خیانت و سرچشمه آن‏ از منظر قرآن

آیه

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ [1]

ترجمه

ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید که در این صورت آگاهانه به امانت های خود خیانت کرده اید.

نکته ها:

در شأن نزول این آیه آمده است: هنگامی که مسلمانان به فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله، یهودیان بنی قریظه را محاصره کردند، آنان پیشنهاد صلح وکوچ کردن به شام را دادند و پیامبر نپذیرفت و سعدبن معاذ را به داوری مأمور کرد. یکی از مسلمانان همراه او به نام «ابولبابه» که سابقه دوستی با آنان داشت، با اشاره به گلوی خود به آنان فهماند که در صورت پذیرش حکمیت سعدبن معاذ، همه کشته خواهید شد، جبرئیل این اشاره را به پیامبر صلی الله علیه و آله خبر داد.

شهادت پیامبر عظیم الشأن اسلام { صلی الله علیه و آله } وشهادت امام حسن مجتبی و امام رضا علیهماالسّلام را بر تمامی پیروان راستینش تسلیت عرض می نماییم. مؤسسه  فرهنگی قرآنی خادم الرضا علیه السّلام زابل

ابولبابه شرمنده از این خیانت، خود را به ستون مسجد پیامبر بست و هفت شبانه روز چیزی نخورد، سرانجام خداوند توبه اش را پذیرفت. [2]

شأن نزول دیگری نیز بیان شده که در جنگ بدر، بعضی از مسلمانان نامه ای به ابوسفیان نوشتند و از نقشۀپیامبر صلی الله علیه و آله به او خبر دادند، ابوسفیان هم از مشرکان مکه درخواست کمک کرد که هزار نفر برای جنگ بدر به راه افتادند. [3]

در فرهنگ قرآن، امانت مفهوم وسیعی دارد و تمام شئون زندگی سیاسی، اجتماعی و اخلاقی را شامل می شود از جمله:

الف: تمام نعمت های مادّی و معنوی مثل مکتب، قرآن، رهبر، فرزند وآب وخاک.

ب: اهل بیت پیامبر علیهم السلام. [4]

ج: هم خودمان، امانت برای خویشتنیم، چنانکه در آیۀدیگر می خوانیم: «أَنَّکمْ کنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَکمْ»[5] و هم جامعه برای ما.

د: انفال، غنائم، خمس، زکات و اموال عمومی. (بودن آیه در سوره انفال وغنائم جنگ بدر)

ه: امام باقر علیه السلام فرمود: «احکام دین، فرائض و واجبات الهی، امانت است». [6]

و: حکومت ومسئولیت.

بنابراین نافرمانی و ادا نکردن حقوق و وظایف خود در ارتباط با این امانت ها، خیانت است، چنانکه ابن عبّاس می گوید: «هرکس چیزی از برنامه های اسلامی را ترک کند، یک نوع خیانتی به خدا و پیامبر مرتکب شده است». [7] همان گونه که پیشی گرفتن ناصالحان بر صالحان در مسئولیت های اجتماعی، خیانت به خدا و رسول و مسلمانان است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «کسی که در امانت خیانت کند، منافق است، هرچند روزه بگیرد و نماز بخواند. امام صادق علیه السلام فرمودند: نماز و روزۀمردم شما را نفریبد، زیرا گاهی همۀآنها از روی عادت است. مردم را با راستگویی و ادای امانت امتحان کنید و بشناسید». [8]

خیانت نکردن در امانت از وظایف و حقوق انسانی است، بنابراین حتّی به امانت غیر مسلمان هم نباید خیانت کرد.

پیام ها:

1- خیانت، با ایمان داشتن سازگار نیست. لازمۀایمان، امانت داری است. «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا»

2- گاهی یک اشاره به سود دشمن، خیانت است. (با توجّه به شأن نزول اوّل)

3- افشای اسرار نظامی، خیانتی زشت است. (با توجّه به شأن نزول دوم)

4- خیانت به پیامبر، خیانت به خداوند است. «لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ» ( «لا تَخُونُوا» در مورد خدا وپیامبر با هم آمده، در مورد سایر مردم تکرار شده است. )

5- خیانت به خدا و رسول، خیانت به خود است و زیان آن به خود انسان بازمی گردد. «لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکمْ» (طبق این معنی که با ظاهر آیه سازگار است، تقدیر گرفتن کلمۀ «لا» در «تَخُونُوا أَماناتِکمْ»، نیازی نیست. )

6- امانت مردم به منزلۀامانت خود ما و خیانت به آن خیانت به خودمان است. لا تَخُونُوا. . . تَخُونُوا أَماناتِکمْ

7- خیانت، فطرتاً زشت و محکوم است. «وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»

8- خیانت های آگاهانه، خطرناک است. «وَ تَخُونُوا أَماناتِکمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (هم به زشتی خیانت آگاهید و هم پیامدهای بد آن را می دانید)[9]

پی نوشت ها

[1] سوره أنفال، آیه 27

[2] تفاسیر مجمع‏البیان، صافى و نمونه.

[3] تفاسیر مجمع البیان و المیزان.

[4] ملحقات احقاق‏الحقّ، ج 14، ص 564.

[5]  بقره، 187.

[6] تفسیر نورالثقلین.

[7] تفسیر نمونه.

[8]  کافى، ج 2، ص 104.

[9] محسن قرائتى، تفسیر نور، 10جلد، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن - تهران، چاپ: 4، 1389.