فقه و احکام انتخاباتی

انتخابات مانند هر عمل و رفتاری که انسان در عرصه فردی و یا جمعی انجام می دهد، از نظر فقهی دارای احکام و چارچوب هایی است. و چون انتخابات و رای دادن نیز عملی است که مکلفان در عرصه سرنوشت سیاسی و اجتماعی انجام می دهند، از منظر فقهی، می تواند احکامی در بر داشته باشد. بر همین مبناست که مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید شرکت در انتخابات را واجب شرعی تلقی و مکلفان را به انجام این وظیفه تکلیف می کنند. باید ملاک های حقیقت را شناخت، تا براساس آنها بتوان اهل حق را بازشناخت. و در مسئله انتخابات توجه، کسب آگاهی و شناخت بسیار مهم است. در اینجا به برسی فقهی و شرعی انتخابات؛ و مباحث پیرامون رای دادن و سهیم بودن در سرنوشت سیاسی فردی و اجتماعی؛ از دیدگاه تنی چند تن از مراجع تقلید، می پردازیم.

مقام معظم رهبری (مدظله العالی)

1.آیا شرکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران شرعا واجب است و عدم شرکت حرام است؟

جواب: شرکت درانتخابات نظام جمهورى اسلامى براى افراد واجد شرایط، یک وظیفه شرعى، اسلامى و الهى است.

 

2.آیا شرکت در انتخابات جمهوری اسلامی ایران واجب عینی است یا کفایی؟

جواب: واجب عینى است.

 

3.حکم رأی دادن سفید و بی نام چیست ؟ در صورت عدم شناخت و تحقیق ، یا تحقیق کافی و عدم وصول به نتیجه و تحیّر در انتخاب اصلح چطور؟

جواب: در هر صورت اگر رأی سفید دادن موجب تضعیف نظام اسلامی باشد، حرام است.

 

4.در صورتی که به شخصی رأی داده شود و بعداً ایشان آن طور که باید به احکام اسلامی عمل نکند و موجب نارضایتی گردد، آیا فرد رأی دهنده، در محضر خداوند متعال مسئول خواهد بود یا خیر؟

جواب: اگر بر طبق موازین شرعی عمل کرده است، مسؤول نخواهد بود.

 

5.آیا سخن گفتن از اسرار شخصی و امور خصوصی و سرّی در برابر مردم جایز است؟

جواب: کشف و بیان امور خصوصی و شخصی در برابر دیگران اگر به نحوی مربوط به افراد دیگر هم باشد و یا موجب ترتّب مفسده شود جایز نیست.

 

6.عدّه ای در برابر دیگران مبادرت به طرح کمبودها و ضعف هایی که در جمهوری اسلامی وجود دارد، می کنند، گوش دادن به این سخنان و حکایت ها چه حکمی دارد؟

جواب: واضح است هر عملی که موجب بدنام شدن چهره جمهوری اسلامی که در برابر کفر و استکبار جهانی ایستاده است، شود به نفع اسلام و مسلمین نیست. بنا بر این، اگر این سخنان موجب تضعیف نظام جمهوری اسلامی باشد جایز نیست.

 

7.در مورد مسائل کلان کشوری اطاعت از ولیّ فقیه چه صورتی دارد؟

جواب: در مسائل مربوط به اداره کشور اسلامی و اموری که به عموم مسلمین ارتباط دارد، نظر ولیّ امر مسلمین باید اطاعت شود. ولی در مسائل فردی محض، هر مکلفی باید از مرجع تقلید خودش پیروی نماید.

 

8.ذکر کردن ظلم بعضی از مسئولین چه حکمی دارد؟

جواب: گزارش دادن ظلم مسئولین به مراکز و مراجع مسئول برای پیگیری و تعقیب، بعد از تحقیق و اطمینان نسبت به آن اشکال ندارد و حتّی اگر از مقدمات نهی از منکر محسوب شود واجب می‌ گردد، ولی بیان آن در برابر مردم وجهی ندارد، بلکه اگر موجب فتنه و فساد و تضعیف دولت اسلامی شود حرام است.

 

9.با توجه به این که زن جهت شرکت در انتخابات می‌بایست از منزل خارج شود آیا واجب است از شوهر اجازه بگیرد؟ و اگر شوهر به همسرش اجازه شرکت در انتخابات را ندهد یا رضایت نداشته باشد تکلیف زن چیست؟

جواب: شرکت در انتخابات منوط به اذن شوهر نیست.

 

10.در ایام انتخابات جهت شناخت کاندیدای مناسب، می‌بایست نواقص و عیوب و امتیازات آنها را در گذشته و حال تفحص کرد تا فرد لایق را پیدا نمود، آیا صحبت کردن پشت سر کاندیداها برای انتخاب فرد اصلح، ‌ جایز است؟ ملاک چیست؟

جواب: در امور مربوط به انتخابات در حد مشاوره، اشکال ندارد.

 

11.با توجه به نزدیکی زمان انتخابات آیا دعوت بسیج از کاندیداها برای تبیین مواضع خود در مسجد اشکال دارد ؟

جواب: باید بر طبق قوانین و مقررات  نظام اسلامی عمل شود.

 

12.حکم شرکت یا عدم شرکت در انتخابات سایر کشورها چیست؟ آیا در این حکم فرقی بین کشور اسلامی و غیر اسلامی و انتخابات رسمی کشوری و انتخابات غیر رسمی کوچک وجود دارد یا خیر؟ اگر فرق دارد، حکم هر کدام چیست؟

جواب: به طور کلى شرکت در انتخاباتى که موجب جلوگیرى از فساد و یا  فساد بیشتر شده و یا شرکت نکردن موجب تضعیف اسلام و مسلمین شود، واجب است.

آیت الله مکارم شیرازی (مدظله العالی)

1.مصرف خمس در مسایل سیاسی مانند انتخابات چه حکمی دارد؟

جواب: هزینه کردن خمس در مسایل سیاسی امثال تبلیغات انتخاباتی جایز نیست و این پول باید در اختیار مجتهد قرار گیرد تا صرفا صرف مسایل دینی، فرهنگی، حوزه های علمیه و مساجد شود. و ساختن مسجد با صرف پول خمس نیز تنها در مناطق محروم که بانی ساخت مسجد وجود ندارد، جایز است.

 

2.معنای لغوی، اصطلاحی و فقهی مصلحت چیست؟

جواب: مصلحت در فقه اهل سنّت مفهومی دارد، و در فقه مکتب اهل بیت(علیهم السلام)مفهومی دیگر. آنچه از نظر فقه شیعه قابل توجیه است، در سه محور خلاصه می شود: اوّل: آنچه مربوط به حفظ نظام و حکومت اسلامی است. دوّم: حفظ نظم جامعه بر اساس این دو نوع مصلحت بسیاری از احکام مستحدثه شکل می گیرد زیرا حفظ نظام و حفظ نظم جامعه از مهمترین اهداف اسلام است، که انحراف از آن جایز نیست. سوّم: آنچه مربوط به تعارض اهمّ و مهمّ است یعنی هرگاه دو مصلحت که مورد توجّه و قبول فقه اسلام است، در مقابل یکدیگر قرار گیرند، باید مصلحت اهمّ را ترجیح داد و مهمّ را فدای آن کرد. برای مثال در قسمت اوّل، می توان مسائل مربوط به انتخابات، شرایط ویژه رئیس جمهوری، و نمایندگان و انتخاب کنندگان را در نظر گرفت. و در قسمت دوّم، مسائلی مانند نظام بانکداری، و بخش مهمّی از نظام پولی، و مسائل اقتصادی امروز را، به عنوان مثال می توان ذکر کرد. و در قسمت سوّم محدود کردن پاره ای از معاملات، و صادرات و واردات کشور، که سلطه مردم را بر اموالشان محدود می سازد، ولی اهداف مهمّی را احیا می کند، مثال خوبی است.

 

3.مبانی فقهی اینکه گفته اید رای دادن وظیفه شرعی است، چیست؟

جواب: در جواب باید گفت آیا حفظ جان، مال، ناموس، دین و کشور واجب است؟ این از مسلمات است و باید اینها را حفظ کنیم و مقدمه واجب نیز واجب است.

 

4.آیا شرکت نکردن در انتخابات از نظر دینی اشکال دارد و اگر اینگونه است سفید انداختن رأی چطور؟

جواب: شرکت نکردن در انتخابات جایز نیست و اگر به شخص خاصی اعتماد نکردید می توانید رأی سفید بدهید.

 

5.اگر فرد اصلح در انتخابات احتمال رأی آوردنش کم باشد آیا می توان برای دفع فرد بدتر، به فرد بد رای داد؟ آیا حجت شرعی خواهیم داشت در نزد خدا؟ (البته منظور از فرد بد، فردیست که اصلح نیست و شانس رقابت با فرد بدتر را دارد)

جواب: در صورتی که بدتر بسیار خطرناک باشد و بد این خطرات را ندارد و رأی نیاوردن اصلح تقریبا مورد اطمینان باشد آنچه نوشته اید مانعی ندارد.

 

6.انتخابات مجلس در پیش است. برای مثال بنده که هیچ کس را نمی شناسم و راه و روش تحقیق هم بلد نیستم چه راهی مناسب است تا انتخاب صحیح کند؟

جواب: شما می توانید از اشخاص آگاه و متدین و دلسوز کمک بگیرید و همچنین مطالعه سوابق ایشان می تواند به شما کمک کند.

 

7.در چه مواردی اطاعت از شوهر واجب نیست؟

جواب: در مواردی اطاعت از شوهر لازم نیست که با انجام اموری مانند واجبات (حج واجب، صله رحم نسبت به پدر و مادر و برادر و خواهر و امثال آن به مقدار لازم)، فراگرفتن احکام اسلام مانند رفتن به مسجد و امثال آن، تهیه اجناس ضروری منزل در حالی که مجبور باشد، شرکت در انتخابات و راهپیمایی های ضروری و همچنین در مورد مراجعه به طبیب مخالفت کند.

 

8.در برخی از سایت های اینترنتی نقل شده است که بعضی از آقایان جهت تامین هزینه تبلیغات انتخاباتی از وجوهات شرعیه استفاده می کنند لذا از آن مقام محترم استدعا دارد که نظر مبارک خویش را در این ارتباط اعلام فرمایید که آیا استفاده از وجوهات شرعیه جهت تامین هزینه های انتخاباتی جایز است یا خیر؟

جواب: این کار مطلقا جایز نیست.

 

9.آیا می توان در ایام انتخابات پرده از مبانی غلط فکری، اشتباهات و فساد سیاسی، مالی و یا حتی اخلاقی یک کاندیدا برداشت تا مردم به او رأی ندهند؟

جواب: در صورتی که در مقام مشورت برای رأی دادن به آنها باشد اشکالی ندارد ولی باید صفات آنها را بیان کرد نه توهین و مذمت و تحقیر و یا خدای نکرده تهمت به آن زده شود.

 

10.آیا این مبنای فقهی صحیح است که شرعاً خطاها و گناه هایی که رئیس جمهور منتخب اینجانب در آینده مرتکب خواهد شد و فسادهای مترتب بر آن به عهده ی من خواهد بود؟ آیا این مساله می تواند بهانه عدم شرکت در انتخابات باشد؟

جواب: اگر به قدر کافی درباره شخص منتخب تحقیق شود، مسئولیتی درباره اعمال آینده او نخواهید داشت.

 

11.می خواستم بدانم حرکت تخریب گرایانه برای تبلیغ انتخابات نمایندگی مجلس بدون هیچ گونه توهین، افترا، نشر اکاذیب و...جایز است یا خیر؟

جواب: تخریب دیگری نه در انتخابات و نه در غیر آن نه با نشر اکاذیب و اهانت و نه بدون آن جایز نیست.

 

12.شنیده می شود برخی از کاندیداهای انتخاباتی جهت پیروزی در میدان انتخابات به طرق زیر اقدام به خرید آراء می نمایند: توزیع گوشی تلفن همراه و سیم کارت، پرداخت وجه نقد، توزیع غذای گرم، وعده امتیازات دولتی و غیر آن. شایان ذکر است که این وضعیت به گونه ای است که به سمت انتخابات سرمایه داری پیش می رود، و در صورتی که این امر واقعیت داشته باشد، با مشکل مواجه خواهیم شد. لذا از محضر مبارک حضرتعالی استدعا می شود به لحاظ روشن شدن عموم، فتوای مورد نظر را به صورت شفاف و روشن مرقوم فرمایند.

جواب: انتخابات اسلامی با انتخابات غربی مادی بسیار متفاوت است، استفاده از امور مالی و امتیازات مختلف برای خریدن آراء در انتخابات اسلامی مطلقاً جایز نیست و باید جداً از آن پرهیز کرد و کسانی که از این گونه طرق کسب آراء کنند، مشروعیت آنها زیر سؤال است، و رأی دهندگانی که با این امور به افرادی رأی می دهند که صلاحیت ندارند نیز از نظر شرعی مرتکب خلاف شرع شده اند. اصولاً توسل به این امور دلیل برعدم صلاحیت است. برادران و خواهران عزیز مراقب باشند سرنوشت نظام و کشورشان را با هیچ چیز مبادله نکنند و حتی در تبلیغات انتخاباتی خود از روش های غربی استفاده نکنند.

 

13.لطفا نظرتان را راجع به مشارکت سیاسی زنان در کسب قدرت یعنی گرفتن پست های وزارت و ریاست جمهوری در جمهوری اسلامی ایران از نظر شرعی بیان کنید.

جواب: قانون اساسی ما که به امضای گروهی از مجتهدین رسیده و امام راحل نیز آن را امضا نموده منعی از آنها نکرده مگر در موارد بسیار محدود.

 

14.نظر شما در مورد کاندیدا شدن روحانیونی که قدرت راه یافتن به مجالس قانونگذاری را دارند و توسط مردم انتخاب می شوند چیست؟ در صورتی که اگر این روحانیون شرکت نکنند اشخاصی غیر متعهد به این مجالس راه پیدا می کنند و احکام غیراسلامی را تصویب می کنند.

جواب: ظاهر این است که شرکت آن روحانیون و افراد متعهد دیگر باشرایطی که گفتید واجب است.

 

15.اگر تا زمان انتخابات هیچ شخص خاصی را برای رای به او پیدا نکنیم تکلیف چیست؟ آیا با رای سفید تکلیف از ما ساقط می گردد؟

جواب: در فرض سوال، رای سفید بدهید.

 

16.انتقاد از کاندیداتورها و بیان نکات منفی آنها در جمع یا بین دو نفر چه حکمی دارد؟

جواب: در صورتی که در مقام مشورت برای رأی دادن به آنها باشد اشکال ندارد، ولی باید صفات آنها را بیان کرد نه توهین و مذمّت و تحقیر و یا خدای نکرده تهمت به آنها زده شود.

 

17.حکم جنابعالی در مورد کسانی که در انتخابات در راستای شناساندن خود به مردم از امکانات بیت المال استفاده کرده اند، چیست؟

جواب: بیت المال مصارف خاصّی دارد، که باید در آن مصرف گردد.

 

18.انتخابات مجلس در پیش است. برای مثل منی که هیچ کس را نمی شناسد و راه و روش تحقیق هم بلد نیست چه راهی مناسب است تا انتخاب صحیح کند؟

جواب: شما می توانید از اشخاص آگاه و متدین و دلسوز کمک بگیرید و همچنین مطالعه سوابق ایشان می تواند به شما کمک کند.

 

19.حکم شرعی تخریب کاندیدای ریاست جمهوری که مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفته، چیست؟

جواب: این کار جایز نیست.

 

20.در بعضی از کشورهای اسلامی قانون جدیدی وضع شده است که طبق آن، غیر مسلمانان در انتخابات می توانند دو بار رأی دهند یعنی آنها هم می توانند با مسلمانان رأی بدهند و هم با غیرمسلمانان. طبق فقه جعفری آیا می شود به غیرمسلمانان چنین حقّی داد؟

جواب: نباید غیرمسلمانان امتیازی بر مسلمین داشته باشند، مگر این که ضرورتهایی در کار باشد.

 

21.آیا شرکت نکردن در انتخابت معصیت و گناه است؟

جواب: آری، ترک آن بدون عذر شرعی جایز نیست.

 

22.آیا این مبنای فقهی صحیح است که شرعاً خطاها و گناه هایی که رئیس جمهور منتخب اینجانب در آینده مرتکب خواهد شد و فسادهای مترتب بر آن به عهده ی من خواهد بود؟ آیا این مساله می تواند بهانه عدم شرکت در انتخابات باشد؟

جواب: اگر به قدر کافی درباره ی شخص منتخب تحقیق شود، مسئولیتی درباره ی اعمال آینده او نخواهید داشت.

 

23.آیا کسی که به هر رئیس جمهوری رای داده الان در تمام اعمالش با او شریک است؟ (یعنی در ثواب و گناه او شریک می باشد؟)

جواب: اگر پس از تحقیق همه جانبه و مشورت با اهل اطلاع به فرد مومن و متعهد و اصلح رای بدهید مسئولیتی در قبال اعمال بد او ندارید، ولی امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نکنید.

آیت الله صافی گلپایگانی (مدظله العالی)

1.نظر حضرتعالی در مورد رأی دادن در انتخابات مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری چیست؟

جواب: باید مردان متدین و صالح که کفایت محافظت از قوانین اسلام و حقوق ضعفاء و شؤن جامعه اسلامی را داشته باشند انتخاب شوند.

 

2.کسی که شناخت کامل نسبت به نامزدهای ریاست جمهوری یا نمایندگان مجلس ندارد و تنها اطلاع او بر اساس پوسترهای تبلیغاتی است می تواند به چنین شخصی رأی بدهد؟

جواب: به مردی که به او شناخت کامل و لازم دارد رأی بدهد. والله العالم.