چرا افطاری ساده؟

گفتاری از حجت‌الاسلام‌والمسلمین عالی

چرا افطاری ساده؟

ثوابی آسان اما پر ارزش
افطاری دادن از عبادت‌های خاص ماه رمضان است که در عین آسانی از ارزش و ثواب بسیار بالایی برخوردار است. روایات ما در این زمینه بسیار زیاد است که بنده فقط به چند مورد آن اشاره می‌کنم. در روایتی که در فروع کافی نقل شده است امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «مَن فَطرَ صائماً فَلَهُ مِثلُ أَجره»، یعنی کسی که روزه‌داری را افطار دهد، مانند ثواب همان روزه‌دار را می‌برد. کسی که روزه می‌گیرد ثواب یک روزه را برده است. اما کسی که بیست نفر روزه‌دار را افطار دهد، ثواب بیست روزه را می تواند ببرد، این نکته‌ی ارزشمندی است. روایت دیگری در کتاب «من لایحضره الفقیه» نقل شده است که: «تَفطیرک أخاکَ الصائم أَفضَل مِن صیامِک»، یعنی افطاری دادن به برادر روزه‌دارت بالاتر از روزه‌ی خودت است. این اهمیت شاید به این دلیل باشد که روزه گرفتن یک عمل فردی و مربوط به شخص انسان است، اما افطاری دادن از فردیت و شخصی بودن عمل عبور می کند و انسان را مجبور می‌کند به دیگران نگاه کند، همین امر باعث وسعت روح انسان می‌گردد و ارزش این عبادت را فزونی می‌بخشد.

از پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم روایت معروفی نقل شده است که در خطبه‌ی شعبانیه به آن اشاره می شود، پیامبر می‌فرمایند: «اگر کسی در این ماه مومن روزه‌داری را افطار دهد ثواب این عمل به اندازه‌ی آزاد کردن یک بنده است و گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌گردد.» برای اینکه وسعت این عمل به ذهن نزدیک شود، فرض بفرمایید یک انسان تصادفی با اتومبیل انجام داده است و توان پرداخت دیه‌ی فرد مصدوم را نداشته و حالا به زندان افتاده است. ترسیم کنید چشم همسر و خانواده‌اش منتظر است و نگران حال او هستند و چه بسا آن انسان مدت‌ها باید در زندان باشد تا سرانجام آزاد گردد. حال تصور کنید کسی دیه‌ی او را بپردازد و او را از زندان آزاد کند، چنین کسی چقدر ثواب می‌کند و چقدر انسان‌های دیگر را خوشحال و دعا‌ها را به سمت خودش جلب می‌کند؟ حال در نظر بگیرید که آزاد کردن یک برده تا چه اندازه ثواب و ارزش بالاتری دارد. پیغمبر فرمودند: اگر کسی روزه داری را افطار دهد، او ثواب آزاد کردن برده‌ای را دارد. پیامبر در ادامه می فرمایند خداوند کریم است و به کسانی که بضاعت اقتصادی ندارند حتی اگر به اندازه‌ی جرعه‌ای شیر، یا یک لیوان آب گوارا و یا حتی با چند دانه‌ی خرما، روزه‌داری را افطار دهند همان پاداش عظیم را می‌دهد.

آبشار رحمت
مهمترین نکته در ماه رمضان این است که بتوانیم ابتلائات و ویروس‌هایی که در طول سال با خودمان همراه کرده‌ایم را در این ماه مبارک دفن کنیم. همان طوری که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمودند: «أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَة» هم برکت در این ماه است، هم رحمت خداوند در این ماه سرریز می‌شود و هم مغفرت، که خداوند متعال گروه گروه بندگانش را در این ماه می‌بخشد. پیامبر می‌فرمایند: مستمند و بیچاره آن کسی است که این ماه از او بگذرد و او مورد بخشش خداوند قرار نگرفته باشد. این ماه مانند آبشاری از رحمت و مغفرت خداوند است و یکی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به مغفرت الهی در این ماه همین به فکر دیگران بودن است. از خداوند می‌خواهیم که در این ماه ما را مورد بخشش و رحمت خود گرداند.

عکس پوستری: افطاری ساده
صله‌ی رحم در اولویت
الزام و اجباری وجود ندارد که مراسم‌های افطاری فقط و حتما برای فقرا و مساکین ترتیب داده شود. تاکید این است که روزه‌داری افطار بکند. فرقی نمی‌کند که فقیر باشد یا غنی. از بعضی آیات قرآنی این نکته بدست می‌آید که اولویت در دعوت و احسان، ارحام و خویشاوندان است. در آیه‌ی ۳۶ سوره‌ی مبارکه‌ی نساء خداوند می فرمایند: «و بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَى و الْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِین» یعنی پس از احسان به والدین، خویشاوندان قرار دارند و پس از آن یتیمان و مساکین. پس باید در نظر داشته باشیم که احسان به خویشان و ارحام مقدم شمرده شده است و نباید از این امر غافل شد. اما در مرحله‌ی بعد باید نسبت به فقرا نیز احساس مسئولیت کرد. افطار دادن به فقرا علاوه بر اینکه ثواب عمل افطاری را دارد، ثواب انفاق در راه خدا را هم به همراه دارد.

اقامه‌ی یک فرهنگ اسلامی
در بحث افطار انواع مختلفی از افطاری دادن وجود دارد، یک دسته افطاری است که در آن اسراف یا تفاخر و تحقیر وجود دارد که این کار یک فعل و حرکت حرام است و گناه انجام گرفته است. نوع دیگری وجود دارد که در آن اسراف یا تفاخر نیست، اما هزینه‌ی زیادی برای آن صرف شده است، مثلاً  مراسم افطاری را در نظر بگیرید که در آن غذاهای گوناگون وجود دارد و تجمل زیاد است، یعنی با هزینه‌ای که هزار نفر را می‌توان اطعام داد، ده نفر را افطاری ‌دهند. حالا این افطاری را مقایسه کنید با یک افطاری ساده و کم هزینه که به جای تجملات و غذاهای رنگارنگ در آن سعی می‌شود تعداد افراد بیشتری شرکت کنند و افطار کنند. مشخص است که اسلام نظر مساعد‌تری نسبت به افطاری ساده و با حضور بیشتر مسلمین دارد. در زمینه‌ی افطاری ماه رمضان، گذشته از بحث ثواب، آن چیزی که مهم است مسئله‌ی اقامه و برپایی یک فرهنگ است. شکی نیست که افطاری‌های پرهزینه در صورتی که حتی گناه هم نباشد، اقامه‌ی فرهنگی است که می تواند آسیب‌های متعددی را به همراه داشته باشد. هنگامی که افطاری‌ای این چنین پر‌هزینه باشد، طبیعی است که همه آن را می‌بینند و می‌تواند زمینه‌ی تفاخر و حسرت خوردن دیگران و اسراف را به همراه داشته باشد. اما اگر یک افطاری ساده‌ به شکلی همگانی به طور مثال در مساجد، در حرم‌ها، در خیابان‌ها و معابر عمومی داده شود، این حرکت دیگر مجالی برای چشم و هم‌چشمی و فخر‌فروشی و تحقیر دیگران را فراهم نمی‌کند و برعکس جمعی از مومنین را دور یکدیگر جمع می‌کند و با یکدیگر انس می‌دهد و زمینه‌ی حل بسیاری از مشکلات در همین جمع‌های ساده فراهم می‌شود. توجه کنید این حرکت که تا چه اندازه می‌تواند منشاء خیر شود. خداوند متعال جمع‌های ایمانی را دوست دارد و به آن برکت می‌بخشد. مسیر ایمانی هرچه بی تکلف‌تر و هرچه تشریفات کمتر باشد، طبیعی است که به اصل و روح مطلب بیشتر پرداخته خواهد شد. بنابراین علاوه بر تمام مزایایی که افطاری‌های ساده دارد، یک فرهنگی شکل می گیرد که در آن زمینه‌ی رسیدن به اصل بندگی و نیت خالص برای عبادت خداوند فراهم می شود. از طرف دیگر افطاری‌های مجلل و پرهزینه، زمینه‌ی دوری از خداوند را بیشتر مهیا می‌کند. تاکید حضرت آقا بر برپایی افطاری های ساده که واقعاً یک موضوع چشم نواز و لذت بخش در سطح عمومی است، برای رسیدن به اصل عبادت و چشم پوشی از فرعییاتی نظیر تجملات و چشم و هم چشمی‌ها است.

رمضان فرصت تمرین
ماه رمضان را می توان فرصت تمرین برای زندگی جاری مومنین دانست. برای مثال موضوع ازدواج را در نظر بگیرید. بسیاری از آسیب‌هایی که در ازدواج، جامعه‌ی ما می‌بیند به دلیل مراسم‌ها و سنت‌های پرهزینه و پرتشریفات است. وقتی که این سادگی افطار و ماه رمضان در جامعه به عنوان یک ارزش جلوه‌گر شود، درک می‌شود که می‌توان مراسم‌ها و مراودات اجتماعی را به سادگی برگزار کرد و آثار خوب و مثبت این حرکت در زندگی جاری شود. با این تجربه است که می توانیم عنصر سادگی را به مسائل و موضوعات گوناگون جامعه تعمیم دهیم. اگر این عنصر سادگی به عنوان یک الگو در جامعه پذیرفته شود، می تواند در ازدواج، در سبک زندگی، در میهمانی و مراسم‌های مختلف وارد شود و موفق هم باشد. آن زمان است که می‌بینیم تا چه اندازه کارها می تواند راحت‌تر انجام شود. فرهگ افطاری ساده هنگامی که اقامه شود منحصر به افطار و ماه رمضان نمی‌ماند، بلکه به سایر رفتارهای اجتماعی هم سرایت می‌کند و درآن‌ها نیز متبلور خواهد شد.