان او را اندازه گیری کنند؟ معتقد بودند که «دانشمندان و اهل فضیلت و عارفان و اهل فلسفه با همه فضائل و با همه دانش ارجمندشان، آنچه از آن جلوه تام حق دریافت کرده اند در حجاب وجود خود و در اینه محدود نفسانیت خویش است و مولا غیر از آن است.»[97]

دیدگاه امام خمینی(ره) درباره جواب به سوال فوق الذکر این بود که«علی بن ابیطالب فقط بنده خدا بود و این بزرگترین شاخصه اوست که می توان از آن یاد کرد و پرورش یافته و تربیت شده پیامبر عظیم شأن است.» [98]

امام خمینی(ره) عبدالله بودن را بزرگترین افتخار برای حضرت علی علیه السلام

می دانست و بر این عقیده بودند که آن امام همام از همه عبودیت ها بریده بود و عبد وارسته از غیر بود و پیوسته به دوست که حجب نور و ظلمت را دریده و به تمدن و به معدن عظمت رسیده بود. [99]

علی علیه السلام فتح باب وحی و تفسیر وحی و ادامه وحی بود

از دیدگاه امام خمینی شخصیت امیرالمومنین علیه السلام باب وحی و امانتدار وحی بود. ایشان معتقد بودند که فتح باب وحی و تفسیر وحی و ادامه وحی بوجود حضرت امیر شد. و روز ولادت علی علیه السلام «روزی است که علی ابن ابیطالب سلام الله علیه که باب وحی و امانتدار وحی بود متولد شد و این روزی است که قرآن کریم و سنت رسول اکرم به ولادت این مولود بزرگ مفسر پیدا کرد. پشتوانه وحی و پشتوانه اسلام بوجود این مبارک مولود قوی شد که اتمام بعثت به وجود این مولود بزرگ شد.»[100]

امام معتقد بودند که روز ولادت امیر المومنین «هم روز بعثت است و هم روز ولایت و هم روز نبوت و هم روز امانت است.»[101]

امام خمینی حضرت علی علیه السلام را جامع الجهات [102] می دانست و معتقد بودند که مقامات معنوی حضرت علی علیه السلام و مقامات جامع او غدیر را بوجود آورده است. از دیدگاه ایشان مسأله غدیر مسأله ای نیست

که به نفسه برای حضرت امیر یک مسأله ای پیش بیاورد، حضرت امیر مسأله غدیر را ایجاد کرده است. آن وجود شریف که منبع همه جهات بوده است، موجب این شده است که غدیر پیش بیاید. غدیر برای ایشان ارزش ندارد، آن که ارزش دارد خود حضرت است که دنبال آن ارزش، غدیر آمده است. [103]

امام معتقد بودند که حدیث غدیر خود به نفسه برای حضرت امیر نمی تواند یک مقام و معنویتی ایجاد و تأسیس نماید بلکه حضرت امیر است که غدیر را به وجود آورده است.

در این رابطه دیدگاه ارزشمند امام بسی قابل تأمل است و آن این است که حضرت امیر همانند قرآن و حضرت رسول اکرم نازل شده است به منازل مختلف. در این بینش حضرت علی علیه السلام تنزل پیدا کرده است، از وجود مطلق تنزل پیدا کرده است، از وجود جامع تنزل پیدا کرده است و به عالم طبیعت آمده است. [104]

ولایت و امامت در عرض فروع دین نیست

مسأله ولایت و امامت حضرت علی علیه السلام که در روز غدیر به آن منصوب شدند باب فهم دیگری درباره مسائل و موضوعات دینی باز نمود. اندیشمندان مختلف اسلام درباره سیاست وحکومت سخن به میان آورده و به بحث و غور پرداخته اند و این مسأله امروزه روز از اهمیت و جایگاه بسیار مهمی برخودار است. امام خمینی(ره) ضمن آشکار کردن اهداف سکولاریست ها از مسأله غدیر و ولایت و امامت حضرت علی علیه السلام استفاده کرده و به خشکاندن ریشه سکولاریسم می پردازد.

از نظر ایشان بازیگران دنیا از زمان خلفای اموی و خلفای عباسی برای خارج کردن دین از صحنه سیاست و بیان این مسأله که دین

علیحده از مسائل است و سیاست علیحده از حکومت است. آمدند دین را تعبدی کردند و تخطئه کردند خدا و رسول خدا را و امیر المومنین را برای این حکومت سیاست است. و این دقیقاً نقطه اتکاء سکولاریسم و اندیشه سکولاریسم ها می باشد که معتقدند دین را به پاپ و حکومت را به قیصر بدهد.

از دیدگاه امام خمینی(ره) حکومت بدون سیاست ممکن نیست و این سیاست و این حکومتی که عجین با سیاست است، در روز عید غدیر برای حضرت امیر ثابت شد. «غدیر آمده است که بفهماند که سیاست به همه مربوط است در هر عصری باید حکومتی باشد با سیاست، منتها سیاست عادلانه که بتواند به واسطه، آن سیاست اقامه صلوة کند، اقامه صوم کند، اقامه حج کند، اقامه همه معارف را بکند و راه را باز بگذارد... بنابراین این طور نیست که ما خیال کنیم که ولایتی که در این جا می گویند آن امامت است و امامت هم در عرض فروع دین است، نخیر، این ولایت عبارت است از حکومت، حکومت مجری اینهاست در عرض هم به آن معنا نیست، مجری این مسائل دیگر است.»[105]

تمسک به ولایت حضرت علی(ع) یعنی چه؟

شیعیان در روز عید غدیر می گویند:

«الحمدالله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین و اهل بیته» حمد و سپاس خداوندی را که ما را از متمسکین به ولایت امیرالمومنین و اهل بیتش قرار داد.

امام خمینی(ره) در معنی این دعا نکته بسیار ظریفی را تبیین می کندو به فرهنگ شیعه غنای خاصی می بخشد. ایشان عدم آوردن واژه محبت به جای واژه ولایت را معنی دار عنوان کرده و معتقدند که تمسک به

محبت اطلاً معنا ندارد، اینکه واژه ولایت آمده است به این خاطر است که:

«تمسک به مقام ولایت آن بزرگوار به اینکه گرچه ما و بشر نمی تواند به تمام معنا آن عدالت اجتماعی و عدالت حقیقی را که حضرت امیر قدرت برپا کردنش داشت نمی توانیم ماها و هیچ کس قدرت نداریم که پیاده کنیم لکن اگر آن الگو پیدا شده بود و حالا هم ما باید به یک مقدار کمی که قدرت داریم تمسک کنیم... یکی از معانی تمسک به ولایت این است که ما ظل آن مقام ولایت باشیم... اگر چنانچه حکومت تشکیل شد، حکومت تمسکش به ولایت امیرالمؤمنین این است که آن عدالتی که امیرالمؤمنین اجرا می کرد، این هم به اندازه قدرت خودش اجرا کند. وقتی که حکومت الگو قرار داد

امیرالمؤمنین سلام الله را در اجرای حکومتش، در اجرای چیزهایی که باید اجرا بکند اگر او را الگو قرار داد، این تمسک کرده است به ولایت

امیرالمؤمنین.»[106]