دلائل فراموشی غدیر چیست؟/ 1
هنگامی که رسول خدا(ص) رحلت فرمودند، دو گروه اصلی در مدینه وجود داشتند: مهاجران و انصار. پس از رحلت پیامبر(ص) انصار که از جریان فتح «مکّه» به این طرف، در اندیشة مشکلات پس از رحلت رسول خدا(ص) افتاده و به دلیل ترس از تسلّط قریش و مهاجران، نگران آیندة خودبودند، بی توجّه به بیعتی که در «غدیر» با امام علی(ع) کرده بودند، در محلّی به نام «سقیفة بنی ساعده» اجتماع کردند.
موضوع جانشینی پیامبر(ص) از قرن ها پیش همواره مورد بحث و گفت وگو میان مسلمانان بوده و در این میان، شیعه دلایل محکم و متقنی را در اثبات ادّعاهای خود، ارائه کرده است. مهم ترین و قوی ترین دلیل صحّت ادّعای تبیین جانشینی امیرالمؤمنین, علی(ع) توسط رسول خدا(ص) خطبه و حدیث «غدیر خم» است. اتقان خدشه ناپذیر ماجرا و حدیث غدیر را در کتاب بی نظیر «الغدیر» مرحوم علّامه امینی می توان یافت. در پی ارائه این اثر گران قدر، این روزها شبهه ای کهنه را پررنگ نموده و در برابر آن علم نموده اند. در یکی از آثار شاخص و مشهور وهّابیان که بیش از یکصد و هشتاد شبهه علیه اعتقادات شیعه است و نویسنده، مدعّی است طرح این سؤالات باعث هدایت جوانان شیعه شده(؟!)(ص 25 ـ 24) آمده است:
- ۱. شیعه می گویند که هزاران صحابه در غدیر خم حضور داشتند و همه شنیدند که رسول خدا(ص)، علی را به عنوان جانشین خود بعد از وفاتش تعیین کرد. اگر چنین است، پس چرا از هزاران صحابه یکی نیامد و به خاطر غصب شدن حقّ علی اعتراض نکرد؟ حتّی عمّار یاسر و مقدادبن اسود و سلمان فارسی چیزی نگفتند و یکی نیامد و نگفت که ای ابوبکر! چرا خلافت را از علی غصب می کنی و حال آنکه می دانی پیامبر(ص) در غدیر چه گفت؟
در دیگر صفحات جزوه یادشده که به طور رایگان در میان زائران حرم رسول خدا(ص) در «مدینه» توزیع می شود، پرسش های دیگری نیز طرح شده که در نوشتار حاضر به پاسخ پرسش بالا اکتفا می کنیم.
پیامبر اکرم(ص) دقیقاً هفتاد روز بعد از جریان «غدیر خم» به دیدار خداوند متعال می شتابند که بنابر دلایل تاریخی متعدّد، ایشان به دست عوامل یهود در همان ایّام مسموم می شوند. شبهه بالا در برخی منابع دیگر، این قید و توضیح را اضافه نیز دارد که: پیامبر اکرم(ص) جایگاهی نزد صحابه داشتند که در ماجرای صلح حدیبیّه، کفّار در نهایت تحیّر دیدند که مسلمانان نمی گذارند حتّی قطره ای از آب وضوی آن حضرت روی زمین بریزد و برای تبرّک جستن به آن، از هم سبقت می جستند. با این حال، شما مدّعی هستید درباره موضوعی به اهمّیت و جایگاه جانشینی ایشان، امر صریح حضرت را زمین نهاده و مسیر دیگری را دنبال کرده اند؟!
ابتدا نگاهی بسیار گذرا به جریان «سقیفه» می اندازیم و سپس به دلایل بی توجّهی صحابه به دستور غدیر می پردازیم.
ماجرای سقیفه
در منابع متعدّد تاریخی، جریان سقیفه را چنین می توان یافت:
هنگامی که پیامبر از دنیا رفت، در حالی که امیرالمؤمنین به همراه بنی هاشم مشغول کفن و دفن بودند، انصار در «سقیفه بنی ساعده» گرد آمدند تا رهبر و جانشین پیامبر را برگزیدند؛ بی توجّه به وصایای پیامبر، مبنی بر اینکه جانشین آن حضرت، علیّ بن ابی طالب(ع) است، این خبر به گروهی از مهاجران، ابوبکر، عمر، ابوعبیده جراح و همراهانشان رسید. از میان مهاجران، تنها این سه نفر در سقیفه حضور داشتند.
آنها نیز به سرعت، خود را به سقیفه رسانده و در جمع انصار حاضر شدند. در میان انصار، خزرجی ها می خواستند سعدبن عباده را جانشین پیامبر(ص) سازند؛ امّا اوسی ها موافق او نبودند. در میان بزرگان خزرجی ها هم بشیربن سعد، رقیب سعد بود و نظر مخالف داشت. ابوبکر و عمر به همراه ابوعبیده از این اختلاف، نهایت استفاده را کردند. شعارهای انصار این بود که اسلام را یاری کردند و شهر مدینه (مرکز اسلام)، شهر اسلام است. شعارهای مهاجران نیز این بود که پیامبر(ص) از قریش است و عرب نمی پذیرد که حاکم ایشان از قبیله ای و جانشین پیامبر(ص) از قبیله ای دیگر باشد.
چنانچه ابوبکر در جمع آنان گفت: خلافت و فرمانروایی، تنها شایسته قریش است؛ زیرا از لحاظ شرافت و حسب و نسب مشهورند و در میان قبایل عرب، ممتاز. من به خیرخواهی شما یکی از این دو تن را پیشنهاد می کنم تا هر که را بخواهید، به خلافت، انتخاب و با او بیعت کنید. سپس دست ابوعبیده و عمربن خطّاب را گرفت. در این هنگام، گوینده انصار گفت: امیری از ما و امیری از شما باشد. عمر گفت: دو شمشیر در یک غلاف نمی گنجند و دست، پیش برده و با ابوبکر بیعت کرد. مهاجران دیگر نیز بیعت کردند. از انصار نیز ابتدا اسیدبن خضیر و بشیربن سعد و سپس دیگر انصار نیز با ابوبکر بیعت کردند. سپس آنان در میان کوچه های مدینه راه افتادند و از هر کسی که می دیدند، بیعت می گرفتند. به این ترتیب، امر خلافت در ابوبکر تثبیت شد. همه این ماجراها در حالی بود که در همان زمان،علیّ بن ابی طالب(ع) به همراه اصحاب خاص و بنی هاشم، به تجهیز و دفن پیامبر(ص) مشغول بودند.
هنگامی که رسول خدا(ص) رحلت فرمودند، دو گروه اصلی در مدینه وجود داشتند: مهاجران و انصار. پس از رحلت پیامبر(ص) انصار که از جریان فتح «مکّه» به این طرف، در اندیشه مشکلات پس از رحلت رسول خدا(ص) افتاده و به دلیل ترس از تسلّط قریش و مهاجران، نگران آینده خودبودند، بی توجّه به بیعتی که در «غدیر» با امام علی(ع) کرده بودند، در محلّی به نام سقیفه بنی ساعده اجتماع کردند.
حباب بن منذر یکی از سران انصار در سخنان خود در سقیفه، انصار را برتر از قریش دانسته و گفت: این شمشیر شما بود که اسلام را پیروز کرده. مهاجران، زیر سایه شما هستند و جرئت مخالفت با شما را ندارند. از سوی دیگر، چند نفر از مهاجران که در دو هفته پایان حیات رسول خدا(ص) دست به اقدامات مشکوکی زده بودند، با شنیدن خبر اجتماع سقیفه، به سرعت به سوی آن رفته و به بحث و گفت وگو با انصار پرداختند. آنها عبارت بودند از: ابوبکر، عمربن خطّاب و ابوعبیده جراح. قبل از آمدن این اشخاص، میان انصار بحث فراوانی شد. یکی از انصار گفت: شخصی را برگزینید که قریش، ملاحظه هیبت او را بکند و انصار از او ایمن باشند. عدّه ای سعدبن عباده، رئیس قبیله خزرج را پیشنهاد کردند. اسیدبن خضر که از اشراف قبیله اوس بود، به مخالفت پرداخت و گفت: خلافت جز از آن اهل بیت نخواهد بود. همان جایی قرارش دهید که خدا قرار داده است. این بحث ها نشان دهنده تضاد و رقابت داخلی انصار است.
باید توجّه داشت که انصار، عمدتاً از قبیله اوس و خزرج بودند که قبل از اسلام، دشمنی سختی با هم داشتند و اکنون کینه ها در حال بیدار شدن بود. عمر و ابوبکر و ابوعبیده که از مهاجران بودند، به سرعت نزد آنها رفتند. هنگامی که ابوبکر حرف های انصار را شنید، چنین گفت: آنچه شما انصار درباره خود می گویید، البتّه درست است و شما لشکر منسجم اسلام هستید؛ امّا عرب، خلافت را جز برای تیره قریش نمی شناسد. قریش، برترین عرب از لحاظ نسب و اصالت خانوادگی است. ابوبکر به اختلافات دیرینه میان آنان دامن زد و ادامه داد: اگر خزرجیان بر خلافت تسلّط یابند، اوسیان از آن نخواهند گذشت و اگر اوسیان، قدرت را به دست گیرند، خزرجیان از آن نخواهند گذشت... در آن صورت، همیشه میان آنان کشت و کشتار خواهد بود. من پیشنهاد می کنم که با عمر یا ابوعبیده (که تنها مهاجران آن جمع بودند) بیعت کنید. انصار، اعتراض کردند و در نهایت، یکی از آنان گفت: امیری از ما و امیری از شما باشد. عمر پاسخ داد: دو شمشیر در یک غلاف جای نخواهند گرفت. پس از آن، دست ابوبکر را گرفت و با او بیعت کرد. اسیدبن خضیر از اوس و بشیر بن سعد، اوّلین افرادی بودند که در سقیفه با ابوبکر بیعت کردند. پس از آنان، بسیاری از انصار نیز بیعت کردند. هرچند کسانی چون سعدبن عباده با خشم و ناراحتی اجتماع را ترک کردند، پس از خاتمه بیعت، آنان از محل خارج شدند و در کوچه ها به راه افتادند و به هر کس می رسیدند، می گفتند: ابوبکر خلیفه شد. با او بیعت کن. سپس دست او را گرفته و به دست ابوبکر می مالیدند؛ چه آن شخص به این کار تمایل می داشت یا نه!!
دلایل موفّقیت گردانندگان سقیفه
- ۱. سرعت عمل گردانندگان و اشتغال بقیه به امر تدفین: انصار، بنابر تشخیصی نابه جا در همان ساعاتی که خانواده رسول خدا(ص) و اصحاب ایشان مشغول امر تدفین بودند، اجتماع سقیفه را تشکیل دادند و مهاجران، بی درنگ خود را به این جمع رسانده بودند. پیش از اتمام مراسم تدفین، سقیفه پایان یافته بود؛ بی آنکه مهم ترین مهاجران و صحابه رسول خدا(ص) مانند حضرت علی(ع)، ابن عبّاس، طلحه، زبیر و بسیاری دیگر از مهاجران شاخص، در جریان تصمیم گیری(؟) حضور داشته باشند؛
- ۲. حالت شوک و بهت روحی مسلمانان به واسطه رحلت رسول خدا(ص): مردم در آن مقطع زمانی، ضربه روحی شدیدی را تجربه کرده بودند. حال مسلمانان آن روز را با مرور حال مردم در 14 خرداد 1368 و مراسم رحلت امام خمینی(ره) می توان تقریب به ذهن نمود که البتّه عظمت رسول خدا(ص) و محبوبیت ایشان، بی شک هزاران بار بیش از امام بود و طبیعتاً مردم، شرایط تلخ تر و دردناک تری را تجربه می کردند؛
- ۳. ترس و بزدلی مسلمانان و بهانه عدم تجدید بیعت: مردم با دیدن پیروان تا دندان مسلّح قبیله بنی اسلم و قاطعیت در برخورد با خانواده رسول خدا(ص) و دیگر صحابه، مانند زبیر و مقداد و سعد، بیعت با ابوبکر را بهانه کرده و از بیعت با امیرالمؤمنین(ع) سرباز زدند؛ حال آنکه حدود سه ماه پیش از آن، در غدیر با امیرالمؤمنین(ع) بودند و سخنان رسول خدا(ص) را درباره ایشان شنیده بودند. پس طبیعتاً باید آن را بهانه می کردند و با دیگران بیعت نمی نمودند؛
- ۴. فقدان بصیرت و کوته نگری مسلمانان: بی توجّهی به نیاز لحظه ای و یاران حضرت علی(ع)؛
- ۵. کثرت جمعیتی تازه مسلمان در مقایسه با دیگر صحابه؛
- ۶. پشتیبانی نظامی قبیله بنی اسلم؛
- ۷. رسوخ عقاید جاهلی: سپاه اسامه، طواف نساء؛
- ۸. روحیات شخصی ابوبکر: شیخوخیت، سبقت در اسلام، نسبت خویشاوندی با رسول خدا(ص)؛
- ۹. روحیات شخصی عمر بن خطّاب: عصبیت، خشونت در اجرای خواسته ها، ماجرای اسلام آوردن خود و خباب و خودرأیی؛
- ۱۰. روحیات و خصائص امیرالمؤمنین(ع): جوانی، قاطعیت در اجرای احکام و اوامر الهی؛
- ۱۱. کینه های عرب به سبب جنگ های دوره مدینه از امیرالمؤمنین(ع)؛
- ۱۲. برنامه ریزی و آمادگی قبلی گردانندگان سقیفه؛
- ۱۳. برخورد قاطع و محکم با مخالفان: ترور، تهدید، ارعاب، تبعید و تجاوز؛
- ۱۴. حذف منابع مالی مخالفان: خمس و فدک؛
- ۱۵. زمان بری و صبر تا نیل به اهداف؛
- ۱۶. جعل حدیث و سوء استفاده از باورهای دینی.
