چرا یادنعمتهای خدا برمؤمنان واجب است؟؟

آیه

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ یبْسُطُوا إِلَیکمْ أَیدِیهُمْ فَکفَّ أَیدِیهُمْ عَنْکمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُونَ[1]

ترجمه

 ای کسانی که ایمان آورده اید! نعمت خداوند را بر خودتان یاد کنید، آنگاه که جمعی (از دشمنان) قصد داشتند به سوی شما دست تعدّی دراز کنند (و شما را نابود سازند)، امّا خداوند دست آنان را از شما کوتاه کرد و از خدا بترسید و مؤمنان باید تنها بر خداوند توکل کنند.

تفسیر

بدنبال یادآوری نعمتهای الهی در چند آیه قبل، در این آیه روی سخن را بار دیگر به مسلمانان کرده و قسمتی دیگر از نعمتهای خود را به یاد آنها می آورد تا به شکرانه آن در اطاعت فرمان خدا و اجرای اصول عدالت بکوشند، می گوید: " ای کسانی که ایمان آورده اید، نعمت خدا را بیاد آورید در آن زمان که جمعیتی تصمیم گرفته بودند، دست به سوی شما دراز کنند و شما را از میان ببرند، ولی خداوند شر آنها را از شما دفع کرد".

(یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ یبْسُطُوا إِلَیکمْ أَیدِیهُمْ فَکفَّ أَیدِیهُمْ عَنْکمْ ).

خداوند کرارا در آیات قرآن مسلمانان را به یاد نعمتهای گوناگون و الطاف خود به آنها می اندازد، تا به این وسیله روح ایمان را در آنها تقویت و حس شکرگزاری و ثبات در برابر مشکلات را در آنها برانگیزد، و آیه فوق یکی از این آیات است.

اما در اینکه این آیه اشاره به کدام داستان می کند، در میان مفسران گفتگو بسیار است، بعضی آن را اشاره به دفع خطر یهودیان" بنی النضیر" که طرح نابودی پیامبر ص و مسلمانان را در مدینه کشیده بودند می دانند، و بعضی دیگر اشاره به داستان" بطن نخل" که در ماجرای" حدیبیه" در سال ششم هجرت واقع شد، دانسته اند آنجا که جمعی از مشرکان مکه تصمیم گرفتند به سرکردگی" خالد بن ولید" در نماز عصر به مسلمانان حمله ور شوند و پیامبر ص از این توطئه آگاه گشت و با خواندن نماز کوتاه خوف، نقشه آنها نقش بر آب شد، و بعضی اشاره به حوادث دیگری از زندگی پرحادثه پیامبر ص و مسلمانان می دانند.

بعضی از مفسران نیز عقیده دارند که اشاره به تمام حوادثی است که در طول تاریخ اسلام واقع شده، این تفسیر، اگر از کلمه" قوم" که نکره است و دلیل بر وحدت می باشد صرفنظر کنیم، از همه تفاسیر بهتر است، و در هر حال این آیه مسلمانان را متوجه خطراتی که ممکن بود برای همیشه نامشان را از صفحه روزگار براندازد می کند، و به آنها هشدار می دهد که به پاس این نعمتها، تقوا را پیشه کنند و بر خدا تکیه نمایند و بدانند اگر پرهیزگار باشند، در زندگی تنها نخواهند ماند، و آن دست غیبی که همیشه حافظ آنها بوده باز هم از آنها حمایت خواهد کرد.

(وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُونَ ).

روشن است که منظور از توکل این نیست که انسان به بهانه واگذاری کارش بخدا، شانه از زیر بار مسئولیتها خالی کند و یا تسلیم حوادث گردد، بلکه منظور این است که در عین بکار گرفتن تمام قدرت و نیرو، اولا توجه داشته باشد که آنچه دارد از خود او نیست، و از ناحیه دیگری است و به این وسیله روح غرور و خودبینی را در خود بکشد، و ثانیا هرگز از بزرگی حوادث و مشکلات نهراسد و مایوس نشود و بداند تکیه گاهی دارد که قدرتش بالاترین قدرتها است.

ضمنا با توجه به اینکه در این آیه نخست دستور به تقوا میدهد، سپس اشاره به مساله توکل میکند، استفاده میشود که حمایت خدا شامل حال پرهیزگاران است.

باید توجه داشت که" تقوا" از ماده" وقایه" به معنی خویشتن داری و جلوگیری کردن از عوامل سوء و فساد است. [2]

نکته ها:

در اینکه آیه، ناظر به کدام واقعۀتاریخی است اختلاف است؛ ولی می توان آن را شامل همۀمواردی دانست که مسلمانان، در مقابل سوء قصد یا تهاجم دشمن، با تکیه بر خداوند پیروز شده و نجات یافته اند.

پیام ها:

1- یاد نعمت های خدا بر مؤمنانان لازم است «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ» (زیرا هم نوعی شکر است، هم غرور و غفلت را از انسان دور می نماید و هم عشق انسان را به پروردگار می افزاید. )

2- دفع خطرات دشمن، از نعمت های خداست. «فَکفَّ أَیدِیهُمْ عَنْکمْ»

3- با تقوا و توکل و ایمان، لطف خدا را به خود جلب و خطر دشمنان را دفع کنیم.

«فَکفَّ أَیدِیهُمْ عَنْکمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُونَ» (همان گونه که به خاطر گناه، خداوند دشمن را بر انسان مسلط می کند، توجّه به خدا هم موجب دفع دشمنان است).

4- لازمۀایمان و تقوا تکیه بر خداست. «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُونَ»

5- تقوا و توکل داشتن، براثر یاد خداوند و ایمان است. اذْکرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ . . . وَ اتَّقُوا اللَّهَ . . . فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُون [3]

پی نوشت ها

[1] سوره مائدة، آیه 11

[2] تفسیر نمونه؛ ج 4؛ ص305

[3] محسن قرائتى، تفسیر نور، 10جلد، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن - تهران، چاپ: 4، 1389.