آیین نامه زندگی از منظر امام رضا علیه السلام

                   

عجب

عن علی بن سهیل عن ابی الحسن (علیه سلام ): قال: ساءلته عن العجب الذی یفسد العمل. فقال: العجب درجات، منها ان یزین للعبد سوء عمله فیراه حسنا فیعجبه ویحسب انه یحسن صنعا، ومنها ان یؤ من العبد بربه فیمن علی الله عزوجل ولله علیه فیه المن.

علی بن سهیل می گوید: از حضرت رضا (علیه سلام ) درباره عجبی که عمل را فاسد می کند سوال نمودم.

امام در پاسخ فرمود: عجب دارای مراتب و درجاتی است. یک قسم آن، این است که عمل بد آدمی در نظر خودش خوب جلوه کند و آن را نیکو پندارد و بر اثر آن دچار اعجاب و خودبینی شود، و قسم دیگر آن، این است که افراد با ایمان از عبادت خود دچار عجب شوند، خویشتن را از عذاب الهی درامان بدانند وتصور کنند که با عبادات خود بر خدای منت دارند، یا آنکه بر آنان منت دارد.

همنشینی با افراد لجوج

اذا سمعت الرجل یجحد الحق ویکذب به ویقع فی اهله، فقم من عنده، ولا تقاعده.

هرگاه شنیدی مردی حق را انکار و تکذیب می کند و با اهل آن ماءنوس است، پس از نزد او برخیزد و با وی معاشرت مکن.

اعتماد به روزگار

من وثق بالزمان صرع.

هر کسی به زمان خود اعتماد بورزد، با پشت به زمین خواهد افتاد.

شکوه و شکایت از اوضاع و احوال

من عتب علی الزمان طالت معتبته.

هر که به زمان خود خشمگین شود، ناراحتی او زیاد به طول انجامد.

اظهار حاجت نزد نااهلان

وجهک ماء جامد یقطره السؤ ال فانظر عند من تقطره.

صورتت آبی است منجمد، سوال کردن آن را تقطیر می کند. دقت کن که نزد چه انسانی تقطیرش می نمایی.

دست طمع به سوی کسان می کنی دراز

پل بسته ای که بگذری از آبروی خویش

 

تلقین به فقر و طول عمر

لا تحدثوا انفسکم بالفقر، ولا بطول العمر، فانه من حدث نفسه بالفقر بخل، ومن حدثها بطول العمر حرص.  به خود تلقین به فقر نکنید و آرزوی طول عمر نداشته باشید، زیرا کسی که فقر را به خود تلقین کند، دچار بخل می گردد و کسی که خویشتن را به طول عمر امیدوار کند، حریص می شود.

 

سؤ ال کردن و تقاضای از مردم

((سوال ))، عبارت است از درخواست مال یاکاری از کسی که درخواست کننده در مقابل آن عوضی نمی دهد و مورد خواهش را نیز طلبکار نباشد.

سؤ ال به حسب اسباب و مقتضیات به پنج قسم منقسم می گردد:

1 - سوال واجب

2 - سوال حرام

3 - سوال مستحب

4 - سوال مکروه

5 - سوال مباح

1 - سوال واجب:

آن است که در فعلش ثواب و در ترکش عقاب باشد و آن در موردی است که جان، سلامت بدن، آبرو، ناموس شخص سائل یا فرد دیگری در معرض تلف و خطر قرار گیرد و تنها راه نجات منحصربه سوال باشد. در این صورت نظر به اینکه حفظ امور فوق از نظر اسلام واجب است، درخواست و سوال ضروری و واجب می شود.

2 - سوال حرام:

نقطه مقابل واجب است، بدین معنی که در ارتکابش کیفر و در اجتنابش پاداش مقرر است و آن در موردی است که انسان بدون نیاز مبرم و بی آنکه حقی داشته باشد، از کسی درخواست مال یا کاری کند (و یا زندگی خود را از راه تکدی از مردم تاءمین نماید).

3 - سوال مستحب:

پرسشی است که سائل آن ماءجور است ولی ترک کننده چنین سوال معاقب نیست و آن در موردی است که نتیجه سوال، مطلوب خداوند متعال باشد، ولی به حد وجوب نرسد، مانند اینکه شخص سائل یا مسلمان دیگری سخت در مضیقه و تنگدستی باشد، ولی نه به طوری که جان یا سلامت یا آبرویش به خطر افتد.

4 - سوال مکروه:

عکس مستحب می باشد و آن درجایی است که رجحان شرعی در آن نباشد، مانند این که ظرف آبی در دسترس دیگران نباشد و از دیگران خواهش کند.

5 - سوال مباح:

سوالی که فعل و ترکش مساوی است و در آن نه کیفر باشد، نه پاداش. مانند اینکه مرد از همسر یا فرزند خود آب طلبد که غالبا از سنخ مباح است.

قال علی بن موسی الرضا (علیه سلام ): المسئلة مفتاح البؤ س.

امام رضا (علیه سلام ) فرمود: سوال و تقاضا کلید ((فقر و تنگدستی )) است.

علامه و عارف بزرگ مرحوم آیت الله سید علی آقا قاضی طباطبایی (استاد مرحوم علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان ) روزی در کوچه ای از کوچه های نجف اشرف عبور می کرد، در حالی که چند عدد کاهوی پلاسیده و زرد به دست گرفته بود و به خانه اش می رفت. یکی از شاگردان به او رسید و پس از احوالپرسی سوال کرد: ((چرا کاهوی زرد خریده ای ))؟!

او در پاسخ وی چنین گفت:

این کاهو را از فلان میوه فروش فقیر خریده ام. راستش این میوه فروش نیازمند است، من فکر کردم پولی رایگان به او بدهم، دیدم به عزت و شرافت نفس او آسیب می رسد، از طرفی ممکن است به پول گرفتن بدون عوض عادت کند، وانگهی این کاهوها را کسی نمی خرد بعد از چند ساعت آنها را می برد و به زباله دان می ریزد ولی من اینها را می برم، آن قسمتهایی که قابل استفاده است، می خورم.

الامام الرضا (علیه سلام ): قال رجال للنبی (صلی الله علیه و آله و سلم ) یا رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم )! علمنی عملا لا یحال بینه وبین الجنة؟ قال: لا تغضب، ولا تساءل الناس شیئا.

امام رضا (علیه سلام ) فرمود: مردی محضر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) شرفیاب شد و معروض داشت: ای رسول خدا! عملی به من تعلیم دهید که بین آن عمل و (رسیدن به ) بهشت حائل و فاصله ای نباشد. (نزدیکترین راه وصول به بهشت باشد). حضرت در پاسخ فرمود: (بدون جهت ) بر کسی غضب مکن واز دیگران (بدون احسان ضرورت ) چیزی مخواه.

عن ابی الحسین الرضا (علیه سلام ): قال سمعت ابی یحدث عن ابیه (علیه سلام ) اءنه قال:

انما اتخذ الله ابراهیم خلیلا، لانه لم یرد احدا، ولم یساءل احدا قط غیر الله تعالی.

حضرت رضا (علیه سلام ) فرمود: از پدرم شنیدم که او از پدرش حدیث نمود که فرمود:

((خداوند متعال بدین سب حضرت ابراهیم را ((دوست )) خود قرار داد که هرگز احدی را بدون انجام حاجتش رد نکرد، و هیچگاه از غیر خدا چیزی درخواست ننمود)).

چه افتخاری برای بنده از این بالاتر، که خداوند او را به ((مقام دوستی )) خود برگزیند، تمام عقول از تصور این معنا، عاجز است. زیرا هرکس به این درجه رسد، اگر همه نعمتهای بهشت را به او دهند، به آنها نظر نکند، بلکه تمام نظرش محو جمال الهی است. حضرت ابراهیم، دارای امتیازات فراوانی بود که (به سبب آنها) خداوند مقام دوستی خود را به او بخشید. از روایت امام هشتم (علیه سلام ) استفاده می شود که یکی از این امتیازات محروم نساختن تقاضای نیازمندان، و عرض حاجت نکردن از احدی جز خداوند بوده است.

((زمانی که ابراهیم را در منجنیق نهادند، تا در آتش بیفکنند، جبرئیل نزد او آمد و گفت: آیا حاجتی داری؟ ابراهیم پاسخ داد: آری! اما نه به تو!))

مرحوم امام خمینی (ره ) فرموده است:

((ای وای به حال ما اهل غفلت که تا آخر عمر از خواب برنمی خیزیم، و در سکر طبیعت باقی هستیم، بلکه هر روز بر مستی و غفلت ما می افزاید. جز مقام ((حیوانیت )) و ((ماءکل )) و ((مشرب )) و ((منکح )) آنها چیز دیگر نمی فهمیم، و هر چه می کنیم، گر چه از سنخ عبادت هم باشد، باز برای اداره بطن و فرج می کنیم، گمان کردی که نماز خلیل الرحمن مثل نماز ما بوده؟! خلیل عرض حاجت به جبرئیل امین نفرمود، و ما حاجات خود را از شیطان، اگر گمان کنیم حاجت رواکن است، می طلبیم! !))