مسأله عطش در کربلا (۱)
نوشته: حجت الإسلام حسین الادری
مقدمه
هر چه از عمر قیام عاشورا می‌گذرد، بر هیبت و عظمت آن افزوده شده و یاد و خاطره شهدای این قیام در قلب‌ها سرزنده‌تر می‌شود. این قیام سرمشقی شده است برای آزادمردانی که از بذل جان در راه احیای ارزش‌های الهی دریغ نمی‌کنند و در مقابل طغیان ظالمان و گردن‌کشان، سدّی محکم و استوارند. همین امر سبب شده تا ظالمان و کوردلان عالم ـ به خیال خود ـ ریشه‌ها و واقعیّات این قیام بی‌نظیر را نشانه گرفته و هر ساله با تکرار شبهاتی که دیگر نخ‌نما شده‌اند آن را تضعیف کنند. هر چند دشمنان در قالب کتاب و مقاله و شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای سایبری، اندیشه قیام ناب سرور و سالار شهیدان را نشانه گرفته‌اند و هر روز شبهاتی القا می‌کنند، امّا با این حال هر ساله عزاداری امام حسین(علیه السلام) با شور و قوّت مضاعفی برپا می‌شود.
در این نوشته، بر آن شده‌ایم تا با پرداختن به «مسأله عطش در کربلا»، شبهاتی که در این زمینه بیان شده است را مورد نقد و بررسی قرار دهیم.
تحریم آب، رسمی جاهلی در جنگ‌ها
برخی مسأله تحریم آب ـ را که نمایان‌گر نهایت خباثت دشمن است ـ بعید می‌پندارند. ما ابتدا به ذکر مصادیقِ دیگری از تحریم آب (در دوران صدر اسلام) پرداخته و سپس به بررسی شبهات، پیرامون مسأله عطش در کربلا می‌پردازیم.
بستن آب در جنگ‌ها، پیشینه‌ای در فرهنگ عرب جاهلی دارد و بعنوان یک ترفند نظامی برای شکست دشمن از آن استفاده می‌کرده‌اند، همان‌گونه که وقتی مشرکین در جنگ بدر زودتر از سپاه اسلام به منطقه بدر رسیدند و بر چاه‌های بدر مسلّط شده و آب را بر روی مسلمین بستند تا عرصه را بر ایشان سخت کنند.(١)
در جنگ خیبر نیز شخصی از یهودیان به نزد پیامبر(صلی الله علیه وآله) آمد و در قالب پیشنهادی گفت: «اگر مجاری آب قلعه را ببندید، آنها را وادار به تسلیم می‌کنید». امّا ایشان با بستن آب بر دشمن موافقت نکردند.(٢) پیشنهاد شخص یهودی، حکایت از این مطلب دارد که در آن زمان، این شیوه در جنگ‌ها مرسوم بوده امّا مورد تأیید و پذیرش پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) نبوده است.
با فراگیر شدن آئین اسلام، اعراب تازه مسلمان روز به روز از فرهنگ و آداب و رسوم جاهلی فاصله گرفته و با فرهنگ اسلامی آشنا می‌شدند. در تعالیم اسلام حرکات ناجوانمردانه و خیانت، حتّی با دشمن محکوم بوده و کسی حقّ نداشت در مقابله با دشمن از هر روشی استفاده کند.
پس از رحلت نبی مکرّم اسلام(صلی الله علیه وآله) و انحراف در مسأله جانشینی آن حضرت، شکافی در فرهنگ اسلامی پدیدار شد که راه نفوذ فرهنگ منسوخ جاهلی را باز کرد؛ تا جاییکه فساد آن دامنگیر غاصبان و عاملان خلافت شد.
وقتی ظلم و بی‌عدالتی خلیفه سوّم، عثمان بن عفّان، بیداد می‌کرد، مخالفانش او را در منزلش محاصره کردند. در این میان سران مخالفین از جمله طلحه، بر آن شدند تا از رسیدن آب به عثمان جلوگیری کنند.(٣) تحریم آب بر عثمان تا حدّی به طول انجامید که او از شخصی به نام «حجّاج»،(٤) «خالد بن عاص»(٥)، «امیرالمؤمنین(علیه السلام)»(٦) و «همسران پیامبر(صلی الله علیه وآله)»(٧) درخواست امداد کرد. در این هنگام فقط «امیرالمؤمنین(علیه السلام) و امّ حبیبه» بود که برای رساندن آب به عثمان تلاش کردند.(٨) بنا بر آنچه نقل شده ـ و طبق سیره پیامبر(صلی الله علیه وآله) که بستن آب را حتّی بر دشمنان روا نمی‌دانست ـ امام علی(علیه السلام) تحصّن کنندگان را مورد شماتت قرارداده و حتّی طلحه را توبیخ نمود. سرانجام با تلاش امام(علیه السلام) و با وساطت امام حسن(علیه السلام) تحریم آب شکست.
سیّد مرتضی روایت می‌کند که امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «صحیح نیست که خانواده عثمان به جرم او در حال تشنگی هلاک شوند».(٩) قاضی ابوحنیفه(١٠) و ابن کثیر،(١١) امیرالمؤمنین(علیه السلام) را تنها کسی می‌دانند که در راه رساندن آب به منزل عثمان تلاش نمود. ابن ابی الحدید نیز تلاش حضرت(علیه السلام) را اینگونه بیان می‌کند: «وَ اللهِ لَقَدْ نَصَرَ عُثمانَ لَوْ کانَ الَمحْصُورُ جَعفَرَ بْنِ أبِی طالِب لَمْ یَبْذَلْ لَه إلاّ مِثْلَه»؛ (به خدا قسم، او عثمان را به حدّی یاری کرد که اگر جعفر بن ابی‌طالب محاصره شده بود، همین‌گونه به او کمک می‌کرد).(١٢)
بطور قطع، تلاش امیرالمؤمنین(علیه السلام) به منظور حمایت از شخص عثمان نبوده بلکه طبق روایتی که از سیّد مرتضی نقل شد، امام(علیه السلام) در پی رفع ظلم از خانواده عثمان بوده و علاوه بر آن، ـ با توجّه به سخنان ایشان در شماتت و توبیخ تحریم کنندگان آب، ـ نفس این عمل از سوی حضرت(علیه السلام) محکوم شده و مورد تأیید نیست. چرا که مخالفت صریح با سیره و روش پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) دارد.
با مطالعه تاریخ جنگ صفّین نیز به خوبی می‌توان این اندیشه را بررسی کرد. هنگامی که دشمنان بر چاه‌های آب مسلّط می‌شوند مانع آب شده، امّا در صحنه نبرد که ورق برمی‌گردد و سپاهیان امیرالمؤمنین(علیه السلام) به چاه‌ها دست می‌یابند، ایشان علی‌رغم رفتار ناجوانمردانه و جاهلانه سپاهیان معاویه، آب را برای آنها مباح و گوارا می‌داند.
آری سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) و امیرالمؤمنین(علیه السلام) مطابق با تعالیم و معارف اسلامی است و روش کسانی که دم از اسلام می‌زنند امّا بویی از آن به مشام جانشان نرسیده است، مطابق با فرهنگ منسوخ جاهلیّت و منش خیبرنشینان و هلاک شدگان بدر است.
امام حسین(علیه السلام) نیز در مسیر کربلا هنگامی که با لشگریان تشنه حرّ بن ریاحی مواجه می‌شود، بر طبق سیره جدّ و پدر بزرگوارش آنها را سیراب می‌کند. حتّی به فرمان ایشان، مرکب و اسب‌هایشان نیز سیراب می‌شوند. تاریخ طبری این حرکت جوانمردانه امام(علیه السلام) را اینگونه نقل می‌کند: «... فقام فتیه و سقوا القوم من الماء حتی أرووهم، و اقبلوا یملأون القصاع و الأتوار و الطساس من الماء و یدنونها من الفرس ...»؛ ( گروهی از جوانان برخاستند و سیرابشان کردند آنها کاسه‌ها ، طاس‌ها و ظروف را پر از آب کرده و به اسب‌ها می‌دادند).(١٣)
پانوشت‌ها:
(١) . تفسیر الصافی؛ فیض کاشانی، ملا محسن، تحقیق: حسین اعلمی، ج٢، ص٢٧٤، [سورة الأنفال(٨): آیة ١٤]
(٢) . ناسخ التواریخ زندگانی پیامبر، محمد تقی لسان الملک سپهر، ج٣، ص١٢٠٠، [تعبیه زهر در غذای رسول خدای]
(٣) . الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، أبو محمد عبد الله بن مسلم ابن قتیبة الدینوری، تحقیق علی شیری، ج١، ص٥٧، مخاطبة عثمان من أعلی القصر طلحة و أهل الکوفة و غیرهم؛ الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، شیخ مفید، ص١٤١، فصل فی أسباب الخروج علی عثمان ؛ تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، أبو جعفر محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم ، ج٤، ص٣٨٥، ذکر الخبر عن قتل عثمان رضی الله عنه؛ کتاب جمل من انساب الأشراف، أحمد بن یحیی بن جابر البلاذری، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی؛ ج٥، ص٥٥٨، مسیر أهل الأمصار إلی عثمان و اجتماعهم الیه مع من اجتمع من أهل المدینة ؛ کتاب الفتوح، أبو محمد أحمد بن اعثم الکوفی، تحقیق علی شیری، ج٢، ص٤٠٧، ذکر وصول بعض المصریین إلی المدینة و شکایتهم ضد عاملهم؛ الکامل،ج٣، ص١٦٦، ذکر مسیر من سار إلی حصر عثمان .
(٤) . الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، أبومحمد عبدالله بن مسلم ابن قتیبة الدینوری، تحقیق علی شیری، ج١، ص١٠٣، نعی عثمان بن عفان إلی معاویة .
(٥) . تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، أبوجعفر محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم ، ج٤، ص٣٨٥، ذکر الخبر عن قتل عثمان رضی الله عنه .
(٦) . تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، أبوجعفر محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم ، ج٤، ص٣٨٥، ذکر الخبر عن قتل عثمان رضی الله عنه ؛ تاریخ المدینة المنورة ، أبوزید عمر بن شبه النمیری البصری، ج ٤، ص ١٢٠٢ کتاب جمل من انساب الأشراف، أحمد بن یحیی بن جابر البلاذری، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج٥، ص٥٦١، مسیر أهل الأمصار إلی عثمان و اجتماعهم الیه مع من اجتمع من أهل المدینة.
(٧). تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، أبوجعفر محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم ، ج٤، ص٣٨٥، ذکر الخبر عن قتل عثمان رضی الله عنه .
(٨) . تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، أبوجعفر محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، ج٤، ص٣٨٥، ذکر الخبر عن قتل عثمان رضی الله عنه؛ الکامل فی التاریخ ، عز الدین أبوالحسن علی بن ابی الکرم المعروف بابن الأثیر ، ج٣، ص١٦٦، ذکر مسیر من سار إلی حصر عثمان ؛ البدایة و النهایة، أبوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی، ج٧، ص١٨٧، صفة قتله رضی الله عنه .
(٩) . شرح نهج البلاغة ، ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج٣، ص٢٥، ذکر المطاعن التی طعن بها علی عثمان و الرد علیها .
(١٠) . شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام، ابن حیون، نعمان بن محمد، محقق / مصحح: حسینی جلالی، محمدحسین، ج٢، ص٧٨، [الحجة علی من حارب علیا] .
(١١) . البدایة و النهایة، أبوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی، ج٧، ص١٨٧، صفة قتله رضی الله عنه .
(١٢) . شرح نهج البلاغة ، ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج٤، ص٦٧، [فصل فی ذکر الأحادیث الموضوعة فی ذم] علی .
(١٣) . تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، أبوجعفر محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم ، ج٥، ص٤٠١، مقتل الحسین رضوان الله علیه .
منبع: ماهنامه بلیغ، سال دوم، شماره نهم، مهر ١٣٩٥
