توبه فکر و خیال از گناه

گاهی انسان عملًا گناه نمی کند و پیرامون آن نمی رود. اما در فکر و خیال او هنوز آثار آن گناه وجود دارد و یا با احضار آن در قوه خیال لذت گناه را می برد. پس حقیقت توبه آن است که فکر نیت آن را نکند و خیال روز و شب آن را پرورش ندهد. مولای متقیان درحقیقت روزه داری فرمود:

«صیام الفکر عن الآثام افضل من صیام البطن عن الطعام.»[1]

روزه فکر از گناهان، بالاتر از روزه شکم از طعام است.

اثر توبه پاک و صادقانه آن است که انسان در ظاهر و باطن از گناه فرار کند و زشتی گناه در نفس او ملکه شده باشد. حتی یاد گناه واحضار آن در ذهن و خیال برای او به منزله ارتکاب گناه باشد. اما اگر نفس ما به گناه عادت کند همانند یک انسان معتاد باید گناه کند چون نفس او به گناه محتاج است. مثلًا کسی که به غیبت و دروغ پراکنی و نفاق و امثال این رذائل معتاد باشد، نفس مدام از او انجام این کارهای زشت را طلب می کند چون نیازمند آن است. علت اینکه گناهان اخلاقی مثل دروغ و غیبت و تهمت در بین ما متداول است آن است که اغلب به آن معتاد و محتاج هستیم و از آثار و قبح آن بی خبریم. بقول جناب مولوی بوی گناهان اخلاقی تا آسمانها بالا می رود و دماغ حور و غلمان را متاثر می کند:

ظاهر کافر ملوث نیست زین

این نجاست هست در اخلاق و دین

این نجاست بویش آید بیست گام

وآن نجاست بویش از ری تا به شام

بلکه بویش آسمانها در رود

به دماغ حور و غلمان بر شود

ظاهر کافر آلوده نیست، بلکه نجاست او در اخلاق و دیانت اوست، بوی نجاسات معمولی تا بیست قدم دور شوی از بین می رود اما بوی نجاست دروغ و غیبت و نفاق و. .. از ری تا به شام است بلکه از آن هم فراتر می رود تا آسمانها بالا می رود فرشته های ملکوت از بوی گناهان اخلاقی ما متاثر می شوند.

ای عزیز! مراد آن است که قباحت و زشتی گناهان در نفس ما نهادینه شود و حتی از گناهان صغیره هم اجتناب کنیم چراکه گناه صغیره راه ورود به گناه کبیره است، چه زیبا فرمود امام رضا علیه السلام:

«الصغائرمن الذنوب طرق الی الکبائرو من لم یخف الله فی القلیل لم یخفه فی الکثیر.»[2]

گناهان صغیره راههای ورود به کبائر است. کسی که در انجام گناه صغیره از خدا نترسد در گناه کبیره و بزرگ هم نمی ترسد.

با این تعلیم نورانی امام رضا علیه السلام باید ممارست کنیم تا نفس ما اصلًا پیرامون گناه نگردد. چه صغیره باشد چه کبیره، نفس گناه مهم است که نباید مرتکب شد. به کوچکی و بزرگی گناه توجه نکنیم بلکه هدف این باشد که خدای بزرگ و مهربان را معصیت نکنیم.

ای عزیز! نفس خود را آنگونه از گناه پرهیز دهیم که از خدای متعال در خلوت و جلوت شرم نماید نه اینکه پیش دیگران گناه نکند اما در خلوت خودش از انجام گناهان پروا نکند. این خود نوعی گناه و حرکتی منافقانه با خدای متعال است.

بقول جناب سعدی: فردی درحال انجام گناه بود که فردی پارسا براو گذر کرد، از خجالت و شرم عرق برسرو روی او ظاهر شد. مدام با خودش می گفت ای وای شیخ محله مرا دیده است. وقتی مرد پارسا این سخنان را از شخص گناهکار شنید، بانگ زد: تو از من خجالت کشیدی اما از خدایی که حاضر و ناظر اعمال توست شرم نکردی؟

یکی متفق بود بر منکری

گذر کرد بروی نکو محضری

نشست از خجالت عرق کرده روی

که آیا خجل گشتم از شیخ کوی

شنید این سخن پیر روشن روان

برو بربشورید و گفت: ای جوان

نیاید همی شرمت از خویشتن

که حق حاضر و شرم داری زمن

پیامبراسلام صلی الله علیه و آله فرمود: چون روز قیامت شود خداوند برای جمعی از امتم پروبال عنایت فرماید که از قبرهای خود تا بهشت پرواز کنند و در بهشت حرکت کنند و هرطور که بخواهند متنعم خواهند بود. فرشتگان به آنان گویند: شما حساب دیده اید؟ گویند: نه. فرشتگان گویند: از صراط گذاشته اید؟ گویند: ما صراط ندیدم. فرشتگان گویند: جهنم دیده اید؟ گویند: ما چیزی ندیدیم. پس فرشتگان گویند: شما را به خدا سوگند می دهیم اعمال شما در دنیا چه بوده است؟ گویند: دو صفت در ما بود: اول اینکه در خلوت حیا می کردیم که گناه کنیم خدا را. دوم- به کمتر از آنچه خدا قسمت ما کرده بود راضی بودیم. ملائکه گویند: پس این مقام حق شماست.[3]

پس ای عزیز! نفس ما با توبه پاک و از آلودگیها مبرا می شود. هیچ بنده ای را از توبه گریزی نیست. فقط خدای مهربان توبه پذیر است که ما را از سیئات و پلیدی ها نجات میدهد. مگر در دعای عرفانی کمیل نمی خوانیم که:

«اللهم لا اجد لذبوبی غافراً.»

الهی! برای گناهانم بخشنده ای جز تو نمی یابم.

پس برای توبه و آشتی با خدای مهربان درنگ جایز نیست. همواره باید از گناه شرم کنیم نه از اعتراف و طلب آمرزش.

بقول جناب مولوی همانطوری که آلودگیهای ظاهری با آب پاک می شود آلودگیهای باطنی نیز با آب توبه پاک و طاهر می گردد.

آب گفت آلوده را در من شتاب

گفت آلوده که دارم شرم از آب

آب گفت: این شرم بی من کی رود

بی من این آلوده کی زایل شود

از این رو امام صادق علیه السلام فرمود:

«ثم اغسل بماء التوبه الخالصة ذنوبک والبس کسوة الصدق و الصفا و الخضوع و الخشوع واحرم من کل شئی یمنعک عن ذکرالله و یحجبک عن طاعته.»[4]

سپس با آب خالص توبه گناهانت را شستشو ده و خلعت صداقت و پاکی و خضوع و خشوع را بر دل بپوشان و هر آنچه که تورا از یاد خدا باز میدارد و از اطاعت او محروم می کند بر خود حرام کن.

پاک شو و پاک شو

عاشق چالاک شو

پاک شدی، خاک شو

جانب افلاک شو                                       

ای عزیز! خودت را به آداب توبه تأدیب کن و آنچه را مربیان صادق مکتب ولایت تعلیم می کنند آویزه گوشت قرارده تا عنایت «توّاب الرّحیم» نازل شود. چراکه توبه استحقاق بنده و شما نیست، حتی اگر: «تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً» باشد. بلکه توبه عنایت پروردگار است.

امام سجاد علیه السلام که سرو جانم فدای او در صحیفه سجادیه می فرماید:

«الهی لو بکیت حتی تسقط اشفار عینی وانتحبت حتی ینقطع صوتی و قمت لک حتی تنتشر قدمای و رکعت لک حتی ینخلع صلبی و سجدت لک حتی تتفقا حدقتای وأکلت تراب الارض طول عمری و شربت ماء الرّماد حین دهری و ذکرت لک فی خلال ذلک حتی یکل لسانی و لم ارفع الی آفاق السماء استحیاء منک مع ذلک ماستوجبت محوسئیة من سیئاتی.»[5]

خدای من! اگر آنقدر گریه کنم که پلک چشمانم بریزد و آنقدر ناله کنم تا صدایم قطع شود و آنقدر برای تو ایستاده عبادت کنم که پاهایم ورم کند و آنقدر برای تو در حال رکوع باشم که پشتم خم شود و آنقدر سجده کنم که چشمانم از حدقه به درآیند و خاک زمین خوراکم و آب آلوده شرابم تا پایان عمرم باشد و در این خلال آنقدر ذکر تو بگویم که زبانم لال شود و از خجالت سرم را به آسمان بلند نکنم با این حال مستحق بخشش یک گناه از مجموعه گناهانم نیستم.

ای عزیز! در شب ها و روزها، ساعتی را با خدا خلوت کن و به آنچه از بدیها و گناهان ظاهر و باطن داری با صراحت اعتراف کن. اگر چه خداوند (علیم بذات الصدور) است، اما اعتراف نشانه خواستن و صداقت تو در توبه است. داشته انسان به میزان خواسته اوست، هر چه بیشتر بخواهی به همان اندازه دارایی. آنگاه صادقانه از محبوبت تقاضا کن که به فضل و کرمش باران عفو و رحمت را نازل فرماید. بقول جناب مولوی:

دست من اینجا رسید تن بشست

دستم اندر شستن جان است سست

از حدث شستم خدایا پوست را

از هواحبس تو بشوی این دوست را

و تنها به شستن گناهان بسنده مکن، بلکه از خدای کریم بخواه که گناهانت را به حسنات مبدل کند چراکه خدای مهربان (مبدل السئیات بالحسنات (است وبه آن هم قانع مشو، از خدای کریم بخواه با رنگ و صبغه رحمانی تورا بیاراید تا اخلاق و رفتارت رنگ و بوی خدا بگیرد:

«صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً.»[6]

جناب مولوی آدمی را به کوزه ای تشبیه می کند که پنج لوله بنام حس به آن متصل هستند، از خداوند متعال میخواهد، که خدایا! تواین کوزه را از هر نجاست پاک کن تا آنجا که رنگ و بوی دریای تورا بگیرد:

چیست آن کوزه تن محصور ما

اندرو آب حواس شور ما

ای خداوند این خم و این کوزه را

در پذیر از فضل الله اشتری

کوزه ای با پنج لوله پنج حس

پاک دار این آب را از هر نجس

تا شود زین کوزه منفد سوی بحر

بگیرد کوزه من خوی بحر

ای عزیز! تو با خدای مهربان صادق باش و از سر اخلاص و دردمندی توبه کن آنگاه هرچه از او بخواهی عطا می کند. همیشه عطای خدا بقدر قابلیت توست. هرچه تو قابل باشی عنایت او هم نازل می شود. آنچنان تو را در آغوش رحمت و مهربانی اش می پذیرد

تربیت در مدرسه قرآن و ولایت، ص: 29

که گویی اصلًا گناهی مرتکب نشده ای. اهل بیت علیهم السلام بعنوان مربیان صادق همواره مراد و راهنمای ما در سیر الی الله هستند.[7]

پی نوشت ها:

 [1]  الحیات ص 121 به نقل از بحارالانوار

[2]  بحار- 73- 353

[3] جامع السعادات ج 3 ص 163

[4] مصباح الشریعه ص 89

[5]  صحیفه دعاى شانزدهم

[6]  بقره- 137

[7] منصورى لاریجانى، اسماعیل، تربیت در مدرسه قرآن و ولایت، 1جلد، سازمان تبلیغات اسلامى، شرکت چاپ و نشر بین الملل - تهران - ایران، چاپ: 1، 1390 ه.ش.