روزشمار حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو

توجه: امروز به روایتی سالروز ورود امام رضا علیه السلام به مرو است. این نوشتار به این مناسبت میمون تقدیم می شود.

در جغرافیای خط سیر امام رضا علیه‌السلام از مکه و مدینه و پایان سفر ایشان به طوس و سرخس و سرانجام مرو، اختلافی نیست، اما در حد فاصل بین این دو خط سیر، چند دیدگاه وجود دارد.

با جمع‏بندی روایات، به سه خط سیر عمده می‏توان دست یافت:

الف ـ مدینه، بصره، اهواز، فارس، یزد، نیشابور، طوس، سرخس و مرو.

ب ـ مدینه، نجف، بغداد، قم، ری، سمنان، آهوان، نیشابور، سرخس و مرو.

ج ـ مدینه، مکه، بصره، اهواز، دزفول، اصفهان، یزد، طبس، نیشابور، طوس، سرخس و مرو.

 

بنا بر خط سیر نخست که مؤید آن روایات قوی و وجود قدمگاهها در طول خط سیر است، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو را می‏توان در چند مرحله آورد و برای هر مرحله با توجه به قراین موجود در روایات و اشارات صریح مورخان نیز مسافت‏های ذکر شده جغرافی‏دانان همراه با تطبیق گاهشماری تاریخی را تصور کرد.

هجرت امام رضا علیه‌السلام از مدینه به مرو در سال 200ق/195ش بود. امام حج تمتع آن سال را به جای آورد و در هنگام طواف حج، امام جواد علیه‌السلام (220 ـ 195ق) با وی بود. امام جواد در آن هنگام شش ساله بود.

امام رضا علیه‌السلام در نیمه محرم (سال 201ق/195ش) قبر رسول خداصلی‌الله‌علیه‌و‌آله را زیارت کرد و با آن حضرت وداع گفت.4 فاصله مدینه تا بصره 18 منزل (حدود 432 کیلومتر) است. بنابراین ورود امام رضا علیه‌السلام به بصره باید در روز شنبه 8 صفر 201ق/19 شهریور 195ش رخ داده باشد.

به قرینه درخواست نیشکر و بیماری امام و نیز تطبیق گاه‌شمار هجری قمری با هجری شمسی، ورود امام رضا علیه‌السلام به اهواز در اواخر تابستان رخ داد. از جهت دیگر، فاصله بصره تا سوق‏الاهواز نه منزل (حدود 216 کیلومتر) یا 36 فرسخ است؛ راه بصره تا اهواز (همان گونه که امروز نیز چنین است) آبی می‏باشد که باید به وسیله کشتی طی کرد. با توجه به موارد یاد شده، ورود امام رضا علیه‌السلام به اهواز در روز یکشنبه 16 صفر سال 201ق/27 شهریور 195ش خواهد بود.

امام رضا علیه‌السلام در نیمه محرم (سال 201ق/195ش) قبر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را زیارت کرد و با آن حضرت وداع گفت.

امام رضا علیه‌السلام از طریق پل اربک (اربق) شهر اهواز خارج شد و به طرف رامهرمز رفت تا از آنجا به فارس برود، اما به اینکه از ارجان (بهبهان) عبور کرده باشند اشاره‏ای نشده است.

فاصله اهواز تا فارس (شیراز) یازده منزل و به مسافت 57 فرسخ است. فاصله فارس (شیراز) تا یزد نه منزل (حدود 216 کیلومتر) یا 54 فرسخ، و بنا به قولی دیگر 87 فرسنگ می‏باشد.

کاروان امام چند روز را در یزد توقف کرد و سپس راهش را به سوی نیشابور ادامه داد. حضرت رضا علیه‌السلام به قرینه درخواست انگور در غیر فصل آن و نیز تطبیق گاه‌شمار هجری قمری با هجری شمسی در اوایل زمستان سال 201ق/195ش به نیشابور وارد شد و مدتی در آنجا ماند.

فاصله یزد تا نیشابور شانزده منزل و فاصله نیشابور تا طوس ده فرسخ (حدود 60 کیلومتر) و فاصله طوس تا سرخس چهار منزل (حدود 100 کیلومتر) و در نتیجه فاصله نیشابور تا سرخس، شش منزل (حدود 144 کیلومتر) است.

امام رضا علیه‌السلام در سرخس زندانی بود و مدتی در آنجا ماند. فاصله سرخس تا مرو شش منزل (حدود 144 کیلومتر) است. مأمون عباسی در روز دوشنبه هفتم رمضان سال 201ق/14 فروردین 196ش امام رضا علیه‌السلام را در مرو ولیعهد خود اعلام کرد. امام به دستور مأمون نماز عید فطر را در روز پنج‏شنبه اول شوال 201ق/7 اردیبهشت 196ش در مرو خواند.

 

جدول زمانی حرکت حضرت رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو 201 ـ 200ق/196 ـ 195ش

ـ حج تمتع، سه‏شنبه اول تا چهارشنبه 10 ذیحجه/14 تا 23 تیر

ـ حرکت از مدینه، پنج‏شنبه 15 محرم/27 مرداد

ـ ورود به بصره، دوشنبه 3 صفر/14 شهریور

ـ حرکت از بصره، شنبه 8 صفر/19 شهریور

ـ ورود به اهواز، یکشنبه 16 صفر/27 شهریور

ـ حرکت از اهواز، دوشنبه 16 ربیع‏الاول/25 مهر

ـ ورود به فارس (شیراز)، سه‏شنبه 26 ربیع‏الاول/5 آبان

ـ حرکت از فارس (شیراز)، سه‏شنبه 1 ربیع‏الاخر/10 آبان

ـ ورود به یزد، چهارشنبه 15 ربیع‏الاخر/25 آبان

ـ حرکت از یزد، یکشنبه 20 ربیع‏الاخر/29 آبان

ـ ورود به نیشابور، سه‏شنبه 7 جمادی‏الاولی/15 آذر

ـ حرکت از نیشابور، جمعه 1 جمادی‏الاخر/9 دی

ـ ورود به طوس، یکشنبه 3 جمادی‏الاخر/11 دی

ـ ورود به سرخس، جمعه 8 جمادی‏الاخر/16 دی

ـ حرکت از سرخس، شنبه 23 جمادی‏الاخره/1 بهمن

ـ ورود به مرو، جمعه 29 جمادی‏الاخر/7 بهمن

ـ اعلام ولایتعهدی، دوشنبه 7 رمضان/14 فروردین