سفارش های پیامبر اکرم ص به حضرت علی ع
در متون حدیثی وصایای متعددی را از پیامبر اکرم ص نسبت به حضرت علی ع می بینیم با توجهبه اینکه گوینده این وصایا وجود مبارک و والای پیامبر اکرم ص و مخاطب آن کسی همچون حضرت علی ع است برای همین این وصایا از اهمیت ویژه ای برخوردار است و با توجه به این سخنان گهربار می توان سرمشق خوبی برای رفتارها و کردارهای خود در زندگی اخذ کرد. در یکی از وصایا حضرت رسول ص چنین می فرماید:
« احدی را به خشم خدا راضی مکن و احدی را بر آنچه خدا به تو داده است، ستایش مکن، و احدی را به آنچه خدا به تو نداده است، سرزنش مکن، چون حرص حریص رزق را زیاد نمی کند و به نا خشنودی کسی تغییر نپذیرد. وخداوند سرور و شادی را همراه با یقین و رضا قرار داده و غمّ و همّ را با شک در دین، و خشم و نارضایتی را بر آنچه داده جان آفرین است، مقارن ساخت.
حضرت در این سخنان ارزشمند می خواهد ما را متوجه سبب ساز اصلی یعنی خداوند متعال بکند چرا که بارها شده که خیری از جانب کسی به ما می رسد ولی در واقع سبب ساز اصلی خداست و ما غافل از این مساله، صرفا به ستایش و تشکر و اظهار ارادت به آن شخص می پردازیم و شکر خدا را به جا نمی آوریم همچنین گاهی توقع رسیدن خیری را داریم ولی فردی مانع از رسیدن آن می شود در این جا هم ما به سرزنش آن فرد مشغول می شویم و از این غافلیم که این شخص وسیله بوده است و گرچه آن فرد مسئول کار خودش است و با اختیار خود این کار را انجام داده است ولی از باعث و بانی اصلی که خداست غافلیم و به این فکر نمی کنیم که چه عاملی باعث شده است که خداوند ما را از رسیدن به چیزی که مد نظرمان بوده محروم کرده است. آیا سلب توفیق بوده؟ آیا ما تصور می کردیم که چیزی که میخواستیم برای ما خیر بوده و چه بسا شر بوده است؟ این ها مواردی است که ما در چنین مواقعی از تفکر بدان غافل هستیم.
برای همین حضرت می فرماید که سرزنش و جوش زدن های ما، رزق ما را زیاد نمی کند و تنها موجب کثرت هم و غم ما می شود. و راه رسیدن به سرور و شادی این است که ما به رضای پروردگار راضی باشیم و در چنین مواردی از خداوند طلب وسعت رزق و رفع موانع رزق را طلب کنیم و با خود بیندیشیم که کدام اعمال و رفتارهای ما، موجب محرومیت ما شده است.
حضرت در ادامه چنین سفارش می کنند:
ای علی، هیچ فقری سخت تر از نادانی نیست، و هیچ مالی بهتر از عقل نیست، و هیچ تنهایی وحشتناک تر از عجب نیست، و هیچ مساعدتی محکم تر از مشورت نیست، و هیچ عقلی مانند تدبیر نیست، و هیچ تقوایی بهتر از خودداری از گناه نیست، و هیچ حسبی چون حسن خلق نیست و هیچ عبادتی چون تفکر نیست.
حضرت در این جملات به جنبه ها و ابعاد دیگری از فقر و ثروت و تنهایی و عقل و تقوا و حسب و نسب اشاره می کنند.
(ای علی، هیچ فقری سخت تر از نادانی نیست، ) به حسب ظاهر تلقی ما از فقر، نداشتن مال و ثروت است اما حضرت، فقر دیگری را معرفی می کند که به مراتب آثار بدتری نسبت به فقر مالی دارد و آن نادانی و جهل است.
(هیچ مالی بهتر از عقل نیست ) همچنین تلقی ما از ثروت، همان ثروت مادی است اما حضرت عقل را بالاترین ثروت و دارایی معرفی می کنند و سخت تر از تنهایی ظاهری تنهایی عجب را مطرح می کننند چرا که کسی دچار عجب و خودبینی است حتی در میان جمع هم خود را تنها می بیند و نمی تواند کسی را با خود همدل و همراه کند.
(هیچ مساعدتی محکم تر از مشورت نیست ) حضرت مشورت را بالاترین نوع مساعدت و کمک و یاری می داند از آن جایی که هر علمی باید با علم همراه باشد و بدون علم و آگاهی، ان عمل نتیجه بخش نخواهد بود و لو اینکه چندین نفر بخواهند آن کار را انجام دهند. ولی اگر کار با آگاهی و از مسیر درستش پیگیری شود احتمال نتیجه بخش بودنش زیاد خواهد بود برای همین حضرت مشورت و استفاده از عقول و اندیشه دیگران را برای کسب آگاهی بیشتر در انجام کارها بهترین نوع مساعدت و همیاری می داند.
(هیچ تقوایی بهتر از خودداری از گناه نیست ) بخشی از تلاش انسان در زندگی به اموری صرف می شود که انسان را از انواع خطرات و آفت ها و بلایا حفظ کند در این جا هم حضرت بهترین نوع تلاش برای حفظ انسان از بلایا را تلاش انسان برای حفظ خود از بلای گناه می داند چرا که گناه در عین اینکه خودش بلاست باعث نزول بلایای دیگری نیز می گردد و بالاترین و سخت ترین سقوط ها و هلاکت ها را برای انسان رقم می زند.
(هیچ حسبی چون حسن خلق نیست) بارهادیده شده که افراد برای برشمردن افتخارات و بیان فخر خودشان به پدر و اجداد و به طور کلی به حسب و نسبشان می پردازند. حضرت در اینجا بالاترین حسب و نسب را برای انسان که موجب افتخار اوست حسن خلق او می داند. چرا که حسن خلق بیانگر میزان بهره مندی وی از فضیلت ها و ایمان و اعتقاد صحیح است.
ای علی، آفت حدیث، دروغ است، و آفت علم، فراموشی است، و آفت عبادت، سستی است، و آفت بخشندگی، منت است، و آفت شجاعت، ظلم است، و آفت زیبایی، تخیلات است، و آفت حسب، فخر است.
ای علی، تو همیشه به خیر هستی مادامی که وصیت مرا حفظ کنی، تو با حق و حق با تو است»[1].
حضرت در ادامه سفارش های خود به بیان آفت ها می پردازد. انسان ناگزیر از سخن گفتن است ولی باید مراقب آفتی به نام دروغ گفتن در سخنانش باشد. در آموزش و یادگیری هم باید باتمرین و ممارست و مرور، علومی را که تعلیم گرفته از آفت فراموشی حفظ کند و در عبادات که مایه رشد و کمال اوست سستی را کنار بگذارد و از هر چیزی که موجب سستی در عبادت می شود بپرهیزد. بخشندگی گرچه خصلت ممتازی است اما بخشش نباید همراه با منت باشد و کام احسان شونده را تلخ کند. همچنین شجاعت و بی باکی گرچه خصلت خوبی است اما نباید از حد بگذرد و موجب ظلم گردد. پیامبر در ادامه آفت زیبایی و جمال را هم مبتلا شدن به خیال و عجب و خود برتر بینی می دانند و داشتن امتیاز حسب و نسب عالی را مبتلا شدن به فخر فروشی و غرور.
[1]- محاسن - برقی: 13.
