فوائد زبان
زبان از نعمت های بزرگ الهی در وجود انسان است، خدای متعال به اهمیت این نعمت در قرآن کریم چنین اشاره می فرمایند:
«أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَینَینِ، وَ لِساناً وَ شَفَتَینِ»[1]
آیا برای انسان دو چشم و یک زبان و دو لب قرار ندادیم؟
حضرت امیر علیه السلام در حدیثی که در عنوان بحث گذشت انسان بی زبان را صورت بی سیرت و حیوان بی فایده معرفی فرموده است، بار دیگر به این روایت توجه کنید:
«مَا الْانْسانُ لَوْلا اللِّسانُ الّا صُورَةٌ مُمَثَّلَةٌ اوْ بَهیمَةٌ مُهْمَلَةٌ»[2]
انسان بدون زبان جز هیکل و نقش یا چهارپائی بیهوده نیست.
آثار مثبت این عضو را می توان در موارد ذیل مشاهده نمود.
1- قوه چشائی
بیشتر قوه چشائی بدن از حس های پنجگانه او در زبان قرار گرفته است، سر زبان محل احساس مزه شیرینی، انتهای آن محل احساس مزه تلخ و دو طرف زبان مکان احساس دو مزه شوری و ترشی می باشند.
البته هر چند اعضای دیگر همانند دندانها، فضای داخل دهان و... در چشیدن غذا مؤثرند امّا مقدار احساس آنها در مقایسه با زبان اندک است.
2- نقاله غذا
وجود ماهیچه های بسیار ظریف و نرم در زبان، حرکت آن را به هر سو از دهان و نیز به هر شکل لازم، میسر ساخته و با کمک پرزهای موجود بر آن، به مثابه «نقاله» غذا را به سوی حلق حرکت می دهد.
3- تکلم
از مهمترین فواید زبان قدرت تکلم است. انسان موجودی اجتماعی است و برای ارتباط با اجتماع نیاز به وسیله ای ارتباطی دارد، زبان این نقش را بدون کم و کاست ایفاء می نماید.
نیاز به سخن گفتن همانند نیاز به خوردن و آشامیدن در رتبه اولین حوائج انسان قرار گرفته است و روزی و ساعتی نیست که آدمی خود را از آن بی نیاز احساس کند.
از میان 28 حرف الفبای عربی همه حروف باستثنای حروف حلقی و شفوی (همزه، حاء، عین، حاء، غین، خاء، ب، ف، م، و) از زبان تلفظ می شوند و البته در تلفظ صحیح همان حروف هم، زبان بی تاثیر نیست.
این فایده مهم برای زبان برخلاف فوائد دیگر تحت اختیار و اراده انسان است و تا انسان نخواهد، هوای بازدم تبدیل به اصوات و حروف و کلمات نمی گردد.
و بر همین اساس می توان این اثر را مهمترین فائده زبان شمرد زیرا که ضررها و منافع گسترده گفتاری ناشی از شیوه بهره بری از زبان می باشد.
البته خدای حکیم زبان را همانند سایر اعضاء برای منافع سودمند آن خلق نمود تا در مسیر سعادت دنیا و آخرت وی قرار گیرد. لذا سیر زبان در این راه مطابق فطرت است و سوق زبان در خلاف این جهت، مطابق با سرشت انسانی نیست.
فوائد گفتاری زبان
آثار و نتایج فایده سخن قابل شمارش نیست، آیات و اخبار زیادی وارد شده است که یا شیوه صحیح استفاده از زبان را بیان می دارد و یا ثواب های مترتب بر استفاده مطلوب از آن را بر می شمارد.
دو بخش عمده از این آثار عبارتند از:
1- سخن راه ارتباط با خداوند است
هدف از خلقت انسان وصال او به معبود است و در این راستا عبادات ابزار رسیدن آدمی به این هدف می باشند. عباداتی چون اقامه نماز، تلاوت کتاب، راز و نیاز، استغفار و انابه و... که همگی نقشی اساسی در حرکت صعودی انسان دارند از زبان صادر می گردند.
2- سخن راه ارتباط با همنوع است
اسلام سعادت فرد را در کنار جامعه می خواهد، به طوری که این دو را لازم و ملزوم و غیر قابل تفکیک می داند نه فرد بدون اصلاح جامعه، صالح باقی می ماند و نه اجتماع بدون اصلاح افراد، راه سعادت را می پیماید.
تأثیر محیط اجتماعی در افراد بدیهی تر از آنست که قابل بحث باشد. جامعه آلوده در فرد صالح تأثیر گذاشته و او را در گذر زمان طالح خواهد ساخت و یا حداقل سیر صعودی او را متوقف خواهد نمود و از این قانون کلی و عام، هیچکس را گریزی نیست «إِلَّا عِبادَک مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ».
از این رو اسلام با دید وسیعتری به وجهه اجتماعی انسان می پردازد و اصلاح ارتباط با همنوع را اهمیت بیشتری می دهد.
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً»[3]
ای ایمان آورندگان، تقوای الهی پیشه کنید و سخن حقّ بگوئید.
همین فایده از زبان در عناوین بسیاری ظاهر می گردد که از جمله آنها:
الف) زبان معیار شخصیت انسان است.
قال علی علیه السلام:
«اللِّسانُ میزانُ الْانْسانِ»[4]
زبان ترازوی سنجش انسانیت است.
ب) زبان وسیله نفوذ در قلوب است.
قال علی علیه السلام:
«ما مِنْ شَی ءٍ اجْلَبُ لِقَلْبِ الانْسانِ مِنْ لِسانٍ»[5]
چیزی نافذتر و فریب دهنده تر از زبان برای قلب انسان نیست.
ج) فریضه امر و نهی دیگران با زبان صورت می گیرد.
د) زبان عامل اصلاح ذات بین است.
ه) قضاوت و حکومت به عدل با زبان صورت می گیرد.
تفسیر و توضیح این فوائد بحث های وسیعی را می طلبد که باید مستقلًا به آنها پرداخته شود.
پی نوشت ها
[1] بلد- 8 و 9.
[2] غرر الحکم.
[3] احزاب- 70.
[4] غرر الحکم.
[5] غرر الحکم.
