فلسفه اذان چیست؟
اذان به نوعی شعار وقت نماز است و مسلمانان وقت نماز اذان می گویند. که البته مضامین والایی دارد که متاسفانه فلسفه آن را کمتر کسی می داند.
پاسخ امام رضا علیه السلام به سوالی در باره فلسفه اذان که تقدیم می شود:
ایشان فرموده اند: «همانا مأمور شدن مردم به گفتن أذان به علل و دلائل بسیارى است، از آن جمله اینکه:
براى فراموشکار یادآورى باشد، و غافلان را بیدارى بخشد، و ناآشنا با وقت را و نیز آنان را که سرگرم شغلى شده و از فکر نماز بى خبرند یادآور و شناساى وقت باشد، و مؤذّن با أذانى که می گوید فرا خواننده بندگان باشد به پرستش و عبادت آفریدگار، و برانگیزنده و تشویق کننده در انجام عبادت، و اقرار کننده باشد به وحدانیّت حقّ جلّ و علا، و آشکارگر ایمان، و ظاهر و عیان ساز اسلام باشد، (و بدین جهت است که أذان هر بلد را نشانه ایمان و اسلام آن شهر و ساکنان آن میدانند که ایشان مسلمان و مؤمن اند) و نیز کسانى را که شهادت یا نماز را از یاد برده باشند مؤذّن بیادشان آورد، و بدان جهت مؤذّن را به این نام مى خوانند که به سبب و به وسیله اذان به مردم اعلام مى کند که نماز بخوانند، و به این سبب أذان با تکبیر (اللَّه اکبر) آغاز و با تهلیل «لا إله إلّا اللَّه» به پایان میرسد که خداوند عزّ و جلّ اراده فرموده که شروع به یاد او و نام او باشد، و نام خدا در تکبیر نخستین حرف یا کلمه است، و در «لا إله إلّا اللَّه» آخرین کلمه است،
و فصول أذان دو بار دو بار مقرّر شده که در گوش شنوندگان هر بخش تکرار شود (تا بهتر جایگزین و جایگیر شود و اثر گذارد) و براى ایشان تأکید گردد، و اگر کسى از کلمه اوّل بى خبر ماند و از یاد برد، از کلمه دوّم بى خبر نماند و فراموشش نشود، و نیز به این جهت است که نماز در اصل دو رکعت دو رکعت بنا بر این أذان هم دو بار دو بار مقرّر گشته،
و تکبیر در شروع أذان چهار بار گفته مى شود، زیرا أذان در ابتدا بناگاه و بدون آمادگى قبلى ذهنى شروع مى شود، و پیش از آن کلامى گفته نشده که شنونده را آگاه سازد، بنا بر این دو تکبیر اول براى آگاه سازى و آماده سازى شنوندگان براى استماع بقیّه بخشهاى اذان است
و پس از تکبیرات شهادتین را قرار داده اند، زیرا نخستین مرحله ایمان همان توحید و اقرار به یگانگى خداوند تبارک و تعالى است (که می گویند أشهد أن لا إله إلّا اللَّه و این یکى از دو شهادت است) و دوّم اقرار به رسالت و پیامبرى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله است (أشهد أنّ محمّدا رسول اللَّه)
و نیز اطاعت از خدا و رسول و معرفت و شناخت این دو قرین و پیوسته با یک دیگر است (پس کسى که اطاعت از رسول نکند یا او را نشناسد از خداوند اطاعت نکرده و او را نشناخته است) زیرا اصل ایمان همانا آن دو شهادت است (یعنى شهادت بوحدانیّت خداوند متعال و رسالت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله)
پس شهادتین بمنزله و بجاى دو گواهى یا دو شاهد بر ایمان شخص قرار داده شده همچنان که در سایر حقوق نیز براى اثبات به دو گواه یا شاهد نیاز است، و چون بنده به وحدانیّت و یگانگى خداوند عزّ و جلّ و نیز به رسالت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله اقرار کرد پس در حقیقت به تمامى ایمان اقرار دارد، زیرا أصل ایمان همان اقرار به خداوند و رسول اوست (و نیز اقرار به همه آنچه که پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله آورده که جزء اقرار به رسالت آن حضرت است(
و پس از دو شهادت (که شرح آن گذشت) فرا خواندن مسلمانان به نماز است، زیرا أذان اساسا براى این مقرّر شده که مسلمانان را به نماز فرا خواند، و البتّه حیعلات را (یعنى حیّ على ها را) در وسط أذان مقرّر ساخته اند که ضمن فرا خواندن مسلمانان را به رستگارى و به انجام بهترین اعمال (که نماز باشد) دعوت نماید و ترغیب کند. و بالاخره أذان به نام خداوند عزّ و جلّ پایان مى پذیرد همان گونه که بنام مقدّس او آغاز شده است.[۱]
آیا گفتن اذان و اقامه برای زنان مستحب است؟
استحباب اذان و اقامه برای مردان در شریعت امری قطعی و یقینی است. اما در مورد استحباب آن برای زنان، کمی تفاوت وجود دارد. نخست روایات این موضوع را ذکر می کنیم:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: خانم ها به جاى اقامه بگویند: "الله اکبر. أشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمداً عبدُهُ و رسولُه.
از حضرتشان در روایت دیگری پرسیده می شود که آیا زنان برای نماز خود اذان بگویند؟ ایشان در پاسخ می فرمایند: «اگر انجام دهد؛ کار نیکویی انجام داده است و اگر انجام ندهد و تنها تکبیر (الله اکبر) بگوید و شهادت به وحدانیت خداوند دهد و بگوید محمد رسول خدا است، کفایت می کند.
در روایت دیگری، زراره از امام صادق علیه الاسلام پرسید آیا زنان باید اذان بگویند؟ امام: «اگر شهادتین را بگوید کفایت می کند».
و در حدیث دیگرى امام صادق علیه الاسلام فرمود: «بر زنان أذان و اقامه نیست، هرگاه اذان قبیله را بشنود بدان اکتفا کند، و کافى است که شهادتین را بگویند، اما اگر أذان و اقامه بگویند فضیلت بیشترى دارد».
در مجموع این روایات، می توان حکم اذان و اقامه برای زنان را این گونه دانست:
1. اصل استحباب اذان و اقامه برای زنان وجود دارد و این عمل مشروعیت دارد؛ به این معنا که اگر زنان اذان و اقامه را به صورت کامل بگویند، اصل استحباب برای آنان باقی مانده و برای این فعل ثواب داده می شوند.
2. این استحباب برای مردان تأکید بسیار دارد، اما برای زنان این استحباب بدون تأکید بوده و نمی توان برای زنان گفتن اذان و اقامه را مستحب مؤکّد دانست.
3. همان گونه که در روایات آمده، زنان با گفتن بخشی از اذان و اقامه می توانند به استحباب عمل کنند. البته در مقدار آن کمی اختلاف نظر وجود دارد. شیخ انصاری در این مسئله چنین نظر داده است: «به زنان رخصت داده شده که در اذان به تکبیر و شهادتین، بلکه تنها به شهادتین اکتفا کنند و در اقامه نیز تنها اللَّه اکبر، اشهد ان لا اله الا اللَّه و انّ محمداً عبده و رسوله بگویند».
منبع:
اسلام کوئیست
شهر سوال
