پیامبر رحمت (ص) [شیوه معاشرت پیامبر(ص)]
پیامبر گرامی اسلام(ص) در سیره و روش خود با مردم آن چنان کریمانه برخورد می کرد که هرکس با او برخورد می کرد یا همنشین می شد، او را از صمیم قلب دوست می داشت.
امیرمؤمنان علی(ع) در توصیف آن حضرت می فرماید:
«من خالطه معرفةً أحبَّهُ؛ هر کس با وی معاشرت می کرد و او را می شناخت، دوستدارش می شد.[1]
همچنین در وصف آن حضرت می فرمود: «... أکرمُهُم عِشرةً... »؛ کریمانه ترین معاشرت را داشت.[2]
معاشرت و برخورد کریمانه پیامبر تنها با مسلمان نبود، بلکه با همه کسانی که برخورد می کرد و ملاقات می نمود، بهترین برخورد را داشت. حتی کسانی که هنوز مسلمان هم نشده بودند یا زمان پیش از بعثت اگر با کسی معاشرتی داشت.
از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود:
«پیامبر(ص) در روزگار جاهلیت دوستی داشت. هنگامی که به پیامبری برانگیخته شد، دوستش او را دید و به پیامبر گفت: خدا تو را از جانب دوستت جزای خیر دهد! تو همراه و سازگار بودی و ستیز و کشمکش نمی کردی!» پیامبر به او فرمود: «و خدا به تو نیز از جانب دوستت جزای خیر دهد! تو نیز سود [تجارت و شراکت] را می پذیرفتی و انکار نمی کردی [و آن را کم نمی انگاشتی] و حق مرا نیز پرداخت می کردی»[3]
آن حضرت هر وقت با کسی همراه می شد و یا جائی می رفت و با کسی همنشین می شد، او را در رسیدن به هر خیری، بر خود مقدم می داشت و سعی می کرد دوست و یا همراهش از دوستی با او لذت ببرد و خیر ببیند. در حدیثی آمده است که پیامب رخدا با کسی که همراهش بود، داخل بیشه ای شد و دو شاخه؛ یکی صاف و یکی کج و معوّج برید. شاخه صاف را به همراهش داد و شاخه کج را برای خود نگاه داشت. آن مرد گفت: تو از من به آن سزاوارتری، ای پیامبر خدا! پیامبر فرمود:
«هرگز! هیچ مؤمنی نیست که با مؤمنی مصاحبت و همراهی کند، مگر آن که درباره او از وی می پرسند، حتی اگر ساعتی از یک روز را باهم بوده اند»[4]
شیوه پیامبر در دست دادن
یکی از اولین برخوردها که در بین اکثر ملت ها و مردم جهان مرسوم است، دست دادن است همگام رسیدن به همدیگر؛ البته این شیوه بعد از سلام کردن در اسلام و بین مسلمانان و خم شدن در برابر یکدیگر در سایر ملتهای جهان است، ولی در فرهنگ غنی قرآن و پیامبر و اهل بیت(ع) پس از سلام و تحیت، اولین کاری که مسلمانان انجام می دهند، دست دادن است. چرا که پیامبر گرامی اسلام(ص) هرمسلمانی را می دید، با او دست می داد:
«کان النبی...إذا لقی مسلما بدأه بالمصافحة؛ پیامبر هنگامی که مسلمانی را می دید، با او دست می داد».[5]
پیامبر گرامی اسلام (ص) در دست دادن شیوه خاصی داشتند و آن این بودکه هرکس با پیامبر دست می داد، پیامبر به هیچ وجه پیش از طرف مقابل دست خود را نمی کشید. چنان که از امام صادق (ع) نقل شده است:
پیامبر خدا هرگز با هیچ مردی دست نداد، مگر این که دستش را نکشید تا آن شخص، دسیت خود را عقب کشید.[6]
آن حضرت نه تنها دست خود را پیش از طرف مقابل نمی کشید، بلکه صورت خود را نیز قبل از آنان و هرکسی که دست می داد و روبه رو می شد، نمی چرخاند.
پیامبر خدا هرگز باهیچ مردی دست نداد، مگر این که دستش را نکشید تا آن شخص، دست خود را عقب کشید.
انس می گوید: هنگامی که مردی با پیامبر روبه رو می شد و باهم دست می دادند، پیامبر دستش را از دست او بیرون نمی کشید تا آن گاه که آن مرد، دست خود را می کشید و [پیامبر] رویش را از او نمی چرخاند تا آن گاه که آن مرد روی خود را می چرخاند.[7]
شیوه پیامبر هنگام خداحافظی با مؤمنان
درباره برخورد پیامبر و طرز دست دادن آن حضرت مطالبی مختصر تقدیم کردیم اما پیامبر رحمت هنگامی که می خواست با کسی وداع و خداحافظی کند و از او جدا شود، باز شیوه خاصی داشت و آن این بود که او را دعا می کرد و از خداوند متعال برای او رحمت و خیر طلب می کرد و از خدا می خواست که مشکلات او را برطرف کند و تن درست و سالم باشند.
امام باقر(ع) می فرمود: پیامبرخدا (ص) هرگاه با مردی خداحافظی می کرد، می فرمود: «دینت را و امانتت را و فرجام کارهایت را به خدا می سپارم، و به هرکجا که روی آوردی، خدا برایت خیر قرار دهد و پرهیزگاریرا روزی تو کند، و گناهانت رابیامرزد!»
امام باقر (ع) می فرمود: پیامبر خدا(ص) هرگاه با مردی خداحافظی می کرد، می فرمود:
«دینت را و امانتت را و فرجام کارهایت را به خدا می سپارم، و بههرکچجا که روی آوردی، خدا برایت خیر قرار دهد و پرهیزگاری را روزیتو کند، و گناهانت را بیامرزد!»[8]-
ابن اسباط از امام صادق(ع) نقل کرده است که امام با مردی خداحافظی کردو فرمود:
«جان و امنت و دینت را به خدا می سپارم و خداوند توشه ات راپرهیزگاری قرار دهد و به هرکجا که روآوری، خدا برایت خیر قرار دهد!».
سپس امام رو به ما کرد و فرمود:
«این؛ خداحافظی پیامبر با علی(ع) بود، هرگاه که او را برای کاری روانه می کرد»[9]
خداحافظی پیامبر با مسافر
پیامبر خدا(ص) خداحافظی با مسافر جملاتی را از قبیل آرزوی همراهان خوب و یاری رسان و گره گشا اصافه می کرد. از امام باقر (ع) آمدهاست که می فرمود:
پیامبر خدا(ص) چون با مسافری خداحافظی می کرد، دستش رامی گرفت و سپس می فرمود: «خداوند، همراهی (همرهانت) را برایت نیکو گرداند و یاری ات را به کمال رساند و دشواری ها را برایت آسان گرداند ودور را برایت نزدیک نماید و هرچه را اندیشناکش هستی، کفایتت کند ودین تو و امانت و فرجام کارهایت را برایت نگاه بدارد و تو را به سوی هرخیری رهنمون شود! همیشه پرهیزگار باش. تو را به خداوند می سپارم. درسایه برکت خدا، حرکت کن»[10]
پی نوشت ها
[1] ابن ابی شیبه، المصنّف، ج7، ص445، ح167، ابن سعد، الطبقات الکبری، ج1، ص412، مجلسی، بحارالانوار، ج16، ص190، و 231، ح 27 و 35.
[2] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج1، ص412، متقی هندی، کنزالعمّال، ج7، ص176، ح18568، مجلسی، بحارالانوار، ج16، ص190 و 231، ح35.
[3] کان للنبیص حلیطٌ فی الجاهلیة فلما بُعث(ص) لقیه خلیطُه فقال للنبی(ص): جزاک ا لله من خلیطٍ خیرا فقد کنت تواتی و لا تُماری(مجادله نمی کردی) فقال له النبی (ص): و أنت فجزاک الله من خلیطٍ خیرا فانک لم تکن تردُّ ربحا و لا تُمسک ضرسا کلینی، اصول کافی، ج5، ص308، ح20، مجلسی، بحارالانوار، ج22، ص293، ح3.
[4] دخل رسول اللهص غیضةً و معه صاحب له فقطع غصنین أحدهما أعوجُ والآخر مستقیم و دفع الی صاحبه المستقیم و حبس لنفسه الأعوج فقال الرجل: أنت أحق بهذا منی یا رسول الله! قال: کلاّ ما من مؤمن صاحب صاحبا الا و هو مسؤول عنه یوم القیامة و لو ساعةً من نهار کنزالعمّال، ج9، ص40، ح24833، مستدرک الوسائل، ج8، ص432، ح9908.
[5] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج1، ص147، مجلسی، بحارالانوار، ج16، ص227، ح34.
[6] ما صافح رسول الله -ص) رجلاً قطُّ فنزع یده حتی یکون هو الذی ینزع یده منه (کلینی، کافی، ج2، ص182، ح15، بحارالانوار، ج16، ص236، ح35).
[7] کان البنی إذا استقبله الرجل فصافحه لا ینزع یده من یده حتی یکون الرجل الذی نزع و لا یصرف وجهه عن وجهه حتی یکون الرجل هو الذی یصرفه. سنن ابن ماجه، ج2، ص1224، ح3716، ابن سعد، الطبقات الکبری، ج1، ص378، متقی هندی، کنزالعمال، ج7، ص209، ح18660.
[8] کان إذا ودّع رسول الله ص رجلاً قال: استودع الله دینک و امانتک و خواتیم عملک و وجهک للخیر حیثما توجهت و رزقک التقوی و غفر لک الذنوب(طبرسی، مکارم الاخلاق، ج1، ص531، ذیل ص 1845، مجلسی، بحارالانوار، ج76، ص281، ح7، متقی هندی، کنزالعمال، ج7، ص100، ح18159).
[9] قال: ودّعع رجلاً فقال: استودع الله نفسک و امانتک و دینک و زودک زادالتقوی و وجهک الله لخیر حیث توجهت. قال: ثم التفت إلینا ابوعبدالله(ع) فقال: هذا وداع رسول الله لعلی(ع) إذا وجهه فی وجه من الوجوه(مجلسی، بحارالانوار، ج76، ص281، ح6، طبرسی، مکارم الاخلاق ج1، ص531، ح1845).
[10] کان رسول الله إذا ودّع مسافرا أخذ بیده قم قال: أحسن الله لک الصحابة و أکمللک المعونة و سهل لک الحُزونة الخشونة و قرّب لک البعید و کفاک المهم و حفظ لک دینک و أمانتک و خواتیم عملک و وجهک لکل خیر علیک بتقوی الله استودع الله نفسک سِرْ علی برکه الله(طبرسی، مکارم الاخلاق، ج1، ص531، ح1845، مجلسی، بحارالانوار، ج76، ص281، ح5.
