آداب تشییع و تدفین چیست؟؟؟؟ 2

حاج آقا حسینی: بسم الله الرحمن الرحیم سوال کردند که تربت امام حسین همراه میت به خاک سپرده شود مستحب است گفتیم آیا خاک قبور ائمه علیهم السلام مثلا از قبرستان بقیع یا امام دیگری مستحب است که همراه میت دفن بکنیم یا نه؟ من جوابش را با یک حدیث می‌گویم حدیث را شیخ صدوق رضوان الله علیه در کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام نقل کردند از آقا موسی بن جعفر فرمودند لَا تَأْخُذُوا مِنْ تُرْبَتِی شَیْئاً لِتَبَرَّکُوا بِهِ فَإِنَّ کُلَّ تُرْبَةٍ لَنَا مُحَرَّمَةٌ إِلَّا تُرْبَةَ جَدِّیَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَهَا شِفَاءً لِشِیعَتِنَا وَ أَوْلِیَائِنَا (بحارالانوار، ج 57، ص 157) به امام موسی بن جعفر به شیعیانش فرمودند از خاک قبر من از تربت من چیزی برای تبرک برندارید فقط تربت سیدالشهدا است که می‌دانید برای شفاء تربت سیدالشهدا آن هم نه زیاد یک کمی اش را در آب ممزوج می‌کنند اما خوردن خاک‌های دیگر حرام است حتی خاک قبر چهار امام بقیع علیهم السلام یا قبر حضرت علی هر امامی خود امام موسی بن جعفر فرمودند که از تربت ما برای تبرک برندارید فقط تربت جدم سیدالشهدا جَعَلَهَا شِفَاءً لِشِیعَتِنَا وَ أَوْلِیَائِنَا خداوند تربت جدم سیدالشهدا شفای شیعیان ما و دوستان ما قرار داده است بنابراین جواب سوال اول این است که نه هیچ تربتی مستحب نیست که همراه میت به خاک سپرده شود فقط تربت امام حسین در نماز هم همین طور است اگر عزیزان به خاطر داشته باشند قبلا گفتیم تربتی که این قدر ثواب دارد در نماز تربت امام حسین است که خیلی روایت داریم واقعا اگر کسی به این روایات توجه بکند هیچ نمازی بدون تربت سیدالشهدا نمی‌خواند مهرهای دیگر صحیح است اما هیچ ثوابی ندارد یعنی هیچ فرقی ندارد خاک قم مشهد نجف هیچ فرقی امتیازی بر جاهای دیگر ندارد این که من دیدم گاهی درست می‌کنند تربت مشهد یا تربت قم حضرت معصومه این‌ها کار صحیحی نیست هیچ امتیازی ندارد یک وقتی به شوخی به مشهدی‌های عزیز گفتیم اگر ناراحت نشوند گفتیم مشهدی‌ها می‌خواهند خاک مشهد را بفروشند یا قمی‌ها خاک قم را بفروشند می‌نویسند تربت اقدس مشهد مقدس نه تربت مشهد و سبزوار و نیشابور هیچ فرقی با هم ندارد آن تربتی که در روایت است اگر انسان با آن تربت نماز بخواند حجاب‌های هفت گانه را از بین می‌برد آسمان‌های هفت گانه را نورانی می‌کند آن تربت سیدالشهدا است هیچ تربتی غیر از تربت سیدالشهدا مستحب نیست همراه میت به خاک سپرده شود سوال دوم این است که پرسیدند اگر ما کفن بخریم خمس بر آن می‌افتد یا نه؟ جواب این است که اگر سال بگذرد بله خمس دارد اگر کسی الآن تهیه بکند قبل از سال خمسی اش از دنیا برود جزء هزینه‌های امسالش است خمس ندارد اما اگر سالش بگذرد خمس دارد البته اگر به آن هدیه کرده باشند و مقلد مراجعی باشد که در هدیه می‌گویند خمس ندارد این هم خمس ندارد قبر را هم سوال کردند قبر بخریم خمس دارد؟ آن هم همین طور است اگر بنده قبر بخرم قبل از سال خمسی از دنیا بروم هزینه‌ی زندگی شده و خمس ندارد اما اگر سال بگذرد خمس دارد سوال سوم خیلی‌ها سوال کردند که ما لباس احراممان را یا همان چادر احرام که خانم‌ها داشتند شستند تمیز نبوده شستند می‌گویند وقتی شسته شود برای کفن مناسب نیست جوابش این است که نه هیچ مانعی ندارد لباس احرام چادر احرام شسته شد شستن برای کفن منعی ندارد هیچ اشکالی ندارد شسته بودن لباس اشکال ندارد سوال پنجم سوال کردند رسم است ما وقتی جنازه را تشییع می‌کنیم مقابل جنازه می‌آیند گوسفندی قربانی می‌کنند من پیدا نکردم نمی‌دانم این از کجا پیدا شده کار خوبی نیست در خیابان وضعیت مردم به هم می‌خورد نجس می‌شوند لباسشان این گوسفند را قربانی بکنند خیلی خوب است صدقه است شب اول صدقه اش خیلی خوب است روایت داریم اِرحَمُوا مَوتَاکُم بِالصَّدَقَة اما الزاما این که گوسفند را جلوی تابوت قربانی بکنند نمی‌دانم منشأ اش کجا است ولی کار پسندیده‌ای نیست روایت داریم شب اول مخصوصا صدقه بدهید ولی جلوی جنازه نه کار خوبی نیست بچه‌ها می‌بینند اذیت می‌شوند کوچه خیابان نجس می‌شود مردم به زحمت می‌افتند این که بعضی‌ها خیلی محیر هستند فکر می‌کنند جزء دستورات دینی است قربانی را جای دیگر انجام بدهند بیایند سوال پنجم سوال کردند شما گفتید چادر احرام مان یا لباس نمازمان را خانم‌ها به عنوان کفن استفاده بکنیم این چادر دوخته است قبلا هم گفتیم دوخته بودن در لباس احرام هیچ اشکالی ندارد آن چیزی که اشکال دارد لباس احرام مرد است نه در کفن اما کفن نه هیچ شرطی ندارد دوخته بودن اشکالی ندارد گفتند چادر ما رنگی است چادر نماز ما یا چادر احرامی که مشرف شدیم مکه رنگی بوده اشکالی دارد؟ نه اشکالی ندارد کفن رنگ خاصی ندارد هیچ کدام از این شرایط را ندارد یک شرط دارد که آن را ما کمتر پیدا می‌کنیم این که حلال باشد مباح باشد غصبی نباشد مال طیب پیدا بکنیم مال‌ها خیلی شبه ناک است و الا رنگی بودن شسته بودن دوخته بودن جزء موانعش نیست سوال ششم آن هفته ما عبارتی از عروة الوثقی آیت الله سید محمد کاظم طباطبائی یزدی خواندیم که فرمودند این که انسان آرزوی مرگ بکند در گرفتاری‌ها کراهت دارد مصیبتی مشکلی غمی غصه‌ای فقری باشد بگوید خدا مرگم بدهد این کراهت دارد عبارتش را خواندیم سوال کردند واقعا همین طور است؟ بله اتفاقا یک بابی داریم در بعضی از کتاب‌های حدیثی که کراهت دارد آدم آرزوی مرگ بکند در کتاب مرحوم قطب راوندی کتابی دارد به نام دعوات از پیغمبر خدا است لَا یَتَمَنَّیَنَّ أَحَدُکُمْ الْمَوْتَ لِضُرٍّ نَزَلَ بِهِ به اگر کسی گرفتاری برایش پیش آمد نگوید خدایا مرگ بده آرزوی مرگ نکند این در حقیقت شکواییه و شکایت از خداست و از حیات خودش گفتیم به بعضی‌ها دیده اید می‌گوید الحمدلله یک طوری می‌گوید الحمدلله از صد شکایت بدتر است اگر آرزوی مرگی بکند که بوی شکایت دارد خوب نیست پیغمبر فرمود هیچ کس در گرفتاری‌ها آرزوی مرگ نکند راضی به رضای خدا باشیم در بعضی کلمات اهل بیت است مثلا حضرت زینب سلام الله علیها شب عاشورا این جمله از ایشان است شیخ مفید در ارشاد نقل کرده لَیتَ المَوتَ أعدَمَنِی الحَیاةَ (بحارالانوار، ج 45، ص2) کاش من قبل از این از دنیا رفته بودم این‌ها گاهی برای عظمت حادثه‌ی کربلا است می‌خواستند عظمت مصیبت فراق سیدالشهدا علیه السلام را نشان بدهند و الا این همان زینب کبرایی است که در مجلس دشمن فریاد زد ما رَأَیتُ الّا جَمیلاً (بحارالانوار، ج 45، ص 116) حضرت زینب اهل شکایت نیست ولی وقتی می‌خواهد بگوید حادثه این قدر بزرگ است که جا دارد آدم آرزوی مرگ بکند در سوره‌ی جمعه هم همین است آن جا می‌فرماید اگر شما راست می‌گویید اگر صداقت دارید اگر آمادگی دارید آرزوی مرگ بکنید به قول علامه مجلسی فقط اولیاء خدا یک چنین آمادگی دارند کجا ما چنین آمادگی داریم ما اتفاقا باید از خدا عمر بیشتری بکنیم جبران گذشته بکنیم یک جمله‌ای هم سوال کردند حضرت زهرا فرمودند اللّهمَّ عَجِّل وَفاتی سَریعاً (بحارالانوار، ج 43، ص 177) این جمله البته در روایت‌ها خود مرحوم علامه مجلسی در بحار فرمودند من سند صحیحی برای این پیدا نکردم در بعضی نقل شده اما حتی اگر حضرت زهرا باشد حضرت نمی‌خواهد شکایت بکند از زندگی می‌خواهد عظمت حوادث بعد از پیغمبر را برای مردم بازگو بکند که چقدر سنگین است در هر صورت یادمان باشد قطعا آرزوی مرگ به این معنا که ما بخواهیم شکایت بکنیم از خدا کراهت دارد و پسندیده نیست سوال هفتم پرسیدند که شما گفتید خیلی این سوال آمده که تربت امام حسین را با فاصله‌ی از صورت میت بگذارند که نجس نشود بعدا که میت بدنش متلاشی می‌شود این تربت با یک فاصله‌ای مقابل صورت باشد زیر صورت زیر سر نباشد با فاصله باشد سوال کردند پس این قرآن و دعاهایی که نوشته می‌شود بر کفن این‌ها متنجس نمی‌شود؟ شما فقط تربت را در نظر گرفتید اتفاقا مرحوم آیت الله عظمی طباطبائی صاحب عروه به این نکته تذکر دادند فرمودند اگر این دعاها نگفتیم این‌ها مستحب است آدم بنویسد قرآن و دعای جوشن کبیر و صغیر و شهادتین اگر این را در پارچه‌ی جداگانه‌ای بنویسند بگذارند بالای سر میت این بهتر است ایشان می‌فرمایند این‌ها را جداگانه بنویسند در پارچه‌ی جداگانه‌ای بگذارند بالای سر میت مثل همین تربت چطور گفتیم تربت مقابل صورت باشد با فاصله باشد این هم در یک نوشته‌ی دیگری باشد و کفن خالی از این نوشته‌ها باشد فرمودند این کار بهتر است صاحب عروه فرمودند این کار بهتر است تا آن اتفاق هم نیفتد سوال هشتم گفتند ما در مورد جریدتین گفتیم که دو چوب است به خاک بسپارند باز هم بینندگان سوال کردند تاثیر دو چوب چیست شاید بهانه‌ای است برای رحمت الهی دو چوب تر از درخت خرما یا درخت انار یا هر درختی همراه میت چوب تازه درخت تازه خشک نشده باشد دو چوب تازه همراه میت دفن بکنند روایت داریم تا این چوب‌ها تازه است عذاب از میت برداشته می‌شود چه مومن چه کافر عجیب است حتی کافر روایتش را خواندیم.
شریعتی: اگر خشک شد چه؟
حاج آقا حسینی: این سوال را پرسیدند اگر خشک شود چه می‌شود می‌شود این را گفت که یک فاصله‌ای می‌برد دو سه روزی حداقل زمان می‌برد عرض کردیم شاید بهانه‌ای است برای جلب رحمت الهی و شاید بر این جهت است که بازماندگان این میت بدانند که دو سه روزی این آقا فرصت دارد زودتر بروند وصیت نامه اش را باز بکنند حق الناسی حق اللهی دارد این‌ها را بپردازند دینش را ادا بکنند زودتر وصیت نامه اش را عمل بکنند تا بعد از این که چوب‌ها خشک شدند دیگر آن عذاب نیاید سراغش شاید این مهلتی است برای این که این دو سه روزه یک وقت این جمله را گفتیم خدا رحمت کند مرحوم آیت الله احمدی میانجی می‌فرمودند من دنبال این فاتحه‌ها نیستم خیلی اصرار ندارم برای من فاتحه بگیرید این بزرگداشت زنده هاست بزرگداشت میت این است که وصیت نامه اش را زودتر باز بکنید تا این چوب‌ها تر و تازه است وصیت نامه را باز بکنید بدهی دارد حق الناسی حق اللهی دارد انجام بدهید.
شریعتی: شاید عذاب از وقتش که گذشت بعید است که دیگر عذاب دوباره بیاید.
حاج آقا حسینی: ان شاء الله با این کارهای دیگری که انجام بدهند بله. سوال هشتم این است که گفتند می‌توانیم از خیابان برداریم یا قبرستان؟ نه این خیابان درخت هایش مال عموم مردم است قبرستان وقف همان قبرستان است از این جاها نبرید که یک عذاب مضاعفی برای میت بیچاره اضافه بکنید نه از خانه‌ی خودتان خانه‌ی دوستانتان که صاحبش راضی باشد از قبرستان و خیابان نه صحیح نیست. البته الآن متاسفانه قبلا هم گفتیم اصلا قبرستان‌ها دیگر مایه‌ی عبرت نیست بنا بود قبرستان وسیله‌ی عبرت باشد الآن قبرستان‌ها شده بوستان گلستان پارک الآن بخواهند جایی بروند می‌گویند برویم فلان گلزار قبرستان باید داخل شهر باشد حالت عبرت آموزی اش باشد ما قبرستان را از شهر هم بردیم بیرون اصرار هم است نمی‌دانم چه سیاستی است اصرار است از شهر برود بیرون ما باشد اقلا شاید یک کمی متنبه شویم سوال نهمی که پرسیدند گفتند اخیرا رسم شده در برخی از شهر‌ها که عکس این میت را مخصوصا بانوان را روی سنگ حک می‌کنند عکس میت را چنین چیزی ما ندیدیم مخصوصا عکس خانم به چه مناسبتی؟ گاهی من دیدم عکس پوشیده هم ندارد تمام عکس هایش یک طوری است که روسری از فرق سر است همین را هم حک بکنند که دیگر بعد از مرگ هم بنده‌ی خدا گرفتار باشد این معنا ندارد ما چنین چیزی نداریم هر چه گشتیم چنین چیزی پیدا نکردیم که مستحب باشد عکس میت را روی سنگ قبر حک بکنند دهم سوال کردند جریدتینی که گفتیم گفتند دو چوبی که است در محله‌ی ما رسم است می‌گویند این جریدتین این‌ها باشد وقتی میت نفخ صور می‌شود از قبر می‌آید بیرون عصای میت است که راه برود این چیزها خرافات است شما بنا نبود که این قدر بلند باشد که عصا باشد به اندازه‌ی نیم متر ثانیا انسان نیاز به عصا ندارد عمل صالح است که عصای ما است شاید یکی خواسته شوخی بکند نوشته که در محل ما می‌گویند این چوب‌ها وقتی نکیر و منکر آمد با این چوب‌ها بزند نکیر و منکر را نه چنین حکمت‌هایی نداریم ما می‌گوییم برای این که عزیزان بدانند از این شصت صفحه چیزی از قلم نیفتاده بعضی‌ها سوال کردند ما کجا برویم ببینیم من تا یادم نرفته اضافه بکنم در رساله‌ها بعضی از مسائلی که ما گفتیم آمده در احکام دفن و احتضار همین رساله‌های فارسی اوایل رساله است احکام محتضر احکام غسل میت احکام کفن میت گذشته از این در مفاتیح اگر عزیزان خواستند ببیند محدث قمی آخر مفاتیح در حاشیه یک خاتمه دارد یعنی پایان پایانش تقریبا بسیاری از این مسائل نه همه را که ما گفتیم مستحباتی که گفتیم ایشان آن جا آورده است. سوال یازدهم که پرسیدند این است که سوال کردند که آیا می‌شود بر میت گریه کرد یا نه قبلا هم گفتیم حتما می‌شود چرا نمی‌شود؟ این حرف از کجا پیدا شده؟ مرحوم صاحب عروه باز این مسئله را مطرح کردند یَجُوزُ البُکَاء عَلَى المَیِّت گریه بکند ولو با صدا باشد گاهی رجحان دارد این گریه ممکن است این گریه آرام بکند گریه بر هر درد بی درمان دواست البته نباید به صورتی باشد که گفتیم منافات با رضایت الهی باشد و شکایت در آن نباشد آن وقت منشأ این که این سوال مطرح شود شاید بینندگان بگویند مگر کسی که شک دارد گریه درست نیست بله یک روایتی از پیغمبر نقل می‌کنند الْمَیِّتِ یُعَذَّبُ بِبُکَاءِ أَهْلِهِ عَلَیْهِ مرده اگر خانواده اش گریه بکنند عذاب می‌شود عزیزی از دنیا رفته بچه هایش زنش گریه بکنند میت عذاب می‌شود.
شریعتی: عذاب می‌شود یعنی چه؟
حاج آقا حسینی: یعنی مواخذه می‌کنند مرحوم صاحب عروه مطرح کرده همه جواب دادند که اگر این حدیث را این طوری معنا بکنیم با قرآن منافات دارد قرآن می‌فرماید « وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى» (انعام/ 164) ولی آن‌هایی که این حدیث را آوردند حدیث را متوجه نشدند حدیث این است در منابع اهل سنت هم اتفاقا است پیغمبر خدا از کنار قبری عبور می‌کردند دیدند یک عده‌ای نشستند کنار یک قبری گریه می‌کنند صاحب این قبر یکی از دشمنان پیغمبر بود پیغمبر فرمود این‌ها دارند گریه می‌کنند در حالی که آن میت عذاب می‌کشد نه این که به خاطر گریه‌ی این‌ها او عذاب می‌شود یک آدم بدی بوده آدم دشمنی بوده از دنیا رفته او الآن در حال عذاب است و بستگانش دارند گریه می‌کنند این شبهه خیلی زیاد است در میان ما کمتر است البته این که فکر بکنم اگر من عزیزی از دست دادم برایش گریه بکنم عزیز من عذاب می‌شود قطعا خلاف قرآن است کاری به این روایت نداشته باشیم قرآن می‌گوید کسی را به خاطر دیگری چوبش نمی‌زنند من دارم گریه می‌کنم کار بدی می‌کنم پدرم را چرا عذاب بکنند؟ این حرف معنا ندارد گریه حتما خوب است برای عزیزان گاهی رجحان دارد اگر باعث آرامش انسان باشد سوال دوازدهم که باز همین جا من تذکرش را عرض بکنم صاحب عروه هم فرمودند این است که در از دست دادن عزیزان لَا یَجُوز لَطم این که انسان به صورتش لطمه بزند یا خراشی ایجاد بکند یا خانمی در عزای شوهرش در عزای عزیزش موی خودش را بکند این‌ها جایز نیست آسیب رساندن به خود جایز نیست کسی پدری عزیزی برادری از دست داده فرمودند جایز نیست باز گفتند لَا یَجُوز شَقُّ الثُّوب گریبان چاک زدن کسی عزیزی از دست داده گریبانش را چاک بزند فرمودند جایز نیست تصریح کردند البته در غیر از پدر و فرزند عَلَی غَیرِ الاَب وَ الاَخ وَ الاَحوَط تَرکَهُ فِیهِمَا اِیضًا کسی برای پدر یا برادرش گریبان چاک بدهد اشکال ندارد باز همین جا گفتند احتیاط این است که این کار را انجام ندهد خانم‌ها مویشان را نکنند به صورتشان آسیبی نزنند و مسئله‌ی سیزدهم این است که گریبان چاک ندهند مگر در مصیبت پدر یا برادر باز این جا در رساله مجال نیست من بخوانم است که اگر کسی موی خودش را بکند خانمی موی خودش را بکند گفتیم جایز نیست کفاره دارد کفاره‌ی روزه‌ی ماه رمضان است یا اگر کسی مثلا همسرش را از دست داده گریبان چاک بدهد این‌ها کفاره دارد در رساله‌ها هم نوشتند کسی همسرش را از دست داد گریبان چاک بدهد کفاره دارد مسئله‌ی چهاردهم در مورد غسل میت است چون ما مجموعه را گفتیم این را هم بگوییم این میتی که ما غسل می‌دهیم اگر غسل دیگری احیانا به گردن میت بود قبل از این که از دنیا برود غسل حیض جنابت یا غسل واجب دیگری به گردنش بوده این غسل میت از همه‌ی آن غسل‌ها کفایت می‌کند غسل دیگری لازم نیست مسئله‌ی پانزدهم این که در کافور مستحب است مقداری از تربت امام حسین علیه السلام بگذارند البته وقتی تربت را گذاشتند کافور را به مواضع سبعه می‌گذارند پیشانی کف دست دو سر زانو می‌گذارند این‌ها دیگر جایی که موجب بی احترامی است وقتی کافور را با تربت قاطی کردند آن جا نگذارند آن جای دیگر را از کافورهایی که تربت قاطی نکردند بگذارند مسئله‌ی شانزدهم که مکروهات خاک سپاری است آن جلسه هم گفتیم رفتن پدر در قبر فرزندش کراهت دارد ارحام دیگر هم همین طور برادر برود قبر برادرش ممکن است احساساتش تحریک شود ایمانش تضعیف شود یک وقت مصیبت سنگین تر شود پدر حتما در قبر فرزندش نرود ارحام دیگر را هم گفتند اگر این نگرانی است این کار را انجام ندهد مسئله‌ی هفدهم دیشب عزیزی به من تذکر نمی‌داد نمی‌دانم از کجا پیدا شده در بعضی از شهرها من خودم هم دیدم یک جنازه‌ی عزیزی که دفن می‌شود اصرار می‌کنند به خویشاوندان که شما خاک بریزید روی قبر این عزیزتان اتفاقا این کراهت دارد یکی از مکروهات این است که ارحام خویشاوندان جنازه را دفن کردند لحد را چیدند حالا می‌خواهند خاک‌ها را بریزند خویشاوندان نریزند بیگانه‌ها نریزند فرمودند یُورِثُ الْقَسْوَةَ فِی الْقَلْبِ با این که سخت است کار خوبی نیست کراهت دارد من دیدم بعضی مناطق به عکس اصرار می‌کنند حتما خویشاوندان این خاک را بریزند که دیگر مهرشان کنده شود کار خوبی نیست موجب قساوت قلب می‌شود هجدهم که قبلا باز اشاره کردیم چهار مستحب است انسان قبر خودش را داشته باشد آماده بکند وارد قبر شود در قبرش قرآن بخواند آن کاری که گفتیم سفیر دوم امام زمان ابوجعفر قبر داشت برای خودش قبل از مرگش در قبرش می‌رفت قرآن می‌خواند این‌ها مستحب است نوزدهم چهار کار مستحب است یکی این که انسان برای دفن مومنین قبرستانی را زمینی را بدهد برای قبرستان مومنین وقف بکند مخصوصا این را می‌گویم فکر نکنیم کار خیر فقط مسجد سازی و مدرسه سازی است این هم کار خیر است قبرستان مخصوصا در مناطقی که شهرهای کوچک روستا‌ها که بعضی جاها معطل یک زمین هستند برای قبرستان یادمان باشد مسجد سازی مدرسه سازی ثواب دارد قبرستان هدیه دادن برای مومنین هم ثواب دارد مستحب دیگر این که کفن آدم به دیگری هدیه بکند ولو آن آقا ثروتمند هم است غنی و بی نیاز است.
شریعتی: برمی‌خورد به آن‌ها.
حاج آقا حسینی: اتفاقا یک کسی پیامک داده این را هم من بگویم برای این که بدانند ما تمام این چند هزار پیامک را خواندیم یک خانمی نوشته من یک کفن از کربلا آوردم اشکال ندارد به مادر شوهرم هدیه بدهم؟ از نظر فقهی ثواب دارد ولی من می‌ترسم بدهد به مادر شوهر هم خدای نکرده حادثه‌ای پیش بیاید از دنیا برود بگویند تو کفن دادی و خبر داشتی هدیه دادن کفن مستحب است هدیه دادن زمین برای قبرستان مستحب است ولی به مادر شوهر یک کمی احتیاط بکنند باعث حرف و حدیث نشود یک جایی می‌خواندم یک مولایی یک اربابی خادمی داشت ارباب مریض شده بود خیلی شدید مریض بود که دیگر حالش بد بود و نگران بود به این خادمش گفت که برو یک پزشکی خبر بکن برای ما خادم رفت وقتی آمد دید سه چهار نفر همراهش آورده گفت من گفتم پزشک خبر بکن این‌ها کیست گفت پزشک آوردم درمان بکند اگر خوب شدی که شدی اگر نه این یکی مرده شور است این یکی قبر کن است گفتم همه را آورده باشم این‌ها یک کم بی سلیقگی است عرض کردم مستحب است اصل کفن هدیه دادن مستحب است ولی مادر شوهر.
شریعتی: برای آدم‌هایی ظرفیت دارند.
حاج آقا حسینی: بله آمادگی داشته باشند مستحب دیگر خیلی عجیب است که ما از این‌ها فاصله داریم کندن قبر مومن مستحب است مباشرت بکند فرار نکنیم این‌ها آمادگی می‌خواهد دو قبر را بکن که بدانی یک روزی هم مال خودت را می‌کنند مستحب است انسان مباشرت داشته باشد مومنی از دنیا رفت قبرش را بکند قبر کن شویم چه اشکال دارد؟ من یک وقتی برنامه‌ای می‌دیدم یک کسی رفته بود بهشت زهرا به این شخصیت‌ها و نام آورها و خیلی از سران گفته بود بیایید من مصاحبه‌ای می‌خواهم در بهشت زهرا در قبر با شما داشته باشم خیلی‌ها نمی‌آمدند اگر راست می‌گویید بیایید این نمایندگان مجلس که انتخاب شدند نشدند کاندیداها این چند هزار خبرگانش مجلس شورایش ریاست جمهوری راست می‌گویند بیایند بهشت زهرا در قبر مصاحبه بکنند طوری هم نمی‌شود بلند می‌شوند برمی‌گردند طوری نمی‌شود اگر راست می‌گوییم یک شب برویم بهشت زهرا بالاخره باید سال‌ها این جا بخوابیم یا نه بحث‌های ما همه اش برای آمادگی است هر کسی مردش است بسم الله مخصوصا شخصیت‌ها واجب تر است روسا بروند یک کمی یاد مرگ باشند بهتر است این‌هایی که بیشتر مواظب مردم باشند بیشتر مواظب کلامشان مواظب گفتارشان باشند تخریب نکنند هم دیگر را این روزها بعضی وقت‌ها آدم می‌بیند واقعا آدم تعجب می‌کند خجالت می‌کشد از نقلش علی‌ای حال می‌گوید من به هر کسی می‌گویم بیا این قبر یک شب بیا در قبر من یک مصاحبه بکنم بخوابید می‌ترسیم چه کسی حاضر است بیاید؟ این مستحب است که ما قبر مومن را بکنیم برای مومنین دیگر قبر بکنیم یادمان باشد قبر خواهند کند باز مستحب است غسل میت ما برویم مومنی را غسل بدهیم ما چند میت غسل دادیم؟ من که تا به حال هیچ مباشرت نداشتم بودم ولی غسل ندادم کار خوبی است خیلی کار خوبی است باز بینندگان نگویند ترسیدیم ترس نیست می‌خواهیم آمادگی داشته باشیم اگر آمادگی داشته باشیم آن ترس برطرف می‌شود این هم مستحب است مسئله‌ی بیستم این که نماز میت را باز من یادآوری می‌کنم خیلی مهم است نماز میت نمازی که به جنازه‌ی میت می‌خوانند هر کجا بخوانند عیبی ندارد یک جایی بخوانیم که جمعیت بیشتری باشد ولی در مساجد مکروه است مگر مسجد الحرام اگر دیده باشید مسجد الحرام هر روز نماز می‌خوانند ولی مساجد دیگر کراهت دارد اگر تشییع جنازه‌ای است این جنازه را از مسجد ببرند بیرون بعدا در همان قبرستان یا یک جای دیگر نماز بخوانند در مسجد مکروه است در پیام‌ها بود ما عزیزی داشتیم راه دور بودیم مسافرت بودیم آمدیم عزیزمان را دفن کردند دلمان سوخت چه کار بکنیم؟ اشکالی ندارد مرحوم صاحب عروه در رساله دارد همه‌ی فقها فرمودند اگر جنازه‌ای را دفن کردند تا یک شبانه روز اگر عزیزی آمد گفتند ما دیروز جنازه را دفن کردیم تا یک شبانه روز نماز بر این قبر اشکال ندارد بیاید بایستد سر این قبر نماز بر این جنازه بخواند اصلش را خواندند حالا پسرش نبوده عزیزش نبوده تا یک شبانه روز می‌تواند آن جا بایستد نماز را بخواند مسئله‌ی آخر این که باز یادآوری اش خوب است خانم‌ها گفتیم حضور در تشییع برایشان کراهت دارد ولی نماز میت خواندن برای خانم‌ها مانع ندارد حتی اگر خانمی آقایی عذر شرعی داشته باشد نماز میت نماز به آن صورت نیست طهارت نمی‌خواهد نه وضو می‌خواهد نه حتی کسی غسل به گردنش باشد یک خانمی عذر شرعی داشته باشد نماز را می‌تواند انجام بدهد اگر میت را غسل می‌دهند سه غسل است که همه بلد هستند آیا وضو هم دارد میت یا نه؟ غسل میت را فهمیدیم که غسل دارد غسل با آب کافور و صدر و آب خالص وضو هم دارد؟ فرمودند وضو واجب نیست ولی مستحب است مخصوصا قبل از غسل میت را یک وضو بدهند من به ذهنم رسید این کار خوبی هم است برای بعضی‌ها مخصوصا شاید این اولین و آخرین وضو در عمرشان باشد بعضی‌ها در عمرشان هیچ وضو نگرفتند حداقل بعد از مرگ یک وضو بگیرند خدا شاهد است من شوخی نمی‌کنم جایی نیست که ما بخواهیم مبالغه شوخی بکنیم پدر فرزندانی از دنیا رفته بود چند روز پیش آمده بودند پیش من گفتند ما می‌خواهیم پول بدهیم برای نماز روزه اش تا بخوانند گفتم کار خوبی است وصیت هم کرده؟ گفتند نه وصیت چندانی ندارد گفتم شرعا وظیفه ندارید چون شرعا وصیت نکرده گفتند نه ولی می‌خواهیم کار خوبی بکنیم گفتم بسم الله گفتند پنجاه سال نماز پنجاه سال روزه گفتند پدر ما یک نماز به عمرش نخوانده گفتم چند سالش بود؟ گفتند شصت و پنج سال گفتم شما چه بچه‌های خوبی هستید کم پیدا می‌شود پدر وصیت نکرده چون وصیت نکرده مشهور فقها این است که فرزند وظیفه‌ای ندارد پنجاه سال نماز و روزه یعنی یک بار در عمرش وضو نگرفته حداقل این خوب است یک وضو را بگیرند قبل از سه غسل یا بعد از سه وضو بهتر است قبل از سه غسل باشد مستحب است من بیست و سه مسئله گفتم.
شریعتی: یک اشاره‌ای هم به غسل میت و غسل مسح میت بکنید.
حاج آقا حسینی: غسل میت سه غسل دارد یکی با آب صدر یکی با آب کافور یکی هم با آب خالص اما اگر کسی با میت تماس گرفت قبل از این که غسلش تمام شود وقتی بدن میت سرد شد وقتی انسان از دنیا برود با یک فاصله‌ای بدنش سرد می‌شود بعد از سرد شدن بدن میت قبل از این که سه غسلش تمام شود اگر کسی با میت تماس گرفت غسل مسح میت به گردنش است دست زد مثلا پدرش بوده بوسیده وقتی بدن پدر سرد شده و هنوز غسلش تمام نشده غسل مسح میت واجب می‌شود گاهی از این غسل هم غفلت می‌شود حتی مثلا اگر یک خانمی سقط جنین داشته بچه چهار ماهش تمام شده بعد از چهار ماه سقط جنین شده وقتی سقط جنین می‌شود بچه با ظاهر بدن مادر تماس داشته باشد آن هم قهرا غسل مسح میت به گردنش می‌آید ما یک بدهکاری دیگری هنوز به بینندگان داریم گفتیم مستحباتی که قبلا گفتیم مستحبات احتضار و کفن کردن و مستحبات خاک سپاری که قبلا گفته بودیم این‌ها را گفتند یک بار دیگر بگویید این‌ها را بعد از تلاوت تقدیم خواهیم کرد.
شریعتی: خیلی ممنون ان شاء الله با این نکاتی که حاج آقا حسینی گفتند همه‌ی ما مهیا شویم برای آن سفر آسمانی صفحه‌ی 141 را تلاوت می‌کنیم
اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
ذَلِکُمُ اللَّـهُ رَبُّکُمْ لَا إِلَـهَ إِلَّا هُوَ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ ﴿١٠٢﴾ لَّا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ ﴿١٠٣﴾ قَدْ جَاءَکُم بَصَائِرُ مِن رَّبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهَا وَمَا أَنَا عَلَیْکُم بِحَفِیظٍ ﴿١٠٤﴾ وَکَذَلِکَ نُصَرِّفُ الْآیَاتِ وَلِیَقُولُوا دَرَسْتَ وَلِنُبَیِّنَهُ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ﴿١٠٥﴾ اتَّبِعْ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ لَا إِلَـهَ إِلَّا هُوَ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ ﴿١٠٦﴾ وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ مَا أَشْرَکُوا وَمَا جَعَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِوَکِیلٍ ﴿١٠٧﴾ وَلَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ فَیَسُبُّوا اللَّـهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿١٠٨﴾ وَأَقْسَمُوا بِاللَّـهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لَئِن جَاءَتْهُمْ آیَةٌ لَّیُؤْمِنُنَّ بِهَا قُلْ إِنَّمَا الْآیَاتُ عِندَ اللَّـهِ وَمَا یُشْعِرُکُمْ أَنَّهَا إِذَا جَاءَتْ لَا یُؤْمِنُونَ ﴿١٠٩﴾ وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ کَمَا لَمْ یُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ ﴿١١٠﴾
ترجمه:

این است خدا پروردگار شما، جز او معبودی نیست، آفریننده همه چیز است؛ پس تنها او را بپرستید، و او کارساز هر چیز است. (۱۰۲) چشم‌ها او را در نمی‌یابند، ولی او چشم‌ها را درمی یابد، و او لطیف و آگاه است. (۱۰۳) بی تردید برای شما از سوی پروردگارتان دلایلی روشن آمده، پس هر که [به وسیله آن دلایل بینا شود و حقایق را با چشم دل] ببیند به سود خود اوست و هر که [با پشت کردن به دلایل] کوردل شود [و از دیدن حقایق محروم گردد] به زیان خود اوست، [وظیفه من ابلاغ پیام خداست] و بر شما حافظ و نگهبان نیستم. (۱۰۴) این چنین، آیات [خود] را به صورت‌های گوناگون بیان می‌کنیم [تا هدف‌هایی تحقق یابد]، یکی اینکه منکران با متهم کردن تو که این آیات را از دیگران فرا گرفته ای، شقاوت خود را کامل کنند و دیگر اینکه آن را برای گروهی که دانایند، روشن سازیم. (۱۰۵) از آنچه از سوی پروردگارت به تو وحی شده پیروی کن، هیچ معبودی جز او نیست، و از مشرکان روی بگردان. (۱۰۶) اگر خدا می‌خواست آنان [به طور اجبار] شرک نمی‌آوردند، [ولی خواست خدا آزادی انسان در انتخاب است] و ما تو را بر آنان نگهبان و کارساز قرار ندادیم [تا آنان را به اجبار به پذیرش دین وادار کنی.] (۱۰۷) و معبودانی را که کافران به جای خدا می‌پرستند، دشنام ندهید، که آنان هم از روی دشمنی و نادانی خدا را دشنام خواهند داد. این گونه برای هر امتی عملشان را آراستیم [تا به کیفر لجاجت و عنادشان گمان کنندکه آنچه انجام می‌دهند نیکوست،] سپس بازگشت همه آنان به سوی پروردگارشان خواهد بود، پس آنان را به اعمالی که همواره انجام می‌دادند، آگاه می‌کند. (۱۰۸) با سخت ترین سوگندهایشان به خدا سوگند خوردند که اگر معجزه دلخواهشان برای آنان آید، قطعاً به آن ایمان می‌آورند، بگو: معجزات فقط در اختیار خداست، و شما [ای مردم مؤمن!] چه می‌دانید [که حقیقت چیست؟] حقیقت این است که اگر آن معجزه هم بیاید، ایمان نمی‌آورند. (۱۰۹) و دل‌ها و دیدگانشان را [که وسیله فهم و بصیرت است، به سزای لجاجت و عنادشان] وارونه و دگرگون کردیم، [به این سبب با آمدن معجزه دلخواهشان هم ایمان نمی‌آورند] همان گونه که نخستین بار به آیات قرآن ایمان نیاوردند، آنان را در طغیانشان رها می‌کنیم تا پیوسته سرگردان باشند. (۱۱۰)
اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
شریعتی: خیلی خوشحالیم که با سمت خدا همراه شما هستیم وقت در اختیار شماست
حاج آقا حسینی: بحث کفن که ما گفتیم تذکر خوبی عزیزان دادند قبلا هم در بحث وصیت گفتیم انسان به محض این که از دنیا برود باید تمام خمس این چند ماهی که هنوز سال خمسی اش نرسیده باید خمسش را حساب بکند مثلا اگر سال خمسی ام اول فروردین است الآن از دنیا بروم این یازده ماه باید خمس من را بدهند بنابراین کفن هم جزء چیزهایی که است که انسان از دنیا رفت علی‌ای حال باید خمسش را بدهد اگر خودش قبلا یک بار داده که دیگر هیچ یک بخش مستحبات اول احتضار است انسانی که در حال احتضار است مستحب است شهادتین را به او تلقین بکنند بگویند بگوید لا اله الا الله محمد رسول الله شهادت به ولایت ائمه دوم دعای عدیله را برایش بخوانند دعای عدیله در اوایل مفاتیح است سوم کلمات فرج در قنوت در رساله‌ها است تمام رساله‌ها در بحث قنوت نماز نوشتند مستحب است آدم در قنوت کلمات فرج را بگوید تلقین میت را هم خوب است آدم به او تلقین بکند لاَ اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ لاَ اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ سُبْحَانَ اللهِ رَبِّ السَّمَوَاتِ السَّبْعِ وَرَبِّ الاَرَضِینَ السَّبْعِ وَمَا فِیهِنَّ وَمَا بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیم وَالْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِین چهارم این دعای یَا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ وَ اعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ را بخوانند این دعا در رساله‌ها است حتما عزیزان در خانه شان رساله است در احکام محتضر این دعا است کنار محتضر هم گفتیم که این دو سوره تلاوت شود سوره‌ی یس و سوره‌ی صافات و آیت الکرسی این آداب محتضر است و اما مستحبات کفن به ترتیب من عرض می‌کنم یکی این که گفتیم لباس احرام کفن ما باشد آن‌هایی که مکه مشرف شدند لباس احرامشان را یا خانم‌ها چادر احرامشان را وصیت بکنند کفن خودشان قرار بدهند.
شریعتی: چه حج چه عمره؟
حاج آقا حسینی: فرقی ندارد چه حج چه عمره یا لباس نماز لباسی که با آن نماز می‌خوانیم گفتیم پیغمبر این وصیت را کردند امام باقر این وصیت را کردند لباس احرام یا لباس نماز کفن ما باشد خانم‌ها که گفتیم چادر نماز‌ها مشکلی هم ندارد رنگی باشد هر چه باشد دوم نوشتن قرآن که امروز گفتیم جداگانه اگر بنویسند بالای سر میت بگذارند خیلی بهتر است دوم نوشتن قرآن است سوم دعای جوشن کبیر است و دعای جوشن صغیر است هر دو مستحب است نوشته شود چهارم حدیث سلسلة الذهب است گفتند از کجا پیدا بکنیم من یک بار دیگر می‌خوانم این که امام رضا علیه السلام فرمود سَمِعْتُ أَبِی مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ع یَقُولُ سَمِعْتُ النَّبِیَّ ص یَقُولُ سَمِعْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا» (عیون أخبار الرضا، ج‏2، ص135) حدیث قدسی است لا اله الا الله در کنار ولایت اهل بیت است پنجم حدیث عَنِ النَّبِیِّ ص عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنْ مِیکَائِیلَ عَنْ إِسْرَافِیلَ عَنِ اللَّوْحِ عَنِ الْقَلَمِ قَالَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَلَایَةُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی (عیون أخبار الرضا، ج‏2، ص136) جالب است لا اله الا الله حصنی ولایت علی بن ابی طالب حصنی این هم مستحب است ششم شهادتین شهادت به خدا و رسول و ولایت ائمه این‌ها بر کفن نوشته شود هفتم باز قبل گفتیم اگر آقا از دنیا رفته عمامه یک دور کافی است یک دور پارچه دور سرش ببندند اگر خانم از دنیا رفته یک مقنعه که گفتیم این مقنعه را که دنیا سر نکنیم آن جا مستحب است سرمان بکنیم ان شاء الله قطعا این جا به حجاب ما به عفاف ما به پاکی جامعه‌ی ما انجام بدهند سوم مستحبات خاک سپاری است این جا شش مستحب گفتیم یک جریدتین است همین دو چوب تازه‌ای که گفتیم از درخت خرما یا انار باشد یا هر چوب تازه‌ای خیلی سخت نگیریم فقط حق الناس نباشد دوم سه مرتبه جنازه را قبل از خاک سپاری زمین بگذارند این را زیاد دیده ایم انجام می‌دهند یک مرتبه میت را نبرند در آن خاک این کار خیلی دیدم انجام می‌دهند در روایت است اِنَّ لِلقَبر اَحوَالً عَظِیمًا میت وحشت می‌کند این جا خانه‌ی اول می‌خواهد برود وحشت می‌کند عروس شب اول عروسی اش وحشت می‌کند همه می‌گذارند می‌روند این در قبر می‌خواهند ببرند سه مرتبه نزدیک قبر بگذارند زمین سوم تربت امام حسین است که دفن بکنند گفتیم رو به روی صورت میت باشد چهارم یک نگین عقیق در دهان میت بگذارند که بر آن این جملات نوشته شده باشد لا اله الا الله ربی محمد صلی الله علیه و آله و نبی علی و الحسن و الحسین اسامی ائمه این‌ها هم ائمتی این هم مستحب است نوشته شود پنجم وقتی میت را گذاشتند داخل قبر تلقینی که همه انجام می‌دهند انجام بدهند ششم همه که رفتند نزدیک ترین نزدیکش بماند یک بار دیگر.
شریعتی: اگر نزدیکان خواست برود یک نفر دیگر بماند اشکال ندارد؟
حاج آقا حسینی: نه اما بهتر این است نزدیک ترینش باشد اگر رفت کس دیگری بعد از دفن یک بار دیگر تلقین را انجام بدهد من فقط یک نکته یاد آوری بکنم این ذکر‌ها خیلی خوب است چقدر عزیزان مقید هستند ما یک بار دیگر ذکری که می‌گوییم ده بار پیام می‌دهند چطوری بنویسیم کجا بخوانیم این اذکار خیلی خوب است عزیزان زحمت کشیدند زیر نویس کردند ولی یادمان باشد پیغمبر خدا فرمود حدیث در امالی شیخ طوسی است فرمود یکفِی مِن الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ ما یکفِی الطعامَ مِن المِلْحِ (امالی طوسی، ص 533) غذا چقدر نماز می‌خواهد؟ دعا در این اندازه است ذکر این اندازه است کنار ذکر و دعا ما باید عمل صالح داشته باشیم من تمام این ذکر‌ها و جریدتین و همه‌ی این‌ها را هم بنویسم اما وقتی می‌روم در قبرم آن جا دین مردم به گردنم باشد مال مردم را خورده باشم آبروی مردم را برده باشم فایده ندارد اگر آن یادمان برود الآن آخر سال است برای چندمین بار عرض می‌کنم بنده تمام این قرآن را که هیچ پنج قرآن دیگر را هم بنویسند روی کفنم اما مزد و حق کارگرم را ندهم امشب بمیرم چه فایده ندارد این حق کارمند است اگر به کسی بدهکار هستیم اگر کسی از ما طلبی دارد می‌توانیم بدهیم کارگر است هر کسی است آخر سالی به زن و بچه اش رحم بکنیم مردم حقشان را می‌خواهند نوشتند شش ماه است حقوق نگرفتیم اگر بدهکار هستیم این بدهی‌ها را بدهیم آن جا که می‌رویم این بدهی‌ها ما را بیچاره می‌کند بداخلاقی ما را بیچاره می‌کند روایت داریم عذاب قبر چند عامل دارد یکی بداخلاقی است یکی نمامی و سخن چینی است حق دیگران را خوردن است من خواهشم این است تمام این ذکر‌ها همه‌ی این‌ها خوب است باشد ولی آن از همه‌ی این‌ها مهم تر است آن آبروی مردم را حفظ کردن مال مردم را حفظ کردن است آن هفته حدیث را خواندیم اگر جنازه را می‌خواهند غسل بدهند عیبی در بدن مردم بود بپوشانند الآن ببینید چه می‌کنیم ما در آبرو بردن از دیگران. این روزهای آخر دل دیگران را شاد بکنیم یقین داشته باشیم خدا ما را شاد می‌کند.
شریعتی: خیلی ممنون التماس دعا خدانگهدار.