برترین محاسن اخلاق انسانی در کلام پیامبر اکرم (ص)
همان طور که گفته شد یکی از مباحث مهمی که در علم اخلاق در باره آن بحث می شود، شناخت خلق های پسندیده و ناپسند است. برخی ملاک پسندیده بودن و ناپسند بودن را، عقل دانسته اند و مثلا می گویند از نظر عقل، بخشنده بودن صفت خوبی است. اما از نظر برخی دیگر، این شرع است که صفات خوب و بد را تعیین می کند. در هر صورت نتیجه یکی است. و چه ملاک را عقلی بدانیم یا شرعی، صفات پسندیده و ناپسند مشخص است. اما بحث دیگری که هست تعیین مصداق برای این مصادیق است و از ان مهمتر تعیین بالاترین مصداق و مرتبه برای این صفات است مثلا اگر بخشندگی خوب است، به چه صورت باید باشد و بخشنده ترین فرد چه کسی است؟ در ادامه به توضیح بخش های دیگری از حدیث شریف پیامبر در این باره پرداخته می شود:
*و گرامی ترین مردم، پرهیزکارترین آنان است.
توضیح: همان طور که فاسق به سبب گناه ومعصیتی که انجام می دهد کم حرمت ترین افراد است.انسان پرهیزکار هم به سبب رعایت حلال و حرام الهی، جزو مقربین درگاه الهی خواهد بود. و از آن جا که عزت و ذلت دست خداست و خداوند عزت را به مومنین و پرهیزکاران می دهد. پرهیزکاران جزو کسانی خواهند بود که شایسته کرامت و بزرگواری و عزت و احترام هستند.
*و بزرگترین مردم از لحاظ ارزش کسی است که آن چه را مربوط به او نیست، رها کند.
توضیح: انسان در زندگی و در طول عمر خود به چیزهای مختلفی می تواند خودش را سرگرم کند. اما آیا هر چیزی، چنین شایستگی ای را دارد که انسان بدان مشغول و سرگرم باشد؟ کسی که مبدا و مقصد زندگی را نشناسد به هر کاری دست می زند و برای خود شان انسانی ای قائل نیست. اما کسی که بداند ازکجا آمده است و در کجاست و به کجا می رود؟ چنین شخصی برای تمام لحظات زندگی خود برنامه دارد. و در انتخاب مسیر و روش و منش زندگی خود، دقت می کند و آن هایی را انتخاب می کند که متناسب با مقصد انسانی وی باشند و او را در رسیدن به آن مقصد کمک کنند. چنین شخصی از کنار اموری که با اهداف زندگی وی سازگار نباشند و لو امور لذت بخشی باشند به راحتی عبور می کند و پرداختن به آن ها را بی فایده می داند. چرا که اولا به درد انسانیت و آخرتش نمی خورد ثانیا وی را از پرداختن به امور لازم و ضروری باز می دارد.
*و با تقواترین مردم کسی است که جدال را رها کند اگر چه محق باشد.
توضیح: انسان در زندگی اجتماعی ناگزیر از ارتباط با دیگران است و این ارتباط در قالب های مختلف می تواند باشد از جمله در گفت و گو و محاورات و تبادل نظرها و بحث های علمی. اگر چنین گفت و گوهایی از روش های درست بهره بگیرد قطعا مفید خواهد بود و افراد از علم و دانش و آگاهی هم بهره مند می شوند اما مشکل جایی است که در موضوع مشترکی، دو نفر اختلاف نظر داشته باشند و در عین اختلاف، حاضر نباشند حرف دیگری را بپذیرند. در چنین موقعی ادامه بحث و گفت و گو و تاکید بر نظر خود که مصداق جدل است، بی فایده خواهد بود. و از هدف گفت و گو که دانش افزایی است به دور خواهد بود. و اخلاق ایجاب می کند که چنین گفت و گویی خاتمه پیدا کند و ترک شود.
*و ناجوانمردترین مردم، کسی است که دروغگو باشد.
توضیح: از آن جا که حفظ اجتماع مبتنی بر اعتماد افراد به یکدیگر است، بنابراین هر عملی که این اعتماد را خدشه دار کند، خلاف مصالح اجتماع خواهد بود. از جمله این اعمال، دروغ گویی است و شخص دروغگو از اعتماد افراد سو استفاده کرده و برای رسیدن به منافع شخصی خود، گزارش دروغ از آن چه که هست می دهد. در حالی که طرف مقابل به وی اعتماد کرده است. روشن است که چنین شخصی از مروت و جوانمردی و آزادگی بهره ای نبرده است.
