فرق توبه و استغفار

استغفار، توقف در مسیر گناه و شستشوی خویشتن است و توبه بازگشت به سوی اوست که وجودی است بی انتها. استغفار به معنای شستشو است و توبه به معنای کسب کمالات است.

سوال

فرق توبه و استغفار را توضیح دهید و انواع توبه را نام ببرید؟

پاسخ

گروهی معتقدند که فرقی میان استغفار و توبه نیست. برای آنکه استغفار و توبه یکی است و توبه تاکید استغفار است. ولی گروهی دیگر میان آن دو فرق گذارده اند، به آن جهت که استغفار مقدم بر توبه است و تقدم استغفار بر توبه به این معناست که انسان باید خود را از گناهان پاک سازد و سپس خود را به اوصاف الهی بیاراید. در واقع استغفار، توقف در مسیر گناه و شستشوی خویشتن است و توبه بازگشت به سوی اوست که وجودی است بی انتها. استغفار به معنای شستشو است و توبه به معنای کسب کمالات است، مانند شخص آلوده که باید اول لباس چرکین را از تن بیرون بیاورد و خود را شستشو بدهد و بعد لباس پاکیزه به تن کند. یا باید ابتدا جاروب کند، سپس زمین را فرش کند.[1]

تفاوت های اساسی استغفار و توبه

1.بین توبه و استغفار، نسبت عموم و خصوص مِنْ وجه است، زیرا از جهت این که عزم برترک گناه از ارکان یا شرایط توبه است، اما شرط استغفار نیست، پس استغفار اعم از توبه است. از سوی دیگر استغفار وابسته به لفظ است اما در توبه نیاز به لفظ خاصی نیست، پس توبه اعم از استغفار است. در جایی که توبه و ندامت با استغفار اظهار شود و با عزم برترک گناه توأم گردد، هم استغفار است و هم توبه.

2.استغفار نوعی دعا است، چنان که امام صادق(ع) فرمود: «استغفار جامع ترین دعاها است».[2] در حالی که توبه، از مقوله دعا به شمار نمی رود.

3.توبه تنها از شخص تائب(توبه کننده) صورت می گیرد و نیابت بردار نیست اما استغفار (طلب آمرزش) از طرف دیگری به نحوه نیابت نیز ممکن است، همان طور که یعقوب برای فرزندانش استغفار کرد و یا فرشتگان برای مؤمنان و پیامبر و اولیای الهی برای پیروان خود طلب مغفرت و بخشش می کنند.

4.استغفار یک عمل مستحبی محسوب می شود، اما توبه واجب و فریضه است.

درباره انواع توبه

توبه بر حسب اختلاف گناهان مختلف است، برای هر گناهی توبه ای خاص مقرر است که اگر انسان توبه ی مخصوص به آن گناه را تحقق ندهد، پرونده ی او از آن گناه پاک نمی شود و مظلمه ی آن تا قیامت بر عهده ی او باقی می ماند، و در آن روز به اسارت عذاب آن گناه دچار خواهد شد.

تمام گناهان را می توان در سه مرحله خلاصه کرد:

1ـگناهانی که به صورت ترک عبادات واجبه و طاعات لازمه صورت گرفته، مانند: ترک نماز، روزه، زکات، خمس، جهاد و...

2ـگناهانی که به صورت تخلف از نواحی حق صورت گرفته و اصطکاکی با حق مردم ندارد، مانند: شرب خمر، چشم چرانی، زنا، قمار، لواط، استمناء، استماع موسیقی حرام و...

3ـگناهانی که علاوه بر نافرمانی از اوامر حق، حقوقی از مردم را ضایع نموده، مانند: قتل نفس، سرقت، ربا، غصب، خوردن مال یتیم، رشوه، ضربه زدن به بدن یا مال مردم و...

توبه از گناهان دسته اول، انجام ترک شده است: خواندن نماز، گرفتن روزه، رفتن به حج، پرداخت خمس و زکات تمام دورانی که خمس و زکات به انسان تعلق گرفته.

توبه از گناهان دسته دوم، استغفار و پشیمانی، و عزم بر ترک جدی نسبت به آن گناهان است، به صورتی که انقلاب حال انسان باعث شود که اعضا و جوارح از هوس بازگشتن به گناه باز مانند.

توبه از گناهان دسته سوم، رجوع به مردم و پاک شدن از حقوق آنهاست.

پی نوشت ها

 

[1] گناه شناسی، ص 299.

[2] مجلسی، بحارالانوار، ج9، ص283.