نکات مهم کاربردی در تربیت کودکان

1- تذکرات و یادآوری های والدین و مربیان وقتی روی کودکان اثر مثبت دارد که هر یک نمونه ای سازنده و عملی برای آنان باشند.

2- همواره سعی شود که با صبر و حوصله به طور دقیق به حرفهای کودکان گوش کنیم تا کودک همیشه حرف های خود را با پدر و مادر در میان بگذارد.

3- هرگز کودک را صریحاً تحقیر یا تکذیب نکنید و با نقل داستان های آموزنده، به طور غیرمستقیم او را از کارهای زشت منع کنید.

4- با دوستان کودک، همانند میهمانان خود، با احترام رفتار کنیم و هیچ گاه در مقابل دوستانش وی را سرزنش نکنیم.

5- اگر رفتار ناشایستی از او دیدیم به سرعت عکس العمل نشان ندهیم، زیرا تصمیمات عجولانه همیشه ضررهای جبران ناپذیری به دنبال دارد. همواره در مقابل کودکان از خود صبر و حوصله نشان داده و هیچ گاه تعادل خویش را از دست ندهیم.

6- اخبار وحشتناک و حزن آور و حرف های ناملایم به او نگوییم، زیرا روح کودک حساس و لطیف است و زود متأثر و افسرده می شود و تاب تحمل مشکلات بزرگسالان را ندارد، او باید با خاطری آسوده مشغول درس و بحث و تفریح باشد.

7- حتی المقدور کارهای شخصی اش را به خودش واگذار کنیم و اگر مشکلی برایش پیش آمد در صدد رفع آن برنیاییم، بلکه وی را راهنمایی کنیم تا خودش آن را حل کند و بتواند در آینده گلیم خویش را از آب بیرون بکشد.

8- بین فرزندان فرق نگذاریم و اگر پدر خانواده فرزندی را بیجا توبیخ کرد، مادر در تنهایی به او تذکر دهد و جلوی فرزند چیزی نگوید تا فرزند بین پدر و مادر اختلاف احساس نکند.

9- در صحبت ها، امور مادی را در نظرش کم اهمیت و امور معنوی را بزرگ جلوه دهیم. در هر کاری و در همه لحظات با زبانی ساده و دوست داشتنی، برایش نعمت های الهی را متذکر شویم و همواره یاد خدا را در دلش زنده کنیم.

10- با وضعیت آراسته و متین در مقابل بچه ها ظاهر شویم و از شوخی های زننده و الفاظ درشت در حضور آنان خودداری کنیم. همچنین از مطالبی که نباید در حضور فرزندان به همسر گفته شود، جداً خودداری کنیم.

11- والدین باید محل خواب پسران و دختران را جدا کنند و اگر در یک محل می خوابند، مراقبت لازم را بنمایند و مواظب اوقات بیکاری و وقت های فراغت فرزندان باشند.

12- گفت وگوه و رفت و آمدهای فرزندان را باید عاقلانه کنترل کرده و زیر نظر داشته باشند. زیرا تماس با رفیق ناباب و نامناسب، زحمات مستمر اولیا و مربیان را به هدر می دهد. بخصوص در روزهای تعطیل بیشتر دقت کنند. اگر بعد از ظهرها پدر و مادر استراحت می کنند، بچه را به حال خود رها مکنند، زیرا برنامه نداشتن و اشتغال ناصحیح، مفاسد بیشماری را دامنگیر کودکان خواهد کرد.

13- والدین گمان نکنند با سپردن فرزندانشان به مدرسه از تربیت آنان خلاص شده اند، بلکه رشد و پیشرفت درسی و اخلاقی کودکان، مرهون ارتباط مستمر با مربیان مدرسه و تبادل نظر با آنهاست.

14- مقررات مدرسه را با اهمیت تلقی نموده و در جلسات انجمن اولیا و مربیان شرکت نمایند.

15- پیش روی کودک، با مسؤولان مدرسه و مربیان و معلمان مخالفت نکنند و شخصیتشان را نزد وی خرد نکنند. اگر ایرادی به نظرشان می رسد، قبل از هر گونه قضاوت در حضور کودک، با مسؤولان مدرسه در میان بگذارند.

16- دقت و بررسی در رسیدگی به تکلیف دانش آموز نباید شکل بازجویی داشته باشد، بلکه والدین باید به عنوان مشاور و راهنما با وی همکاری کرده و او را کمک کنند و از این که به جای او قرار بگیرند و تکلیفش را انجام دهند، خودداری کنند.

17- به سؤالات فرزند جواب مناسبی بدهند و هرگز او را تحقیر و مسخره نکنند.

18- محبتی که شما به فرزندتان نثار می کنید به او بیشتر کمک می کند که خوب باشد و اهمیتش به مراتب از تنبیه بیشتر است. اگر احساس اطمینان و امنیت کند، آماده خواهد بود تا با مشکلات دست و پنجه نرم کند.

19- اگر درباره فلسفه انجام دادن هر کاری با کودک وارد بحث های پیچیده شوید، بعید نیست که کارتان به بن بست بکشد. بسیار پیش می آید که کودک استدلال شما را نفهمد. اگر بخواهید برای هر مسأله ای با او بحث استدلالی کنید، یا زودتر از موعد از او توقع رفتار «منطقی» داشته باشید، نیروی عظیمی را هدر داده اید.

20 برای احساسات کودک ارزش و احترام قائل شوید و حساسیت او را در برابر عواطف دست کم نگیرید. اما در عین حال بکوشید توقعتان را با سطح سن و رشد او هماهنگ و متناسب سازید.

21- به خاطر داشته باشید که می توانید قاطع و در عین حال با محبت باشید. ثبات رأی و قاطعیت نسبت به فرزندتان کمک می کند تا از عهده ترس ها و نگرانی ها و کج خلقی ها و احساس درماندگی خود برآید.

22- هرگز تهدیدهایی را که قصد ندارید به مرحله اجرا در آورید مطرح نکنید؛ مثل این که بگویید: اگر بچه بدی باشی تو از خانه بیرون می کنم.

23- سعی کنید حتی المقدور قوانین کمی وضع کنید، اما به قوانینی که وضع کرده اید، سخت پایبند باشید تا فرزندتان تکلیف خودش را بداند و بفهمد که چه چیزی از نظر شما واقعاً مهم است. اگر مدام بر سر چیزی جزئی به او تذکر دهید، هرگز نمی فهمد که چه چیزی مهم است.

24- سعی کنید فرزندتان را با کودکان دیگر مقایسه نکنید و به خاطر نمره کم او را سرزنش و توبیخ نکنید؛ کودکان با هم تفاوت دارند و مقایسه شما باعث نمی شود که او رفتار خود را تغییر دهد، بلکه حس حسادت او را تحریک می نماید و باعث عصبانیتش می گردد و از طرفی وی را نسبت به کارهای دلسرد می کند.

25- سعی کنید چیزها را در جای واقعیشان قرار دهید و نظم و انضباط را عملًا رعایت کنید. تذکرات لازم و ضروری را در حالت خوشحالی و اوقات مناسب به فرزندان یادآور شوید تا تمایل بیشتری به پذیرش آن داشته باشند. هرگز در حین خستگی و بی حالی به او تکلیف شاق نکنید.

26- بازی و مزاح به سپری شدن دوره های دشوار کودک کمک بسیار می کند و اگر فرزندتان ببیند که شما با روی خوش با مسائل برخورد می کنید، یاد می گیرد که در هر موقعیتی بهترین رفتار ممکن را از خود بروز دهد.

27- عجولانه و سریع درباره رفتار کودک قضاوت نکنید. اگر برای شما حقیقت امر معلوم شد سر حرفتان بایستید. اگر تهدید می کنید باید آمادگی عملی کردن تهدیدتان را داشته باشید؛ مثلًا، اگر از فرزندتان می خواهید که دست از کاری بردارد باید کاملًا پی گیری کنید و وادارش نمایید که دست از آن کار بردارد. این به او می آموزد که شما جدی هستید و بیهوده حرف نمی زنید. متأسفانه بعضی از والدین بچه ها را طوری بار می آورند که برای آنها «نه» به معنای آن است که باشد.. . بکن!

28- سعی کنید از تعداد امر و نهی هایتان بکاهید. بسیاری از پدر و مادرها درمی یابند که تمام روز به بچه ها گفته اند: دست نزن، نکن، ساکت باش، نه.... با کلمات بکن و نکن کارهای کودکانه و بازی های شیرین او را نباید قطع کرد، زیرا دخالت ناشیانه او را از کار، سرد و گوشه گیر می نماید. البته این گونه امر و نهی ها فراوان است و اغلب هم به موضوعات جزئی و بی اهمیت مربوط می شود.

29- سعی کنید منطقی باشید، وگرنه فرزندتان گیج می شود و ممکن است خواسته های شما را بی اساس تلقی کند؛ مثلًا، اگر یک روز به او اجازه دهید فلان کار را بکند و یا فلان جا برود و یا دوستش را به خانه بیاورد، ولی روز بعد بگویید که حق ندارد این کارها را بکند، فرزندتان منطقی را که در پشت تقاضای شماست، نخواهد آموخت. بنابراین باید از ابتدا فکر کرده و سنجیده سخن بگویید تا رأی خود را دائماً تغییر ندهید. همچنین وقتی که پدر و مادر درباره این که چه کاری مجاز اتس و چه کاری مجاز نیست با هم توافق نداشته باشند، کودک شروع می کند به این که از یکی به ضد دیگری جانبداری کند، لذا لازم است که والدین در مقابل فرزندشان جبهه گیری یکسان و پایداری داشته باشند تا فرزند بداند که از او چه انتظاری دارند.

30- وقتی که فرزند شما کاری را که از او خواسته اید انجام می دهد، خرسندی خودتان را آشکار سازید، زیرا تحسین و قدردانی و تشویق از کودک بی نهایت برای او مهم و جالب است. و وقتی که فرزندتان از انجام کاری که منعش کرده اید، خودداری می کند و یا وقتی او را به کاری وادار می کنید، به حرفتان گوش می دهد، اگر با کلمات محبت آمیز اظهانظر کنید که چه فرزند خوبی بوده است، او را یاری و کمک کرده اید تا رفتار درست را بیاموزد.

31- برای کمک و صبر و تحمل در وجود فرزندتان موقعیت مناسب و مساعد را انتخاب کنید. مرکز رغبت و علاقه او را پیدا کنید و از آن طریق او را به کاری که لازمه اش صبر و تحمل است، ترغیب نمایید. در مورد فرزند کوچکتان برای آموزش صبر، از عبارت- یک دقیقه صبر کن- استفاده نکنید، چون کودک نمی تواند بفهمد که چقدر باید صبر کند و مقیاسی از مدت زمان ندارد، به جای این عبارت، به تمام شدن کاری که به آن مشغول هستید اشاره کنید؛ مثلًا بگویید صبر کن تا این میز را تمیز کنم، در این صورت کودک سخن شما را می فهمد.

32- همیشه به گفته های خودتان عمل کنید، زیرا ممکن است بعد از آن، دیگر کودک علاقه ای به انجام درخواستش نداشته باشد، در هر حال به او نشان بدهید که سر قولتان هستید. اگر جواب شما به خواسته او «نه» است همان «نه» را بگویید و به امید این که فراموشش کند، به او نگویید: صبر کن.. . !

33- می دانیم که رفتار با کودکان خردسال آنچنان که به نظر می آید ساده و راحت نیست. بلکه نیاز به آگاهی و خودسازی دارد. لذا به پیروی از امام سجاد- علیه السلام- همواره در نیایش هایمان از خداوند بخواهیم که:

«و اعِنّی عَلی تَربِیتِهِم وَ بِرّهِم...»^[1] (پروردگارا) مرا در تربیت و نیکی به فرزندانم یاری فرما.. .

پی نوشت

[1] صحیفه سجادیه،( دعاى فرزند).