سید عبدالعظیم حسنی ره
ولادت و نسب
عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی‌طالب، مشهور به عبدالعظیم حسنی، شاه عبدالعظیم و سیدالکریم، در پنج شنبه ۴ ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ق، در زمان حکومت هارون الرشید، در مدینه (درباره محل ولادت وی اختلاف است) متولد شد.[۱] [۲] پدرش عبدالله بن علی قافه و مادرش دختر اسماعیل بن ابراهیم بوده که به «هیفاء» موسوم است.[۳] نسب وی به امام مجتبی(ع) می‌رسد. نجاشی از عالمان شیعی می‌گوید: پس از رحلت وی به هنگام غسل، رقعه‌ای در لباسش یافت شد که نسب وی در آن بدین صورت نوشته بود: من ابوالقاسم فرزند عبدالله، فرزند علی، فرزند حسن، فرزند زید، فرزند امام حسن(ع) ابن علی بن ابی طالب هستم.[۴] میرداماد نیز درباره وی می‌نویسد: او (عبدالعظیم) دارای نسب روشن و شرافت آشکار است.[۵]
همسر و فرزندان
همسر عبدالعظیم، دختر عمویش، خدیجه، دختر قاسم بن حسن امیر، مکنّی به ابومحمد بود. عبدالعظیم از او صاحب دو فرزند به نام‌های محمد و ام سَلَمِه شد.[۶] شیخ عباس قمی در وصف محمد می‌گوید: مردی بزرگوار بود و به مقام زهد و عبادت شهرت داشت.[۷]
مصاحبت با ائمه(ع)
عبدالعظیم محضر چند امام را درک کرده است. آقا بزرگ تهرانی نقل می‌کند: عبدالعظیم حسنی، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) را درک کرده و ایمان خویش را بر امام هادی(ع) عرضه داشته و در زمان وی وفات یافته است.[۸] اما آیت الله خویی، هم‌عصر بودن عبدالعظیم با امام رضا(ع) را رد می‌کند.[۹]
شیخ طوسی در کتاب رجالی خویش، وی را در زمره اصحاب امام عسکری(ع) نام می‌برد.[۱۰] عزیزالله عطاردی نیز تصریح می‌کند با توجه به حالات عبدالعظیم حسنی و تحقیق در روایات وی، می‌توان دریافت که او امام کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) را درک کرده است.[۱۱]
گفته‌اند عبدالعظیم هرگاه وارد مجلس امام جواد(ع) یا امام هادی(ع) می‌شد، با کمال ادب و خضوع و غایت حیا و تواضع، در حالی که دست‌های خود را از ردا بیرون آورده بود، به محضر آن امامان سلام عرض می کرد و امام پس از جواب سلام، او را نزدیک خود می‌خواند و در کنار خویش می‌نشاند؛ به حدّی که زانوی او به زانوی امام می‌چسبید و امام، کاملا از احوال او سؤال می‌کرد. این برخورد موجب حسرت و غبطه دیگران می‌شد.[۱۲]
زندگی در دوران سرکوب شیعیان
دوران زندگی عبدالعظیم مصادف با شرایط خفقان و سرکوب شیعیان توسط بنی عباس بود. عبدالعظیم نیز همچون پدرانش سالها تحت تعقیب بود. او گرچه زمانی که در مدینه، بغداد و سامرا می‌زیست روش تقیه را در پیش گرفته و عقیده و مرام خود را پنهان می‌داشت، ولی بااین حال مورد غضب متوکل و معتز بود.[۱۳]
هجرت به ری
بنابر گزارش‌های تاریخی، عبدالعظیم در زمان معتز خلیفه عباسی، به جهت اذیت و آزار و ترس از قتل، به امر امام هادی(ع) از سامرا به ری - که از پایگاه‌های مهم عباسیان بود - هجرت کرد. برخی هم نقل کرده‌اند به قصد زیارت قبر علی بن موسی الرضا به قصد خراسان هجرت کرد و در ری برای زیارت حمزة بن موسی بن جعفر توقف کرد و در آن جا مخفی شد.[۱۴]
نجاشی به نقل از احمد بن محمد بن خالد برقی ماجرا را این گونه روایت می‌کند: عبدالعظیم در حال فرار از سلطان، به ری آمد و در سرداب خانه مردی از شیعیان در محله «سکة الموالی» ساکن شد. او در همان سرداب به عبادت می‌پرداخت. روز را روزه می‌گرفت و شب را به عبادت می‌گذراند. وی مخفیانه از منزل بیرون می‌آمد و به زیارت قبری می‌رفت که می‌گفت: این قبر مردی از فرزندان موسی بن جعفر(ع) است. پیوسته در آن سرداب بود و خبر ورود او به شیعیان آل محمد یکی پس از دیگری می‌رسید تا اکثر شیعیان با وی آشنا شدند.[۱۵]
رحلت عبدالعظیم
| برخی امامزادگان ایران | ||
|---|---|---|
| نام امامزاده | ازنسل امام | شهر، استان |
رحلت عبدالعظیم حسنی در ۱۵ شوال سال ۲۵۲ هجری قمری در زمان امام هادی(ع) بوده است.[۱۶] آنچه درباره چگونگی رحلت عبدالعظیم حسنی آمده، دو قول مرگ طبیعی و شهادت را روایت کرده است. نجاشی نقل می‌کند: عبدالعظیم بیمار شد و از دنیا رفت.[۱۷] شیخ طوسی نیز می‌گوید: عبدالعظیم در ری وفات یافت و قبر او در آنجاست.[۱۸]
در مقابل، روایتی نیز هست که قائل به زنده به گور کردن و شهادت عبدالعظیم شده است. طریحی می‌نویسد: از اولاد ابوطالب، کسی که در ری زنده مدفون شد عبدالعظیم حسنی است.[۱۹] ولی واعظ کُجوری در این باره تصریح می‌کند: در کتاب رجال و انساب، از احوال حضرت عبدالعظیم تفحص نمودم و از شهادت آن جناب خبری صحیح و موثق نیافتم.[۲۰]
مدفن و ثواب زیارت عبدالعظیم
بنا بر نقل محدث نوری، فردی از شیعیان، رسول اکرم(ص) را در عالم رؤیا زیارت می‌کند که به او می‌فرماید: فردا یکی از اولاد من در باغ سیب در منزل عبدالجبار بن عبدالوهاب رازی تشییع و دفن خواهد شد. وی آن باغ را خرید و وقف عبدالعظیم و دیگر شیعیان کرد که در آن دفن شوند.[۲۱] به همین علت، حرم عبدالعظیم حسنی به «مسجد شجره» یا «مزار نزدیک درخت» معروف است.[۲۲] [۲۳]
شیخ صدوق در باب زیارت مرقد وی، روایتی را نقل می‌کند که فردی از اهالی ری بر امام هادی(ع) وارد شد و گفت: به زیارت حضرت سیدالشهدا مشرف شدم. امام(ع) فرمود: ثواب زیارت قبر عبدالعظیم که نزد شماست مانند کسی است که قبر حسین بن علی(ع) را زیارت کرده است.[۲۴]
- تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۷، ص۱۶۹.
- بر آستان کرامت، ۱۳۹۲ش، ص۵.
- ابن عنبه، عمده الطالب، ۱۳۸۰ش، ص۹۴.
- نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸.
- میرداماد، الرواشح السماویة، ۱۴۲۲ق، ص۸۶.
- واعظ کجوری، جنه النعیم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۳۹۰؛ ابن عنبه، عمده الطالب، ۱۳۸۰ش، ص۹۴.
- قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۵۸۵.
- تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۷، ص۱۹۰.
- خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۵۳.
- طوسِی، رجال طوسی، ص۴۰۱.
- عطاردی، عبدالعظیم الحسنی حیاته و مسنده، ۱۳۸۳ش، ص۳۷.
- زندگانی حضرت عبدالعظیم(ع)، ص۳۰.
- بر آستان کرامت، ۱۳۹۲ش، ص۷.
- واعظ کجوری، جنه النعیم، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۱۳۱.
- نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸.
- تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۷، ص۲۹۰.
- نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸.
طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۳.
- طریحی، المنتخب، ۱۳۶۹ق، ص۸.
- واعظ کجوری، جنه النعیم، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۳۶۰.
- نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۴، ۴۰۵.
- ابن عنبه، عمده الطالب، ۱۳۸۰ش، ص۹۴.
- بر آستان کرامت، ۱۳۹۲ش، ص۱۲.
صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۶۸ش، ص۹۹.
