آیت الله مجتهدی تهرانی درباره...چه می گوید؟؟؟
مقدّمه
به عنوان مقدّمه، دو مطلب را که یکی در ارتباط با خصوصیت‌های امتحان و آزمایش های الهی است و دیگری جنبه‌های عمومی دارد و در امتحانهای بشری هم مطرح است، عرض می‌کنم.
1- آزمایشهای الهی بدون اعلام قبلی است
آنچه‌که امتحان را خیلی پیچیده میکند، این است که شاگرد نداند که دارد امتحان میشود. در آزمایشهای الهی، اینطور نیست که خداوند اعلام کند چه موقعی تو را می آزمایم. هر لحظه ما داریم امتحان میشویم. به خلاف آزمایشهای بشری در ارتباط با اکتساب علوم که در آنها اعلام قبلی میکنیم.
2- برخی آزمایشات پیچیده هستند
در امتحانات بشری هم این‌گونه است که گاهی اوقات شاگرد، جواب سؤالات امتحانی را میداند اما استاد در طرح سؤالات، یک نوع پیچیدگی را مطرح میکند. چه بسا مطلب ساده باشد امّا به نحو پیچیده و دو پهلو و گاهی هم چند پهلو است؛ مانند سؤالات چهارگزینه‌ای. خدا نکند هر دو اینها با هم باشد؛ یعنی از طرفی انسان از این‌که در بوتۀ آزمایش است، غفلت داشته باشد و از آن طرف هم سؤال امتحان یک سؤالی باشد که انسان نتواند حق را از باطل به سادگی تمییز بدهد.
تفاوت بلا و فتنه
چه بسا لغت بلا، غالباً در آزمایش‌هایی به کار می‌رود که حق از باطل به آسانی تمییز داده میشود. امّا فتنه غالباً در آزمایش‌هایی مصرف میشود که حق از باطل به سادگی تمییز داده نمیشود. آزمایشهای الهی گاهی به صورت فتنه است و تمییز دادن حق از باطل بر اثر هواهای نفسانی مشکل میشود.
آزمایش با احکام شرعیّه
خداوند ما را اوّل با احکام شرعیّه امتحان میکند. احکام شرعیّه غیر از حوادث است. من احکام را میگویم و ان‌شاءالله بعداً در باب حوادث، میروم سراغ آزمایشهای الهی در ارتباط با اجتماع و مسائل اجتماعی. در باب احکام هم همین‌طور است؛ خداوند آزمایش میکند. آن‌هم آزمایش به نحو پیچیده.
در خطبه 156 نهج البلاغه علی (علیه السلام) میفرماید « اِنَّهُ لَمّا اَنزَلَ اللهُ سُبحانَهُ قولَهُ "الم اَحَسِبَ النّاسُ اَن یُترَکوُا أن یَقُولُوا آمَنّا وَهُم لایُفتَنُون" عَلِمتُ اَنَّ الفِتنَةَ لا تَنزِلُ بِنا و رسولُ اللهِ صلَّی اللهُ عَلیه و آلِه بَینَ اَظهُرِنا » حضرت میفرماید وقتی این آیات اوّل سوره عنکبوت ( و به یقین کسانی را که پیش از اینان بودند آزمودیم تا خدا آنان را که راست گفته‌اند معلوم دارد و دروغ-گویان را نیز معلوم دارد ) بر پیغمبر نازل شد، من فهمیدم که تا زمانی که پیغمبر در بین ما هست فتنه بر ما نازل نمیشود.
در این مطلب زیبایی نهفته است. این فتنه؛ جنبه‌های اشتباه کاری از نظر احکام دارد. چون پیغمبر به یک معنا شارع مقدّس است، احکام را خودش آورده است. تا پیامبر هست نمیشود بین مردم اشتباه کاری کرد و حلال را با حرام عوض کرد. اگر چنین مسأله‌ای رخ دهد، فرد می‌تواند برود سراغ پیامبر و سؤال کند و جواب بگیرد
« فقُلتُ یارسولَ اللهِ ما هذِه الفِتنَةُ الَّتی اَخبَرَکَ اللهُ تعالی بِها » علی (علیه السلام) میفرماید از پیامبر سؤال کردم که این فتنه که خدا به تو خبر داده چیست؟ « فَقالَ یاعَلیُّ إِنَّ اُمَّتی سَیُفتَنُونَ مِن بَعدِی » پیامبر اکرم فرمود؛ یا علی! امّت من بعد از من مورد آزمایش قرار میگیرند. در اینجا بحث فتنه است؛ یعنی آن امتحانی که مواد امتحانی در آن به نحوی است که حقّ را از باطل به سختی میتوان تمییز داد. میشود اشتباه کاری کرد و در آن پیچیدگی هست. تا این‌که به اینجا می‌رسد «یاعَلیُّ إِنَّ القَومَ سَیُفتَنُون بِاموالِهم» میفرماید امّت من، مؤمنین و این‌هایی که حقیقت و سعادت را هدف گیری کرده‌اند، به زودی به مال‌هایشان آزمایش میشوند «وَ یَمُنُّونَ بدِینِهِم عَلی رَبِّهم» اینها برای دینداری و ایمانشان به پروردگارشان منّت میگذارند «وَ یَتَمَنّونَ رَحمَتَه» بعد هم تقاضای رحمت از خدا دارند «و یَأمَنُونَ سَطوَتَهُ» خودشان را هم از خشم خدا ایمن میدانند؛ میگویند عذاب خدا برای ما نیست «ویَستَحِلُّونَ حَرامَهُ بِالشُّبَهاتِ الکاذِبَةِ وَ الأهواءِ السّاهِیَةِ» به سبب شبهه‌های دروغ و خواسته‌های غفلت‌آور، حرام را حلال میشمرند « فَیَستَحِلُّونَ الخَمرَ بِالنَّبیذِ » شراب را به هوای این‌که میگویند آب انگور است، حلال میشمرند! « وَ السُّحتَ بِالهَدِیَّةِ » رشوه را میگویند هدیه است! «وَ الرِّبا بِالبَیعِ» ربا میخورد امّا میگوید داریم معامله میکنیم، شرعی است! «قُلتُ یارسولَ اللهِ فَبِایِّ المَنازِلِ اُنزِلُهُم عِندَ ذلک؟ » میفرماید به رسول الله عرض کردم وقتی این‌چنین شد، ما اینها را در کدام مرتبه قرار دهیم؟ « أبِمَنزِلَة رِدَّةٍ؟ أم بِمَنزِلَةِ فِتنَةٍ؟» آیا بگوییم اینها کافر و مرتد شدند، یا بگوییم دارند آزمایش میشوند و در امتحان روفوزه درآمدند؟ « فَقالَ بِمَنزِلَة فِتنَةٍ » رسول اکرم فرمود؛ اینها را در رتبه آزمایش بگذارید.
اینجا مسأله احکام شرعیّه است. رشوه است! میگوید این هدیه است. متوسّل به کلاه شرعی میشوند. ربا است! میگوید خرید و فروش است. به دنبال این است که حرام را شبهه‌ناک کند و در شبهه ناک هم "اصالة الحلیة" جاری کند و رد شود.
هواهای نفسانی؛ سبب عدم تشخیص حق از باطل
این آزمایش الهی است. خدا دارد تو را امتحان میکند و خودت هم نمیفهمی. سؤالات را به نحوی برای تو مطرح میکند که به نظرت میآید حکم شرعی این است. گاهی هم فتوا میدهند و بعد هم به فتوایشان عمل میکنند در حالی‌که میبینی سرتاسر خلاف شرع است. چرا نمی تواند از حق، باطل را و از باطل، حق را تمییز دهد؟ پیچیده‌گی‌اش برای چه است؟ برای این است که او دستخوش هواهای نفسانی است و این گردوغبارِ در درون نمیگذارد. مانند این‌که سرِ امتحان گیج شده باشد و نتواند جواب بدهد؛ بلکه آن جوابی را که باطل است انتخاب میکند. این به خاطر هواهای نفسانی است.
آیا آنهایی که امام حسین(علیه السلام) را کشتند او را نمیشناختند؟ خوب می شناختند. ولی آنچه را که موافق با هواهای نفس بود، در ذهنشان پرورش دادند و آن را انتخاب کردند. مسأله، مسأله خواسته‌های نفسانی بود.
