شکوه انفاق حضرت علی علیه السلام در حال نماز

آیه

إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ[1]

ترجمه

ولی و سرپرست شما، تنها خداوند و پیامبرش و مؤمنانی هستند که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع، زکات می دهند.

نکته ها

در شأن نزول آیه آمده است: سائلی وارد مسجد شد و از مردم درخواست کمک کرد. کسی چیزی به او نداد. حضرت علی علیه السلام در حالی که به نماز مشغول بود، در حال رکوع، انگشتر خود را به سائل بخشید. در تکریم این بخشش، این آیه نازل شد.  ماجرای فوق را ده نفر از اصحاب پیامبر مانند: ابن عباس، عمّار یاسر، جابربن عبداللّه، ابوذر، انس بن مالک، بلال و...نقل کرده اند و شیعه و سنّی در این شأن نزول، توافق دارند.^[2] عمّار یاسر می گوید: پس از انفاق انگشتر در نماز و نزول آیه بود که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:«مَن کنتُ مولاه فعلی مولاه».^[3]پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیرخم، برای بیان مقام حضرت علی علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود.^[4] و خود علی علیه السلام نیز برای حقّانیت خویش، بارها این آیه را می خواند.^[5] ابوذر که خود شاهد ماجرا بوده است، در مسجد الحرام برای مردم داستان فوق را نقل می کرد.^[6]کلمه «ولی» در این آیه، به معنای دوست و یاور نیست، چون دوستی و یاری مربوط به همه مسلمانان است، نه آنان که در حال رکوع انفاق می کنند.

امام صادق علیه السلام فرمودند: منظور از الَّذِینَ آمَنُوا...،علی علیه السلام و اولاد او علیهم السلام تا روز قیامت هستند. پس هرکس از اولاد او به جایگاه امامت رسید با این ویژگی مثل اوست، آنان در حال رکوع صدقه می دهند.^[7]

مرحوم فیض کاشانی در کتاب نوادر، حدیثی را نقل می کند که بر اساس آن سایر امامان معصوم نیز در حال نماز و رکوع به فقرا صدقه داده اند که این عمل با جمع بودن کلمات «یقِیمُونَ، یؤْتُونَ، راکعُونَ» سازگارتر است.

امام باقر علیه السلام فرمود: «خداوند پیامبرش را دستور داد که ولایت علی علیه السلام را مطرح کند و این آیه را نازل کرد».^[8]

بهترین معرّفی آن است که اوصاف وخصوصیات کسی گفته شود و مخاطبان، خودشان مصداق آن را پیدا کنند. (آیه بدون نام بردن از علی علیه السلام، اوصاف وافعال او را برشمرده است)امام صادق علیه السلام فرمود: «علی علیه السلام هزاران شاهد در غدیر خم داشت، ولی نتوانست حقّ خود را بگیرد، در حالی که اگر یک مسلمان دو شاهد داشته باشد، حقّ خود را می گیرد!»^[9]

ولایت فقیه در راستای ولایت امام معصوم است. در مقبوله عمربن حنظله ازامام صادق علیه السلام می خوانیم: «به آن کس که حدیث ما را روایت کند و در حلال و حرام ما نظر کند و احکام ما را بشناسد، بنگرید. پس به حکومت او راضی باشید که من او را بر شما حاکم قرار دادم. فانّی قد جعلته علیکم حاکماً...^[10]

پیام ها

1-اسلام، هم دین ولایت است و هم دین برائت. هم جاذبه دارد و هم دافعه. آیات قبل، از پذیرش ولایت یهود و نصارا نهی کرد، این آیه می فرماید: خدا و رسول و کسی را که در رکوع انگشتر داد، ولی خود قرار دهید. یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا....إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ...

2-از این که به جای «اولیائکم»، «ولیکم» آمده، ممکن است استفاده شود که روح ولایت پیامبر و علی علیهما السلام، شعاع ولایت الهی است. «وَلِیکمُ»

3-در قرآن معمولًا نماز و زکات در کنار هم مطرح شده است؛ ولی در این آیه، هر دو به هم آمیخته اند.(دادن زکات در حال نماز) «الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ»

4-کسانی که اهل نماز و زکات نیستند، حقّ ولایت بر مردم را ندارند. إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ...(«إِنَّما»، نشانه انحصار ولایت در افراد خاصّ است)

5-برای توجّه به محرومان، نماز هم مانع نیست. «یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ»(آری، فقیر نباید از جمع مسلمانان دست خالی برگردد.)

6-ولایت از آنِ کسانی است که نسبت به اقامه نماز وپرداخت زکات پایدار باشد. یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ...(«یقِیمُونَ» و «یؤْتُونَ» نشانه دوام است)

7-هرگونه ولایت، حکومت و سرپرستیی که از طریق خدا و رسول و امام نباشد، باطل است. إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ...(کلمه «إِنَّما» علامت حصر است)

8-توجّه به خلق برای خدا در حال نماز، با اقامه نماز منافات ندارد. «یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ»

9-کسی که نسبت به فقرا بی تفاوت باشد، نباید رهبر و ولی شما باشد. إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ...وَ یؤْتُونَ الزَّکاةَ

10-کارهای جزئی(مثل انفاق انگشتر) نماز را باطل نمی کند. «یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ»

11-در فرهنگ قرآن، به صدقه مستحبّی هم «زکات» گفته می شود. «یؤْتُونَ الزَّکاةَ»

12-ولایت ها در طول یکدیگرند، نه در عرض یکدیگر. ولایت بر مسلمانان، ابتدا از آنِ خداوند است، سپس پیامبر، آنگاه امام. إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا....

پی نوشت ها

[1] مائده/55

[2] الغدیر، ج 2، ص 52، احقاق‏الحقّ، ج 2، ص 400 و کنزالعمّال، ج 6، ص 391.

[3] تفسیر المیزان.

[4] تفسیر صافى.

[5] تفسیر المیزان.

[6] تفسیر مجمع‏البیان.

[7] کافى، ج 1، ص 288.

[8] تفسیر نورالثقلین وکافى، ج 1، ص 281.

[9] تفسیر نورالثقلین.

[10] کافى، ج 1، ص 67.