عوامل تحریف در معنای انتظار 3

عوامل تحریف در معنای انتظار

در این فصل به عوامل و زمینه هایی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، در تحمیل معنای انحرافی فرج دخیل بوده و هست می پردازیم.

1 - عوامل مذهبی: برخی از عواملی که در سوء برداشت از انتظار فرج دخیل بوده و هست به نارسا بودن فهم در برخی مفاهیم دینی برمی گردد که به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم:

1 – 1 – 2 – همچنانکه در فصل پیش گفتیم روایاتی از ائمه اطهار – صلوات الله علیه اجمعین – در کتب حدیث موجود است که برخی از آنها حاکی از محکومیت هر انقلابی پیش از ظهور حضرت مهدی(عج) است. از جمله اینکه در یک روایت معتبر، ابی بصیر از امام صادق(ع) نقل می کند که آن حضرت فرمود: «کل رایة ترفع قبل قیام القائم(ع) فصاحبها طاغوت یعبد من دون الله عزّ و جل» هر پرچمی که پیش از قیام قائم(عج) برپا شود، صاحب آن طاغوت است که پیروان او به عبودیتش می پردازند. [28]

البته پیرامون این دسته از روایات پیش از این سخن گفتیم ولی در خصوص این روایت اضافه می کنیم که، اولاً: ممکن است به احتمال قوی مقصود از «قائم» مطلق امام معصوم باشد و نه تنها حضرت مهدی(عج) ؛ و در حقیقت این کلام در محکومیت کسانی صادر شده باشد که با فرصت طلبی و شتاب در کار دست به شورش زنند تا از زمینه های فراهم شده و مقدمات آماده – به خیال خود – سود جویند و با پیروزی بر خصم، به جای امام معصوم برحق خود حکومت را به دست گیرند، و در نتیجه طرحها و نقشه ها و زمینه های مساعد افشا شود و از بین برود. مؤید این احتمال روایتی است که امام صادق(ع) در وصیت خود به «مؤمن طاق» (که از اصحاب آن حضرت است) فرمود:

«فو الله لقد قرب هذا الامر ثلاث مرأت فاذعتموه فاخره الله» به خدا سوگند فرج ما برای سه بار نزدیک به وقوع بود که شما (مقصود کسانی اند که رعایت اصول مبارزه را نمی کردند) آن را افشا کردید و خداوند نیز آن را به تأخیر انداخت. [29]

در اصول کافی نیز روایاتی نقل شده که مفاد آن این است که امامان معصوم – علیهم السلام – همگی قائم اند. [30] البته صاحب کتاب دراسات فی ولایة الفقیه این احتمال را بعید دانسته اند. [31] ولی به نظر ما وجهی برای بُعد آن نیست، و با توجه به روایت اخیر و با توجه به اوضاع آن زمان که عده ای فرصت طلب مردم بی اطلاع را به سوی خود می کشیدند و از پیروی امامان معصوم – علیهم السلام – جدا می کردند، این احتمال قوی است که مقصود از الف و لام «القائم» جنس باشد و نه عهد، و اخطاری باشد به عموم شیعه، که باید قیام و قعود آنها با تبعیت از ائمه معصوم باشد و سر در فرمان آنان داشته باشند. ثانیاً: بر فرض اینکه مقصود از «القائم» حضرت مهدی(عج) باشد، این کلام به قیامهایی اشاره دارد که با عنوان مهدویت و یا به نام دین برای کسب قدرت و حکومت و رسیدن به آمال دنیوی انجام می شود. زیرا مسلماً قیامهایی همچون نهضت زید بن علی و انقلاب حسین بن علی (شهید فخ) و امثال آن مورد تأیید بوده اند و لذا باید این حدیث تخصیص بردارد، در حالیکه اگر ملاک محکومیت و موضوع آن، برافراشته شدن پرچم پیش از قیام مهدی به طور مطلق باشد، این تخصیص وجهی ندارد. زیرا همۀ آن قیامها در این جهت شریک اند. و لذا همچنانکه گفتیم باید مقصود پرچمی باشد که به باطل و به غیر رضای آل محمد(ع) دعوت کند و مؤید این نظر هم این است که حضرت فرمود: صاحب و رهبر آن قیام طاغوت و معبود پیروان خود است. در صورتیکه قیام بر حق، مردم را به عبادت خدا و تسلیم در برابر امامان معصوم – علیهم السلام – فرامی خواند و مناسبت حکم و موضوع مقتضی این است که مقصود از پرچم، آن قیامی باشد که رهبر آن دعوت به خود کند و دین و مکتب را بعنوان وسیله ای برای پیروزی خویش به کار گیرد. ثانیاً: بر فرض اینکه این روایت در آنچه گفتیم ظهوری نداشته باشد (که البته دارد) لااقل در این جهت اجمال داشته و قابل استدلال بر غیر آن نیز نیست.

2 – 1 – 2 – منوط بودن اجرای برخی از احکام به وجود امام معصوم(ع): به اعتقاد عده ای از فقها، اجرای احکام و قوانینی همچون جهاد ابتدایی، اجرای حدود و حتی قضاوت و نماز جمعه منوط به وجود امام معصوم(ع) است که خود یا نایب خاص او متکفل این گونه امور شود؛ و در عصر غیبت مشروعیت اینگونه علیهم مورد تردید و یا منع است. [32] و این خود از عواملی است که ممکن است زمینه ساز سوء فهم و برداشت منفی از انتظار فرج باشد و القا کنندۀ اینکه باید صبر کرد و دست روی دست گذاشت تا امام عصر – ارواحنا فداه – با اختیاراتی که دارند تشریف بیاورند و کارها را به سامان برسانند و اجرای احکام کنند، ولی حقیقت این است که همچنانکه برخی فرموده اند و در اخبار و کلمات متقدمین از فقها – رضوان الله تعالی علیهم – اجرای این احکام به اجازۀ امام عادل منوط شده و آن نیز همچنان که مظهر اکمل آن پیشوای معصوم است بر حاکم عادل مجاز و مرضی امامان – علهم السلام – گرچه غیر  معصوم باشد نیز صادق است و مقصود از «امام» در کلمات فقها، حاکم عادل است و این امر با مراجعه به عبارات آنها در موارد گوناگون، آشکارا مشاهده می شود. [33]

3 – 1 – 2 – سوء فهم از روایات: «... بعد ما ملئت ظلماً و جوراً» و این خود از اسباب مؤثر در تحمیل معنای انحرافی بر انتظار فرج بوده است، زیرا برخی از کوته نظران فکر می کنند که چون ظهور حضرت مهدی(عج) به پر شدن جهان از ستم و جور بستگی دارد پس نباید در جهت اصلاح قدمی برداشت و هر گامی در این زمینه ظهور حضرت را به تأخیر می اندازد و به عقب می راند و بلکه بالاتر اینکه به اعتقاد برخی منحرفین و یا احمقان آنها برای تسریع در ظهور آن سرور باید دست به اشاعۀ منکرات زد، که شرح عقاید اینها را از زبان امام راحل در ابتدا نقل کردیم. ولی از بزرگترین ستمها بر فرهنگ ناب اسلامی و شیعی همین کج فهمیها در متون دینی است که قضیه را برعکس و وارونه کرده و حقیقت را فدای نارسایی فکر و اندیشه می کند.

پاسخ به اینگونه استنباط نادرست از روایات به این است که: اولاً، مفاد اخبار، پرشدن جهان از ظلم و تباهی است و این منافاتی با تلاش و عمل و جهاد مصلحان و نیک اندیشان ندارد و وظیفۀ آنان را در جهت انجام تکلیفهای الهی ساقط نمی کند. زیرا چنین اوضاعی، علی رغم تلاش صالحان و مبارزۀ آنان علیه فساد پیش می آید. مگر هر حرکت و تلاشی نتیجۀ عینی مطلوب می دهد؟

دعوت و پیامرسانی حضرت نوح(ع) و سایر انبیا پس از آن حضرت هر یک در زمان خود چقدر به ثمر نشست؟ آیا آنگونه که آن مشعلهای هدایت دلخواهشان بود مردم هم پذیرا بودند؟ آیا پس از شهادت حسین بن علی(ع) و قیام آن حضرت و یا پس از قیام امام حسن(ع) ظلم هم پایان یافت، و یا برعکس چهرۀ زشت جباران و ستمگران بیشتر خود را نشان داد؟

بنابراین منطق، باید آن بزرگواران چون به محو ظلم موفق نمی شدند دست از عمل بشویند و اگر چنین کاری اتفاق می افتاد آیا اساساً دعوت به توحید و نور هدایت در ضعیفترین جلوۀ آن در حیات بشری وجود داشت؟ لذا مبارزه و جهاد برای صلاح و اصلاح در جامعه و تکلیف به آن منافاتی با این موضوع ندارد که در عین حال در اثر طغیان جامعه بشری و حکومتهای جور و غلبۀ آنان این حرکتهای اصلاحی نتیجۀ مطلوب ندهد و همچنان جهان رو به تباهی و انهدام پایه های معنویش پیش رود، که هم اکنون نیز این چنین است.

ثانیاً، همانطور که در فصل پیش گفتیم این حدیث در کنار حدیث دیگری که از نبی اکرم(ص) نقل شده است خود بیانگر فلسفۀ تحقق انقلاب جهانی حضرت مهدی(عج) است که در اینصورت این روایت متضمن معنایی بلند، علمی و افتخارآمیز است که با آنچه برخی از آن استفاده می کنند در کمال تقابل و تضاد است.

2 – عوامل درونی: در این بخش به جهت طولانی شدن مقاله، تنها به ذکر برخی عناوین بحث اشاره کرده و تحقیق بیشتر آن را به فرصتی دیگر موکول می کنیم.

عافیت طلبی، ضعف نفس و نبود شجاعت روحی، ترس از جان و خطرهای احتمالی و یأس و خوف از عدم موفقیت و ثمردهی.

البته ممکن است عوامل دیگری هم در ابعاد مختلف وجود داشته باشد که به تحقیق بیشتری نیازمند است و ما در همینجا کلام را به پایان می بریم و با تقدیم خالصترین درودهای خود به محضر حضرت ولی عصر – ارواحنا فداه – و روان پاک امام راحل(س) مجدد دین و احیاگر اسلام ناب محمدی(ص) و زمینه ساز حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) و شهیدان به خون خفته راه پرافتخارش، این نوشته را به مشک نامشان ختم می کنیم و به قبولی این کار ناچیز به درگاهشان امیدواریم.

 

 منبع: مجموعه مقالات کنگره بین المللی امام خمینی و احیاء تفکر دینی، ج 2، ص 401.

پی نوشتها

[1] - سوره انبیا، آیه 105.

[2] - وسائل الشیعه، ج 18، ص 101.

[3] - بحارالانوار، ج 2، ص 92 – 93.

[4] - ر.ک: صحیفه امام، ج 21، ص 150-151.

[5] - کوثر، ج 2، ص 864.

[6] - المنجد، ص 817، مادۀ نظر.

[7] - قاموس المحیط، ج 1، ص 209 و المنجد، ص 574، مادۀ فرج.

[8] - بحارالانوار، ج 52، ص 128. سفینة البحار، ج 2، ص 596.

[9] - وسائل الشیعه، ج 1، ص 7.

[10] - بحارالانوار، 52، ص 358.

[11] - همان، ص 366.

[12] - مکیال المکارم، موسوی اصفهانی، ترجمه: سید مهدی حائری، ج 2، ص 210.

[13] - همان، ج 51، ص 87، سنن ابن ماجد، ج 2، ح 4088، احیاء اقراث العربی.

[14] - سفینة البحار، ج 2، ص 596.

[15] - بحارالانوار، ج 52، ص 123.

[16] - بحارالانوار، ج 41، ص 298.

[17] - اصول کافی، ج 2، ص 242.

[18] - وسائل الشیعة، ج 11، ص 35.

[19] - وسائل الشیعة، ج 11، ص 37.

[20] - همان.

[21] - برای نمونه نگاه کنید به: وسائل الشیعة، ج11، ابواب جهاد عدوّ، باب 13، حدیث 2 و 5 و 4.

[22] - نهج البلاغه، فیض الاسلام، 765. خطبۀ 232.

[23] - بحارالانوار، ج 57، ص 216، باب 36، حدیث 37.

[24] - همان، ج 51، ص 87، سنن ابن ماجه، ج 2، 1368، حدیث 4088.

[25] - نگاه کنید به: دراسات فی ولایة الفقیه، ج 1، ص 239.

[26] - نگاه کنید به: بحارالانوار، ج 51، ص 71، 73 و ج 52، ص 38، 322.

[27] - سفینة البحار، ج 2، ص 455، مادۀ قم.

[28] - وسائل الشیعه، ج 11، ص 37، باب 3 از ابواب جهاد عدوّ، حدیث 6.

[29] - تحف العقول، ج 1، ص 310.

[30] - اصول کافی، ج 1، ص 536.

[31] - دراسات فی ولایة الفقیه، ج 1، ص 243.

[32] - مراجعه کنید به: دراسات فی ولایة الفقیه، ج 1، صص 117، 160.

[33] - همان، 118 – 160.