دعا برای افزایش علم
آیه:
فَتَعلَی اللَّهُ الْمَلِک الْحَقُّ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْءَانِ مِن قَبْلِ أَن یقْضَی إِلَیک وَحْیهُ وَقُلْ رَّبِّ زِدْنِی عِلْماً[1]
ترجمه:
و والاتر است خدایی که فرمانروای حق است. و (ای پیامبر) نسبت به (خواندن) قرآن شتاب مَورز پیش از آن که وحی آن به سوی تو پایان پذیرد؛ و بگو: «پروردگارا! مرا دانش افزای.»
نکته ها و اشاره ها:
- ۱. در این آیه با عنوان «مَلِک» یعنی «پادشاه و سلطان» از خدا یاد شده است، ولی برای آن که مردم معمولًا از پادشاهان خاطرات بدی دارند و به یاد خودکامگی و ستم آنها می افتند، بلا فاصله صفت «حق» را برای خدا می آورد تا نشان دهد که او سلطان بر حق است.
- ۲. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به خاطر عشق و شوری که به فراگیری و حفظ قرآن داشت، در هنگام دریافت وحی عجله می کرد و قبل از آن که جبرئیل سخن خود را تمام کند او شروع به زمزمه ی آیات می کرد.[2]
از این رو در این آیه و برخی آیات دیگر قرآن[3] به پیامبر صلی الله علیه و آله سفارش شد که در خواندن و دریافت وحی عجله مکن.[4]
- ۱. در فرهنگ اسلامی بین عجله و سبقت تفاوت گذاشته اند؛ عجله را سرزنش کرده و سبقت و سرعت در کار نیک را ستوده اند.[5]
عجله معمولًا در کارهایی است که هنوز برنامه اش مشخص نشده و نیاز به بررسی دارد و گاهی عجله انگیزه ی مقدسی ندارد و ریشه در کم صبری یا غرور دارد؛ اما سبقت و سرعت در مورد کارهایی است که برنامه و بررسی آنها تمام شده و در نیک بودن آنها شکی نیست.
- ۱. در این آیه از طرفی به پیامبر صلی الله علیه و آله دستور می دهد که در دریافت وحی عجله نکن اما از طرف دیگر به ایشان یادآور می شود که این سخن بدان معنا نیست که به دنبال افزایش دانش نباشی، بلکه از خدا بخواه که بر دانش تو بیفزاید و تو را بر ابعاد مختلف آیات قرآن آگاه سازد.
یعنی دانشجو و طلبه ی علم بودن، مرز ندارد و «فارغ التحصیل» شدن برای مسلمانان معنا ندارد.
- ۱. در احادیث اسلامی نیز در مورد طلب دانش تأکید بسیار شده است: از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمودند:
ارزشمندترین مردم کسانی هستند که دانش بیش تری دارند و کم ارزش ترین مردم کسانی هستند که دانش کم تری دارند.[6]
آموزه ها و پیام ها:
- ۱. عجله (به ویژه در مورد نزول قرآن) مطلوب نیست.
- ۲. ز گهواره تا گور دانش بجوی.
پی نوشت:
[1] سوره طه، آیه 114
[2] نمونه بینات، ص 531 و بحارالانوار، ج 18، ص 199.
[3] « لَا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ»( سورهى قیامت، آیات 15- 17).
[4] برخى از مفسران گفتهاند که این آیه اشاره به هنگامى است که وحى به پیامبر دیر مىرسید و ایشان بىتابى مىکرد؛ و یا اشاره به آن است که قرآن نزول دفعى و تدریجى داشته است و پیامبر با آگاهى از کل قرآن در نزول دفعى، در هنگام نزول تدریجى عجله مىکرد و بر جبرئیل پیشقدم مىشد( تفسیر نمونه، ج 13، ص 313) ولى تفسیر فوق مناسبتر است.
[5] .« فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ»( سورهى بقره، آیهى 148 و سورهى مائده، آیهى 48).
[6] امالى شیخ صدوق، ص 20؛ من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 394 و سفینة البحار، ج 6، ص 343.
