غلو کنندگان در زمان امام هادی علیه السّلام
غلات زمان امام هادی ـ علیه السّلام ـ چه کسانی بودند و چه میخواستند و موضع امام در برابر ایشان چه بود؟
غلات از ریشه غلو به معنی تجاوز و گذشتن از اندازه است. در اصطلاح فرقه شناسی اسلامی به کسانی غلات گفته میشود که امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ یا بقیه ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ را تا مقام خدایی بالا برده و گویند که خداوند به عنوان جسم انسانی در این حضرات ظاهر گشته است.(1)
خداوند متعال نیز در قرآن کریم زیاده روی در باورهای دینی و خدا دانستن اولیای الهی را پیروی از هوی و هوس و گمراه شدن از راه راست دانسته و میفرماید:
بگو ای اهل کتاب در دین خود غلو نکنید و غیر از حق، نگوئید و از هوسهای جمعیتی که پیشتر گمراه شدهاند و دیگران را گمراه کردند و از راه راست منحرف گشتهاند پیروی نکنید.(2)
بر اثر برخوردها و راهنماییهای امام باقر و امام صادق ـ علیهما السّلام ـ مدتی کوتاه فعالیتهای غلات فروکش کرد به طوری که وقتی محمد بن بشیر، راه انحرافی غلو را ادامه داد، مردم توجهی به او نکردند، ولی بر اثر جو خفقان زمان امام هادی ـ علیه السّلام ـ و حمایت های پنهانی حکومت عباسی از تفرقه بین شیعیان، غلات دوباره پاگرفته و از طرف دشمن به گرمی مورد استقبال قرار گرفتند.(3) و در این نوشتار به آنچه از کتب روایی و تاریخی در مورد غلات زمان امام هادی ـ علیه السّلام ـ بدست میآید، اشاره میکنیم.
1. محمد بن نصیر فهری نمیری: وی پس از امام هادی ـ علیه السّلام ـ و امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ نیز زنده بود و فعالیت میکرد.
2. علی بن حسکه.
3. قاسم یقطینی.
4. حسن بن محمد معروف به ابنبابا.
5. فارس بن حاتم قزوینی.(4)
اندیشه های انحرافی غلات حول محورهایی بود که با مبانی صحیح اسلامی ناسازگار بود و حتی فرقههای غیر اسلامی نیز آن را نمیپذیرفتند و آنچنان که شیخ حر عاملی گفته، این افکار برای ضربه زدن به جامعه شیعی بود که در زیر فشار دشمنان اهل بیت دستوپنجه نرم میکردند و خلاصهای از این افکار عبارتند از:
1. خدایی وقائل شدن مقام ربوبی برای اهل بیت و به خصوص امام هادی ـ علیه السّلام ـ.
2. ادعای نبوت برای خودشان و اینکه امام هادی ـ علیه السّلام ـ آنها را برای نبوت برگزیده است.
3. جایز بودن ازدواج با محارم.
4. اباحیگری: یعنی خداوند هیچ چیزی را حرام نکرده است.(5)
5. انکار واجبات: واجباتی که در قرآن کریم و روایات اسلامی آمده بود همه را به نوعی تاویل و توجیه میکردند به عنوان مثال در توجیه آیه ان الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر و اقیموا الصلوة وءاتو الزکاة(6) و... میگفتند: مراد از نماز، رکوع و سجود و دیگر واجبات نماز نیست، بلکه منظور پیروی کردن از مردی است که به کنایه از او به صلاة یاد شده و مراداز زکات نیز باز پرداختن حق مال نیست بلکه پیروی از شخصی است که نامش ذکر نشده و یا میگفتند: نماز، روزه، زکات، حج و... همه بر این است که به ائمه معرفت داشته باشند و گرنه اعمال عبادی منظور قرآن نمیباشد.(7)
6. تناسخ(8): به این معنی که روح انسان پس از جدائی از جسمش وارد جسم دیگری شده و چند سالی نیز در آن زندگی میکند الی بینهایت که در این صورت دیگر معاد و روز قیامتی وجود نخواهد داشت و روح انسان تا ابد در این دنیا از جسمی به جسمی دیگر منتقل میگردد. امام هادی ـ علیه السّلام ـ همچون دیگر معصومین که پرچمدار هدایت اسلامی بودند، از یک سو مردم را به مبانی قرآنی با تفسیر اهل بیت راهنمایی میکردند و از دیگر سو انحراف غلات را به جامعه اعلام کرده و از آنها بیزاری جسته و مورد لعن قرار میدادند و از شیعیان نیز میخواستند که از آنها دوری گزینند. چنانچه در مورد فارس بن حاتم، بعد از روشنگری دستور قتلش را صادر کرده و فرمود برکشندهی فارس، بهشت را ضمانت میکنم.(9) و از حسن بن محمد القمی معروف به ابنبابا نیز بیزاری جست و از شیعیان نیز خواست از او بیزار باشند و فرمود خدا او را لعنت کند، مرا اذیت کرده و شیطان بر او چیره گشته و اگر توانستید سرش را به سنگ بکوبید(10) درباره قاسم یقطینی به ابراهیم شیبه نوشت افکار او از دین من نیست از او کنارهگیری کنید و فرمود: خدا او را لعنت کند که افکار انحرافی را شیطان به او القا میکند.(11) و در مورد علی بن حسکه، فرمود خدا لعنت کند او را که دروغ میگوید او از دوستان من نیست من از گفتههای او بیزارم و شما نیز بیزاری جوئید، لعنت خدا بر او باد که اگر در خلوت او را دیدید سرش را به سنگ بکوبید.(12) محمد بن نصیر، نیز که امام هادی ـ علیه السّلام ـ را خدا دانسته و خود را پیامبر از سوی آن حضرت معرفی میکرد مورد لعن و نفرین حضرت قرار گرفت.(13)
البته یادآوری این نکته نیز ضروری است که با توجه به زنده بودن برخی از این غلات مانند محمد بن نصیر، علی بن حسکه، در زمان امام حسن عسگری، این افراد از سوی آن امام نیز مورد لعن و طرد قرار میگرفتند و گاهی اینها را غلات زمان امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ میشمارند.(14)
پی نوشت:
1. راغب اصفهانی.مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالسامیه. اول، 1416هـ ق، ص 613. طریحی، فخرالدین. مجمع البحرین، بیجا، مکتب نشر الثقافة الاسلامیه، دوم، 1408 هـ ق ، ج 3، ص 327.
2. مائده : 77.
3. حر عاملی، الاثنی عشریه، قم، دارالکتب العلمیه، بیتا، ص 21.
4. رک: مجلسی، محمد باقر. بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. 1404 هـ ق ، ج 25، ص 316، ب 10، باب نفی الغلو فی النبی و الائمه و علامه حلی. رجال العلامة الحلی. قم، دارالذخائر، 1411هـ ق، ص 234 و رجال الکشی، ص 520.
5. کشی، محمد، رجال الکشی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348هـ ش، ص 520.
6. عنکبوت :45، و رک: بقره : 43، 83، 110، نساء :77، حج :78، نور:56 و ...
7. مجلسی، محمد باقر. بحار، ج 25، ص 315، ب 10 روایات در این باب فراوان است.
8. علامه حلی، حسن بن بوسف. خلاصه الاقوال، نجف، المطبعة الحیدریه، دوم، 1381 هـ ق، ص 433.
9. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ج 15، ص 124، ب 47، ج 28، ص 319، ب 16، ص320، ب 6، و بحارالانوار، ج 50، ص 221، ب 5.
10. رجال الکشی، ص 516.
11. بحار الانوار، ج 25، ص 315، ب 10.
12. رک: رجال الکشی، ص 516، و بحارالانوار، ج 25، ص 316، ب 10.
13. رجال العلامه، ص 347، و ص 255، جابلقی، علیاصغر. طرائف المقال، قم، مرعشی نجفی، اول، 1410 هـ ق، ج 1، ص 39.
14. رک: رجال الکشی، ص 516، به بعد.
