پیامبر عظیم الشأن درباره حقوق مسلمانان چه می فرماید؟؟؟
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده. مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او در سلامت و آسایش باشند.[1]
اخلاق معاشرت، حقوق برادر مسلمان
جامع ترین متن حدیثی که به بیان این حقوق و وظایف متقابل پرداخته است، «رسالة الحقوق» از امام زین العابدین علیه السلام است که در کتاب های روایی(از جمله در تحف العقول و مکارم الاخلاق و...) آمده است. حق برادر دینی، حق همسایه، حق خویشاوند، حق فرزند و اولاد و پدر و مادر، حق زن و شوهر، حق شاگرد و استاد، حق مولا و بنده، حق همنشین و دوست و شریک، حق والی و رعیت، حق مشیر و مستشیر از جمله حقوقی است که در آن حدیث ارزشمند بیان شده است. در جامعه اسلامی، مسلمان متعهد خود را نسبت به برادران دینی مسؤول احساس می کند و تکالیفی بر عهده او است. طبعا هر مسلمانی باید این حق را بر گردن خویش احساس کند و آن گونه که یاد شد، مراعات و به کار بستن اینها طرفینی باید باشد، تا اثر خویش را بگذارد. این حقوق بسیار است، به برخی از آنها که در احادیث اسلامی آمده است، اشاره می شود:
1.اینکه مسلمان آنچه را برای خود دوست دارد، برای برادر دینی خودش هم بپسندد و آنچه را که برای خود نمی پسندد، برای دیگران هم نپسندد و روا نشمارد. این اولین و مهم ترین حقی است که هر مسلمان بر گردن ما دارد و روایات بسیاری در این زمینه نقل شده است،حقی بسیار مهم، اما بسیار آسان و اندک! امام صادق علیه السلام به معلی بن خنیس در حدیثی که به برشماری این حقوق پرداخته است، می فرماید: «ایسر حق منها ان تحب له ما تحب لنفسک و تکره له ما تکره لنفسک»[2] آنچه برای خود دوست می داری، برای او هم دوست بداری و آنچه برای خویش ناخوشایند می دانی، برای او هم ناخوشایند بدانی!...البته گفتن این سخن آسان است، اما عمل به آن بسی دشوار!
2.اینکه مسلمان، مسلمان دیگر را با دست و زبان نرنجاند.
خدا را بر آن بنده بخشایش است.
که خلق از وجودش در آسایش است.
و این از مهم ترین اصول اخلاقی و معاشرتی اسلام و نشانه مسلمانی است. تا آنجا که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است:«المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده»[3]مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دست او در سلامت و آسایش باشند.
3.اینکه مسلمان در برابر مسلمان، متواضع باشد و از تکبر بپرهیزد.
4.حرف دیگران را درباره مؤمن و مسلمان نشنود و نپذیرد و به سخن چینی ها گوش ندهد و در پی خطاها و عیوب نباشد و اگر هم نقطه ضعفی از کسی شنید یا فهمید، آن را فاش نسازد و آبرویش را نبرد. کسی که در پی عیوب مسلمین باشد از نظر مسلمانی و دینی گرفتارسقوط است و از ولایت خدا بیرون رفته، در ولایت شیطان قرارمی گیرد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «یا معشر من اسلم بلسانه و لم یسلم بقلبه، لا تتبعوا عثرات المسلمین فانه من تتبع عثرات المسلمین تتبع الله عثرته و من تتبع الله عثرته یفضحه»[4]ای گروه کسانی که به زبان مسلمان شده اید ولی دل ها مسلمان نشده است! در پی عیبها و لغزش های مسلمانان نباشید، چرا که هر کس در پی شمارش و یافتن عیب های مسلمانان باشد، خدا هم پی جوی عیب او خواهد شد و هر که را که خدا در پی عیوبش افتد، رسوایش می سازد.
5.پرهیز از قهر کردن و قطع رابطه، و اگر هم مفارقت و قطع ارتباط پیش آمد، آن را بیش از سه روز طول ندهد. و فضیلت از آن کسی است که زودتر آشتی کند و در صلح کردن پیشگام و پیش قدم گردد. هر اندازه که این جدایی بیشتر شود، شیطان خوشحال تر می گردد. در این زمینه هم احادیث بسیاری نقل شده است.
6.بی اجازه و سر زده وارد بر خانه برادر مؤمن نشود و اگرمی خواهد داخل خانه یا اتاق یا محل کار او بشود، قبلا اجازه بگیرد(دراین زمینه، در فصل «حریم خانه و زندگی» مفصلا بحث شده است).
7.برخورد با افراد، با چهره ای گشاده و خندان و کدورت زدا، و زدودن غم و اندوه از دل برادر ایمانی و ادخال سرور و شادمانی بر یک مسلمان، که این کار، نزد خداوند، پاداشی عظیم دارد.
8.وفای به عهد و عمل کردن به وعده و پرهیز از خلف وعده، یکی دیگر از حقوقی است که در روایات آمده و مسلمان در برابرمسلمان باید خود را به آن موظف بداند. به تعبیر امام سجاد علیه السلام: آن کس که وعده می دهد و عمل نمی کند، منافق است. و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر فلیف اذا وعد»[5] هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، هر گاه که وعده می دهد،به آن وفا کند.
9.انصاف در برخورد با مسلمانان، یعنی آن گونه که دوست دارد باخودش رفتار کنند و با او برخورد داشته باشند، خودش هم با دیگران همان گونه معاشرت کند. این فضیلت اخلاقی در احادیث، مایه عزت نزد خدا و نجات از آتش دوزخ در قیامت به شمار آمده است و درسخنی از امام صادق علیه السلام، به عنوان یکی از سخت ترین تکالیفی که خدابر بندگانش مقرر کرده، به حساب آمده و در کنار انصاف، مواسات وذکر خداوند در همه حال بیان شده است.[6]
10.احترام به بزرگ ترها و محبت و رفق نسبت به کوچک ترها.
11.اصلاح میان افراد و آشتی دادن آنان، که این وصیت پیامبراسلام در همه دورانها و توصیه حضرت علی علیه السلام در بستر شهادت وسفارش ائمه دیگر است و رسول خدا آن را به عنوان «افضل الصدقه »دانسته است و حتی دروغ مصلحتی برای زدودن اختلاف و ایجاد آشتی بین دو مسلمان مجاز شمرده شده است.[7]
12.پوشاندن عیوب مسلمانان جهت حفظ آبروی آنان. به تعبیررسول خدا(صلی الله علیه و آله): هر کس عیب پوش مسلمانی باشد، خداوند هم عیب او را در دنیا و آخرت می پوشاند.
13.پرهیز از حضور در جاهایی که سوءظن مسلمانان رابرمی انگیزد. «پرهیز از مواضع تهمت » یک تکلیف است و چون ناپرهیزی از حضور در جاهایی که بدگمانی دیگران را سبب می شود، موجب به گناه افتادن آنان می شود، پس در مقابل مؤمنان وظیفه داریم که از این گونه حضورهای شائبه دار و سوءظن آور و مساله ساز بپرهیزیم تاموجب به گناه افتادن دیگران نشویم.
- ۱. رفع نیاز مؤمنان و تلاش در راه «قضاء حاجت » او و برطرف کردن مشکلاتش، یکی دیگر از «حقوق مسلمانی» است و در روایات، ثوابی بیش از نماز و روزه و حج و طواف برای آن بر شمرده شده است.بهره گیری از مال و قدرت و آبرو و وجهه خویش، برای یاری یک مسلمان و برطرف کردن رنج و مشکل و گرفتاری او از عظیم ترین تکالیف ما در برابر برادران دینی است. تا توانی به جهان خدمت محتاجان کن به دمی یا درمی یا قلمی یا قدمی.
15.حفظ عرض و آبروی یک مسلمان در غیاب او و اگر کسی به یک مسلمان تهمتی زد، دفاع از او واجب است و اگر بتواند دفاع کند وتهمت را دفع کند ولی کوتاهی و سستی کند، به مقتضای روایات، درگناه تهمت زنندگان شریک است. کسی نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ازمسلمانی بدگویی کرد و به آبروی او متعرض شد. رسول خدا آن سخن را رد کرد و از او دفاع نمود، سپس فرمود: هر کس از آبرو و حیثیت برادر دینی اش دفاع کند، این دفاع در قیامت حجابی از آتش می شود و او را حفظ می کند: «من رد عن عرض اخیه کان له حجابا من النار».[8]
16.سلام و مصافحه و معانقه. در روایات بی شماری است که مسلمان وقتی به مسلمان دیگر می رسد، سلام دهد، دست بدهد ومصافحه و معانقه کند، اگر او عطسه کرد، در پاسخ عطسه اش دعا کند واز خداوند برای او حمت بطلبد.
17.عیادت، دیدار، تشییع جنازه، زیارت قبور، تسلیت و تعزیت به خانواده، دعا پس از فوت و...اینها از جمله حقوقی است که بر عهده مسلمان است. اگر برادر دینی اش بیمار شد، به عیادت او برود. اگر از سفر آمد یا از حج برگشت، او را زیارت کند، یا کلا مساله دید و بازدید و رفت و آمد با برادر دینی. و اگر از دنیا رفت، در تشییع جنازه اش شرکت کند و برای تسلیت گویی به بستگان و فرزندان او، به خانه اش سرکشی کند، سر قبر او حاضر شود، دعا و فاتحه بخواند، پس از فوت، کارهای صالح و شایسته به نیت و نیابت از برادر دینی انجام دهد و ثوابش راهدیه به روح او کند. حقوقی که یاد شد، نه همه حقوق، بلکه برخی از حقوق مسلمانی است که برای هر کدام احادیث فراوانی در منابع ما نقل شده است که جهت پرهیز از طولانی شدن بحث، به اشاره ای بسنده کردیم.
پی نوشت ها
[1] محجة البیضاء، ج 3، ص 358.
[2] همان.
[3] همان، ص 358.
[4] اصول کافى، ج 2، ص 355.
[5] همان، ص 364.
[6] همان، ص 145.
[7] محجة البیضاء، ج 3، ص 373.
[8] همان، ص 393.
