رعایت حریم نامحرم

از منظر آیات قرآن، یکی از ارزش های والای انسانی و جاری شدن فرهنگ اسلامی که سرچشمه ارزش های دیگر و موجب آثار درخشان معنوی است، جاری شدن فرهنگ عفّت در تمام ابعاد زندگی می باشد که می توان آن را یکی از پایه های اخلاق و صفت کلیدی برای کنترل رذایل و سوق دهنده به سوی تکامل و درجات عالی و کمالات متعالی دانست. در قرآن و روایات از این خصلت، بسیار تمجید شده و سیره پیشوایان معصوم (ع) نیز سرشار از این خصلت نیکو است. قرآن کریم برای ترویج و نهادینه کردن فرهنگ عفاف و حفظ عفت عمومی جامعه، راهکارهای مناسب فطری و در شأن زن و مرد مسلمان ارائه کرده است که در اینجا به یک مورد مهم آن اشاره می کنیم:

خداوند متعال خطاب به مردان با ایمان می فرماید:

قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ یحْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ ذَالِک أَزْکی لهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا یصْنَعُونَ^[1]

به مردان مؤمن بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند، و به این وسیله عفاف خود را حفظ کنند. این برای آنان پاکیزه تر است.

و به زنان مؤمنه هم سفارش می کند که:

وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیوبِهِنَ^[2]

و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را از نگاه های هوس آلود فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را- جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و اطراف روسری های خود را بر سینه خود افکنند تا گردن و سینه با آن پوشانده شود!

همچنان که از آیات فوق معلوم می شود، جدایی زن و مرد نامحرم، یکی از دستورهای صریح قرآن است که در سلامت جامعه تأثیر فراوان دارد و حفظ «عفت عمومی» برای پایداری هر جامعه ای ضرورتی انکارناپذیر است. یکی از راه های جلوگیری از نفوذ شیطان و وسوسه های آن، ایجاد حریم میان زن و مرد و رعایت پوشش لازم است تا از نگاه های هوس آلود و تماس های غیر شرعی جلوگیری شود.

آثار رعایت حریم بین زن و مرد عبارتند از: تقویت ایمان، آرامش روحی و روانی، سلامت جسمی^[3]، استحکام بنیان خانواده، عزت و سربلندی، امنیت بانوان از دست سوداگران شهرت و دوری از افکار ناسالم.

پیامبر اسلام (ص) در زمینۀعملی کردن این دستور وحیانی فرمود:

«باعدوا بین انفاس النّساء و انفاس الرّجال»؛^[4]

در مجامع عمومی، میان زنان و مردان نامحرم فاصله ایجاد کنید.

رسول خدا (ص) برای جداسازی محیط زنان از مردان در حکومت خویش، اقداماتی انجام داد تا زمینه ها و خطرات ناشی از اختلاط زنان و مردان را از میان ببرد. روزی آن حضرت با اشاره به یکی از درهای مسجد نبوی، به یارانش فرمود:

اگر این در را برای بانوان اختصاص دهیم، بهتر است و آنان هنگام خروج از مسجد، دچار مشکل نمی شوند و اختلاط پیش نمی آید.^[5]

رسول خدا (ص) در اقدامی دیگر به مسلمانان دستور داد شب ها پس از پایان نماز جماعت، زنان زودتر از مردان از مسجد خارج شوند؛ تا زنان و مردان نامحرم در کوچه های مدینه با یکدیگر روبرو نشوند.^[6]

آن حضرت در این زمینه فرمود:

لیس للنّساء من سروات الطّریق شی ء ولکنّها تمشی فی جانب الحائط و الطّریق^[7]

بر زنان سزاوار نیست که از وسط جاده عبور کنند، بلکه آنان باید از کنار دیوار و جاده بروند (تا با مردان نامحرمی که از وسط راه می روند، رو به رو نشوند).

بر هیچ محقق منصفی پوشیده نیست که، بسیاری از مفاسد اجتماعی و مشکلات جوامع متمدن امروزی، ناشی از اختلاط زن و مرد است. حتی برخی از کشورهای صنعتی به این نتیجه رسیده اند که در مراکز علمی، فرهنگی و عمومی، محل فعالیت این دو قشر باید از هم جدا شود.

آثار مثبت جداسازی

کارشناسان واقع نگر در مسائل آموزشی بر این باورند که جداسازی محیط آموزشی برای زنان از مردان جوان، آثار مثبت و موفقیت آمیزی دارد که مهمترین آن ها عبارتند از:

1- همجنس بودن دانشجویان و استادان، مهم ترین عامل تبیین الگوهای شغلی موفق، به ویژه برای زنان است.

2- تحصیل در این گونه مراکز، موجب سلامتی جسمی و روحی افراد است.

3- تعلیم و تعلّم در مراکز مختلط، مانع رشد بیشتر توانایی های زنانه در دختران و توانایی های مردانه در پسران می شود.

4- تفاوت های زیستی و روانی زن و مرد در نیازهای آموزشی آنان مؤثر است. جداسازی، یکی از عوامل توفیق این دو قشر در رفع نیازهای مخصوص آنان است.

روان شناسان و جامعه شناسان، محیطهای غیر مختلط را برای آموزش این دو گروه مناسب تر می دانند. آنان می گویند: آموزش در محیطهای غیر مختلط، یادگیری را برای دختران جوان آسان تر می کند.

«آستن»، از پژوهشگران غربی، بعد از انجام تحقیقات، به این نتیجه رسیده است که آموزش غیر مختلط، آثار مثبت فراوانی دارد و اثر آن بر زنان بیش از مردان می باشد. یکی از یافته های تحقیقی وی این است که اگر دانشجویان و اعضای هیئت علمی و استادان در یک دانشگاه از یک جنس باشند، احساس شناخت و همدلی مشترک بیشتر خواهد بود. ^[8]

مظاهر اختلاط

گفت و گوی غیر ضروری، شوخی کردن و دست دادن با نامحرم از مظاهر رایج اختلاط زن و مرد و مقدمه برخی از گناهان است. رسول خدا (ص) فرمود:

هر کس با زن نامحرم دست دهد، روز قیامت در غل و زنجیر وارد محشر می شود و خداوند دستور می دهد که او را به آتش جهنم بیفکنند. و هر کس با یک زن نامحرم شوخی کند و با سخنان خنده دار و شهوت آمیز با او گفت وگوی نماید، در مقابل هر کلمه حرامی که به او گفته است، هزار سال حبس خواهد شد.^[9]

رسول خدا (ص) حتی گفت وگوی معمولی با زنان نامحرم را به مقدار ضرورت محدود کرده است.

امام صادق در حدیث مناهی فرمود:

رسول خدا (ص) فرمان داده بود که زنان مسلمان با مردان نامحرم بیش از پنج کلمه- که آن هم در موضوعات ضروری باشد- سخن نگویند.^[10]

رسول خدا (ص) خطر معاشرت با نامحرم را ضمن مثالی، چنین گوشزد می فرماید: «اگر سر یک مرد مسلمان را با سوزن سوراخ کنند، بهتر از این است که وی بدن یک زن نامحرم را لمس کند؛^[11] زیرا عذاب دنیوی در برابر عذاب اخروی، ناچیز است. از این رو، خداوند خطاب به بانوان مسلمان می فرماید:

فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا...^[12]؛ با نامحرمان با ناز و کرشمه و هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید.

از منظر قرآن، تمام لذت های جنسی میان زن و مرد باید به محیط خانوادگی محدود شود و در قالب ازدواج صورت پذیرد؛ زیرا اگر کامیابی های جنسی در محیط خانواده و به وسیله همسرانِ شرعی و قانونی به دست آید، چهار دستاورد بزرگ و سرنوشت ساز روانی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی برای جامعه و افراد آن دارد: از جنبه روانی، به بهداشت روانی اجتماع کمک می کند؛ از جنبۀخانوادگی، سبب تحکیم روابط خانوادگی و برقراری صمیمیت کامل بین زوجین می گردد؛ از جنبۀاقتصادی، موجب حفظ و استیفای نیروی کار و فعال تر شدن افراد در زمینه اقتصادی می گردد و از جنبه های اجتماعی جایگاه با عظمتی در جامعه کسب کند.^[13]

فقهای بزرگ نیز بر اساس آیات قرآن و روایات اهل بیت ع، در این زمینه فتوا داده اند که: مرد و زن نامحرم نمی توانند با یکدیگر دست بدهند و یا هر گونه تماس بدنی دیگر داشته باشند.^[14]

تماس هایی که در محل های شلوغ (مانند بازارها، نمازهای جمعه و جماعت، حرم ها، مراسم حج و مجامع عمومی) به طور ناخواسته بین زن و مرد واقع می شود، اشکال ندارد؛ مشروط به اینکه برای تماس با نامحرم به آنجا نرفته باشد یا نقشه ای برای این گونه اماکن در کار نباشد. پس اگر کسی به قصد تماس بدنی با نامحرم به مجامع عمومی برود، حرام است و باید از آن اجتناب کند.^[15]

همچنان که از آیات قرآن و روایات نبوی و فتوای مراجع و فقهای بزرگ معلوم می شود، برای جلوگیری از گناه و انحطاط افراد، بهترین راه ترویج عفاف جلوگیری از اختلاط زنان و مردان نامحرم است و تا آنجا که امکان دارد، شایسته است که در معاشرت زنان و مردان حدود و حریم الهی حفظ شود.

پی نوشت ها

[1] سوره نور، آیه 30.

[2] سوره نور، آیه 31 ..

[3] پزشکان محقق، برخى از آثار زیانبار جسمى در اختلاط زن و مرد نامحرم را این‏گونه بیان مى‏کنند: دشوارى تنفس، درد اطراف قلب، تپش و اضطراب قلب، ضعف و خستگى عمومى، سردرد، بى‏قرارى، بى‏خوابى، کم اشتهایى، خستگى فکرى و دماغى. کیهان، 14/ 4/ 84

[4] مواهب الجلیل، ج 2، ص 578؛ کشف الخفاء ج 1، ص 279.

[5] المحلى، ابن حزم، ج 3، ص 131 ..

[6] مسئله حجاب، ص 218.

[7] الکافى، ج 5، ص 518 ..

[8] برگرفته از سایت دانشگاه امام صادق( ع) ..

[9] وسائل الشیعه، ج 20، ص 198.

[10] همان، ص 197.

[11] کنزالعمال، ج 5، ص 328.

[12] سوره احزاب/، 32 ..

[13] مسئله حجاب، ص 68.

[14] عروة الوثقى، باب نکاح، مسئله 47.

[15] همان ..