آستانه ی مرگ، آخرین فرصت برای وصیت کردن

آیه

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا شَهادَةُ بَینِکمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکمُ الْمَوْتُ حِینَ الْوَصِیةِ اثْنانِ ذَوا عَدْلٍ مِنْکمْ أَوْ آخَرانِ مِنْ غَیرِکمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَأَصابَتْکمْ مُصِیبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُما مِنْ بَعْدِ الصَّلاةِ فَیقْسِمانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لا نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی وَ لا نَکتُمُ شَهادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذاً لَمِنَ الْآثِمِینَ [1]

ترجمه

ای کسانی که ایمان آورده اید! هرگاه (نشانه های) مرگ یکی از شما فرا رسد، از میان خود دو نفر عادل را هنگام وصیت به شهادت و گواهی فرا خوانید. و اگر در مسافرت بودید و مصیبت مرگ به سراغ شما آمد (و شاهد مسلمانی نبود) دو تن از غیر (همکیشان) تان را به گواهی بطلبید و اگر (در صداقت آنان) شک کردید، پس از نماز آن دو را نگاهدارید تا به خداوند قسم یاد کنند که ما حاضر نیستیم حقّ را به هیچ قیمتی بفروشیم، هر چند در مورد فامیل باشد و هرگز شهادت الهی را پنهان نمی کنیم، که در این صورت از گنهکارانیم.

شهادت پیامبر عظیم الشأن اسلام { صلی الله علیه و آله } وشهادت امام حسن مجتبی و امام رضا علیهماالسّلام را بر تمامی پیروان راستینش تسلیت عرض می نماییم. مؤسسه  فرهنگی قرآنی خادم الرضا علیه السّلام زابل

شان نزول:

در مجمع البیان و بعضی تفاسیر دیگر در شان نزول آیات فوق نقل شده است که یک نفر از مسلمانان به نام" ابن ابی ماریه" به اتفاق دو نفر از مسیحیان عرب به نام" تمیم" و" عدی" که دو برادر بودند به قصد تجارت از مدینه خارج شدند در اثنای راه" ابن ماریه" که مسلمان بود بیمار شد، وصیتنامه ای نوشت و آن را در میان اثاث خود مخفی کرد، و اموال خویش را بدست دو همسفر نصرانی سپرد وصیت کرد که آنها را به خانواده او برسانند، و از دنیا رفت، همسفران متاع او را گشودند و چیزهای گرانقیمت و جالب آن را برداشتند و بقیه را به ورثه باز گرداندند، ورثه هنگامی که متاع را گشودند، قسمتی از اموالی که ابن ابی ماریه با خود برده بود در آن نیافتند، ناگاه چشمان آنها به وصیتنامه افتاد، دیدند، صورت تمام اموال مسروقه در آن ثبت است، مطلب را با آن دو نفر مسیحی همسفر در میان گذاشتند آنها انکار کرده و گفتند: هر چه به ما داده بود به شما تحویل داده ایم! ناچار به پیامبر ص شکایت کردند، آیات فوق نازل شد و حکم آن را بیان کرد.

ولی از شان نزولی که در کتاب کافی آمده است چنین بر می آید که آنها نخست انکار وجود متاع دیگری کردند و جریان به خدمت پیامبر ص کشیده شد، و پیامبر ص چون دلیلی بر ضد آن دو نفر وجود نداشت، آنها را وادار به سوگند کرد، سپس آنها را تبرئه نمود، اما چیزی نگذشت که بعضی از اموال مورد بحث نزد آن دو نفر پیدا شد و به این وسیله دروغشان اثبات گردید، جریان به عرض پیامبر ص رسید پیامبر ص در انتظار ماند تا آیات فوق نازل شد، سپس دستور داد، اولیاء میت سوگند یاد کنند، و اموال را گرفت و به آنها تحویل داد.[2]

نکته ها:

مسلمانی به نام «ابن ابی ماریه» همراه دو مسیحی به نام های تمیم و عدی که برادر بودند، به سفر تجاری رفتند. مسلمان بیمار شد، وصیت نامه ای نوشت و آن را میان وسایل خود

پنهان کرد و اموال خود را به آن دو مسیحی داد که به وارثان بدهند. پس از مرگش، آن دو نفر در میان اثاثیه ی او اجناس گرانبهایی دیده و برداشتند، پس از مراجعت به مدینه، باقی آنها را به وارثان دادند. ورثه، وصیت نامه را در میان وسایل دیدند که صورت همه ی اثاثیه در آن ثبت شده بود. چون مطالبه کردند، آن دو مسیحی انکار کردند، شکایت را نزد پیامبر بردند، در این هنگام بود که آیه ی فوق نازل شد.[3]

طبق حدیثی از اصول کافی، پیامبر از آن دو سوگند گرفت و تبرئه شان کرد؛ ولی چون دروغشان از طریق نامه کشف شد، حضرت بار دیگر آن دو را احضار کرد. وارثان سوگند یاد کردند که اجناس دیگری هم بوده و آنها را پس گرفتند.[4]

پیام ها:

1- آستانه ی مرگ، آخرین فرصت برای وصیت کردن است. «إِذا حَضَرَ أَحَدَکمُ الْمَوْتُ حِینَ الْوَصِیةِ»

2- هنگام وصیت، مؤمن باید دقّت های لازم را به کار بندد. «حِینَ الْوَصِیةِ اثْنانِ ذَوا عَدْلٍ مِنْکمْ»

3- برای ادای حقّ مردم، دو شاهد عادل بگیرید. «اثْنانِ ذَوا عَدْلٍ»

4- برای ادای حقّ مردم، اگر مسلمان حضور نداشت، با غیر مسلمان کار را محکم کنید. «غَیرِکمْ» (لکن غیر مسلمانی که خداوند را قبول داشته باشد تا بتواند به نام مقدّس او سوگند یاد کند) «فَیقْسِمانِ بِاللَّهِ»

5- مراعات حقوق مردم همه جا مهم است ومکان بردار نیست. «ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ»

6- برای پرداخت حقّ، هرگونه شک را دفع کنید. تَحْبِسُونَهُما. .. إِنِ ارْتَبْتُمْ

7- سوگند، یکی از راه های شک زدایی است. «فَیقْسِمانِ»

8- تنها سوگند به نام «اللّه» ارزشمند و معتبر است. «فَیقْسِمانِ بِاللَّهِ»

9- برای ادای حقّ از صحنه های مذهبی و ملکوتی و مکان ها و زمان های مقدّس کمک بگیریم.[5] «مِنْ بَعْدِ الصَّلاةِ فَیقْسِمانِ بِاللَّهِ»

10- یکی از عوامل انحراف، رسیدن به پول است. «لا نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً»

11- یکی از عوامل انحراف، محبّت و علاقه های فامیلی است. «لا نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی »

12- تنها موردی که متن «سوگندنامه» از طریق وحی، دیکته شده است، «حقّ الناس» است. لا نَشْتَرِی . ..

13- کتمان حقّ و خیانت در گواهی، عادل را فاسق می کند و در همه ادیان الهی، حرام شمرده شده است. ( «ذَوا عَدْلٍ»، می شود «لَمِنَ الْآثِمِینَ»)[6]

پی نوشت ها

[1] سوره مائدة، آیه 106

[2] تفسیر نمونه؛ ج 5؛ ص113

[3]  تفسیر المیزان.

[4] تفسیر نمونه.

[5] حضرت على علیه السلام به شخصى که تقاضاى بیت‏المال( علاوه بر سهم عادى خود) داشت فرمود: روز جمعه نزد او آید. سپس او را به نمازجمعه برد و جمعیّت را به او نشان داد و فرمود: معناى تقاضاى نابجاى تو سرقت از اموال این مردم است. در این صحنه مى‏بینیم که حضرت از نماز و جمعیّت و جمعه براى تأثیرگذارى کلام نورانى خود بهره گرفته است.

[6] محسن قرائتى، تفسیر نور، 10جلد، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن - تهران، چاپ: 4، 1389.