ریا

«فَوَیلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ الَّذِینَ هُمْ یراؤُنَ»^[1]

وای بر نماز گزاران، آنهاکه در نماز خود سهل انگاری می کنند، آنها که ریا می نمایند.

ریا از عناوین قصدیه می باشد و متعلق به نیت عمل است و اینکه این گناه را به خود عمل نسبت می دهند، تسامحی است چه اینکه عمل ریائی و غیر ریائی هیچ فرقی در کم و کیف عمل ندارند، اختلاف این دو تنها در نیت آنهاست.

علاوه اینکه جلوه آدمی نیز ارتباطی به ریا ندارد، و چنین نیست که هرکس عمل خود را با جلوه ای خاص عیان سازد، ریا کرده باشد و یا آنکه عمل را مخفیانه صورت دهد، مخلص و بی ریا باشد.

بنابراین عملی که برای خدا صورت گرفته باشد، چه مخفی و یا آشکارا صورت پذیرد و حتی به قصد اعلام به مردم به عنوان اشاعه حسنات، امر به معروف، پرهیز از موضع تهمت و... صورت پذیرد، عملی مخلصانه و بدور از ریا است.

و اگر عملی لغیراللَّه صورت گیرد چه علنی شود و یا مخفیانه باشد برای اینکه بگویند او اعمالش را در خفاء انجام می دهد و یا به هر قصد دیگر، ریائی است.

به عنوان مثال کسی پولی را در مشت گره کرده خود به فقیر می دهد. نه می توان گفت عملی مخلصانه است چون ممکن است به این قصد چنین کرده باشد که کسی از کم بودن آن مطلع نشود و نه می توان گفت ریا نموده است، چون ممکن است مبلغ را مخفی نموده تا کسی متوجه نشود. شخص دیگری گوشه اسکناسی را گرفته و به فقیر می دهد، باز نه می توان گفت ریا کرده چون احتمال دارد برای ترغیب دیگران به انفاق باشد و نه می توان گفت مخلصانه بوده چون ممکن است برای تمدیح دیگران باشد.

یا مثلًا کسی که می گوید من در فلان عملم ریا کردم، چه بسا او با بیان این جمله، شکست نفسی کند و یا اینکه واقعاً ریا کرده باشد. همچنین اگر گفت من ریا نکردم باز ممکن است در واقع ریا بوده و دروغ گفته باشد، یا واقعاً ریا نکرده و برای برائت خود و تبرئه خویش و پرهیز از موضع تهمت چنین گفته است.

به هر حال احدی از ریا و خلوص کسی آگاه نیست و جز خدای متعال و شخص عامل هیچکس نمی داند عمل به چه قصدی صورت گرفته است.

اخبار و احادیث زیادی در این خصوص وارد شده است که ریاکار باطن و ظاهرش مختلف است. توجه کنید.

قال علی علیه السلام:

«الْمُرائی ظاهِرُهُ جَمیلٌ وَ باطِنُهُ عَلیلٌ»^[2]

ریا کار ظاهرش زیبا و باطن وی بیمار است.

و نیز همان حضرت می فرمایند:

«ما اقْبَحَ بِالْانْسانِ باطِناً عَلیلًا وَ ظاهِراً جَمیلًا»^[3]

چه زشت است برای انسان که درونی بیمار و برونی زیبا داشته باشد.

منظور از ظاهر در این روایات، حرکات و سکنات یا پندار و اقوال آدمی است.

مراد از باطن چتری است که عمل زیر سایه آن صورت گرفته و رنگی است که تمام عمل بدان رنگ ملوّ ن شده است، آیا چتر الهی و صبغه خدائیست و یا غیر آن؟ و لذا مراد، تنها ظاهر پیراسته و نمای نیک عمل نیست. چه اینکه عمل به ظاهر جمیل هم اگر به قصد ریا باشد، قطعاً ریا محسوب می شود.

با این بیان که از حقیقت ریا گذشت، دو نکته مهم قابل توجه است.

مسأله اول

خوش آمدن از عمل نیک ریا نیست، چه بسا آدمی عمل شایسته ای انجام می دهد و از اینکه خداوند چنین توفیقی به او مرحمت فرموده است شادمان است.

«زرارة بن اعین» از کبار اصحاب امام باقر و امام صادق علیهما السلام می گوید: از امام باقر العلوم علیه افضل التّحیات، پرسیدم: کسی عمل نیکی انجام می دهد و دیگری آن را می بیند و این از آن جهت که عملش را دیده اند شاد می گردد، حکم این مسئله چیست؟ حضرت فرمود:

«لابأسَ ما مِنْ احَدٍ الّا وَ هُوَ یحِبُّ انْ یظْهَرَ لَهُ فِی النَّاسِ الْخَیرَ، اذا لَمْ یکنْ صَنَعَ ذلِک لِذلِک»^[4]

باکی نیست، کسی نیست مگر اینکه دوست دارد خوبیهایش آشکار شود، البته در صورتیکه عملش را برای این انجام نداده باشد.

مسأله دوم

گاهی ابلیس مؤمنان را وسوسه می کند که فلان عمل را به قصد ریا انجام داده ای و او مجبور به تکرار می شود تا بلکه به زعم خودش، عمل خالصانه ای انجام دهد.

برخی دهها بار نماز خود را تکرار می کنند و هر بار شک می کنند که خضوع لازم وجود نداشته و شائبه ریا دارد، به محض اینکه کسی او را می بیند، عمل خود را باطل شده می انگارد، و چه بسا بسیاری از اعمال نیک و مستحبات را بخاطر اینکه مبادا ریا باشد ترک می کند. باید دانست چنین خیالاتی از ابلیس برای این بود که او را از کارهای خیر باز دارد و دل او را به دست تردید بسپرد.

حضرت رسالت صلی الله علیه و آله در وصف مؤمنان می فرماید:

«لایعْمَلُ شَیئاً مِنَ الْخَیرِ رِیاءً وَ لایتْرُکهُ حَیاءً»^[5]

عمل خیر را ریائی انجام ندهد و آن را بخاطر حیاء ترک ننماید.

بنابراین اطاعت شیطان در به هم زدن عبادت و یا هر عمل دیگری در این موارد، خود گناه و بمنزله اطاعت از شیطان است.

 

دزد می آید نهان در مسکنم

گویدم من پاسبانی می کنم

                                                                          

با تعریفی که از ریا گذراندیم چنین حالتی ریا نیست و بلکه اخلاص محض است. به عبارت دیگر همین که در خیال آدمی وارد شود که مبادا ریا باشد، بزرگترین نشانه بر اخلاص نیت است و قطعاً یکی از عالی ترین مراحل اخلاص می باشد.

حضرت امیر علیه السلام می فرماید: به رسول خدا عرض کردیم:

«یا رَسُولَ اللَّهِ الرَّجُلُ مِنَّا یصُومُ وَ یصَلّی فَیأْتیهِ الشَّیطانُ فَیقولُ: انَّک مُراءٌ،

فَقالَ رَسُولَ اللَّه: فَلْیقُلْ احَدُکمْ عِنْدَ ذلِک، اعُوذُ بِک انْ اشْرِک بِک شَیئاً وَ انَا اعْلَمُ وَ اسْتَغْفِرُک لِما لااعْلَمُ»^[6]

ای پیامبر خدا، کسی از ما نماز می خواند و روزه می گیرد، شیطان بسراغش می آید و می گوید: تو ریا کاری(فلان عمل را ریائی انجام دادی)؟ حضرت پاسخ فرمود: او در آن حال به خدا بگوید: پناه می برم از اینکه کسی را شریک تو گردانم و من می دانم که کسی را شریک نگرفته ام و برای نادانسته ها از تو طلب غفران می نمایم.

پی نوشت ها

[1] ماعون- 4 تا 6.

[2] غرر الحکم.

[3] غرر الحکم.

[4] بحار الانوار- جلد 72- صفحه 294.

[5] بحار الانوار- جلد 78- صفحه 26.

[6] بحار الانوار- جلد 72- صفحه 303.