جنگ و جهاد، یکی از زمینه های آزمایش الهی

آیه

فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها ذلِک وَ لَوْ یشاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَ لکنْ لِیبْلُوَا بَعْضَکمْ بِبَعْضٍ وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَنْ یضِلَّ أَعْمالَهُمْ[1]

ترجمه

پس هرگاه با کسانی که کافر شدند (در میدان جنگ) روبرو شدید، گردن هایشان را بزنید تا آن که آنان را از پا درآورید (و چون در دست شما اسیر شوند) پس آنان را سخت ببندید (تا فرار نکنند) سپس، یا بر آنان منّت نهید (و آزادشان کنید) و یا با گرفتن فدیه و عوض، رهایشان کنید تا جنگ بار سنگین خود را بر زمین نهد. این است (دستور خداوند) و اگر خداوند اراده می کرد، (از طریق صاعقه و زلزله و دیگر بلایا) از آن کفّار انتقام می کشید، ولی خدا (فرمان جنگ داد) تا برخی از شما را به وسیله برخی دیگر بیازماید و کسانی که در راه خدا کشته شدند، هرگز خداوند اعمالشان را از بین نمی برد.

نکته ها

«أَثْخَنْتُمُوهُمْ» از «ثخن» به معنای غلبه کامل و زمین گیر کردن دشمن است. «وثاق»، وسیله بستن مثل طناب است.

فلسفه جهاد در اسلام، چند امر است:

الف) برای دفاع از خود یا دیگر مظلومان. «أُذِنَ لِلَّذِینَ یقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا»[2]، «کما یقاتِلُونَکمْ کافَّةً»[3]

ب) به جهت برانداختن فساد و فتنه. «قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکونَ فِتْنَةٌ»[4]

ج) برای حفظ مراکز توحیدی. «لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیعٌ»[5]

د) برای دفاع از احکام و حدود الهی. «قاتِلُوا الَّذِینَ لا یؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْیوْمِ الْآخِرِ وَ لا یحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ لا یدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ»[6]

این آیه مربوط به میدان نبرد است، یعنی در صحنۀجنگ که کافران در برابر شما ایستاده اند و قصد از میان برداشتن شما را دارند، شما با قاطعیت و صلابت بجنگید و آنان را بکشید و پس از غلبه کامل بر آنان و اطمینان از درهم شکستن قوای دشمن، اسیر بگیرید و پس از پایان جنگ، هرگونه که رهبر اسلامی مصلحت دانست، جنگ، در قبال گرفتن عوض یا بدون آن، اسیران را آزاد کنید.

لذا برخی که گمان کرده اند آیه می گوید: هر کافری را هرکجا یافتید بکشید، به واژه «حرب» به معنای جنگ و مسئله اسارت که در جنگ پیش می آید، توجّهی نکرده اند.

از پیامبر صلی الله علیه و آله سؤال شد که شهید در راه خدا کیست؟ آیا کسی که با انگیزه به رخ کشیدن شجاعت خود و یا به خاطر تعصّبات خانوادگی و قومی و یا از روی ریا و خودنمایی جنگیده و جان خود را از دست داده، شهید است؟

حضرت فرمودند: «من قاتل لتکون کلمة الله هی العلیا فهو فی سبیل الله»[7] شهید، کسی است که برای اعتلای راه خدا جنگیده باشد.

پیام ها:

1- از میان کافران، تنها آنان را که در برابر شما به جنگ ایستاده اند، از میان بردارید. «فَإِذا لَقِیتُمُ»

2- رزمنده مسلمان باید آماده، آموزش دیده و شجاع باشد. «فَضَرْبَ الرِّقابِ»

3- هدف اصلی در حمله به دشمن، نقاط کلیدی و حساس باشد. «الرِّقابِ»

4- تا دشمن از پای در نیامده و زمین گیر نشده، به فکر اسیر گرفتن و جمع غنائم نباشید. «حَتَّی إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ»

5- در هنگام نبرد محکم کاری کنید تا دشمن سوء استفاده نکند و اسیران فرار نکنند. «فَشُدُّوا الْوَثاقَ»

6- در جبهه باید اختیاراتی به فرمانده تفویض شود. «فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً»

7- هدف از جهاد، جلوگیری از ظلم و یا از بین بردن ظلم و ستم است و لذا عفو و بخشش اسیران از سفارش های اسلام است. «فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً»

8- در جهاد اسلامی، هم قدرت لازم است، «فَضَرْبَ الرِّقابِ» و هم عطوفت و مهربانی. «فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً»

9- آزاد کردن اسیران، بدون گرفتن عوض، بر آزاد کردن با عوض مقدّم است.

«فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً»

10- جنگ و جهاد، یکی از زمینه های آزمایش الهی است. «لِیبْلُوَا بَعْضَکمْ بِبَعْضٍ»

11- جهاد در اسلام، برای حفظ دین خداست، نه کشورگشایی، استعمار، تهدید، رقابت، انتقام، حسادت و. . . . «فِی سَبِیلِ اللَّهِ»

12- گرچه در جنگ بعضی شهید می شوند ولی خداوند اهدافشان را به ثمر می رساند و زحمات آنان هرگز تباه نمی شود. «قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَنْ یضِلَّ أَعْمالَهُمْ»

13- جنگ، میدان آزمایش الهی و کفّار، وسیله آزمایش و شهدا، پیروزمندان این آزمایشند. لِیبْلُوَا بَعْضَکمْ بِبَعْضٍ وَ الَّذِینَ قُتِلُوا. . . فَلَنْ یضِلَّ أَعْمالَهُمْ

پی نوشت:

______________________________

(1). محمد، 4

(2). حج، 39-

(3). توبه، 36-

(4). بقره، 193-

(5). حج، 40.

(6). توبه، 29-

(7). تفسیر فرقان.