مشورت

اهمیت مشورت بر کسی پوشیده نیست. تنها کسی که غنی و بی نیاز از همه چیز و از جمله مشورت است، خداوند متعال می باشد. او که گذشته و حال و آینده مخلوقان را یک جا می بیند و هستی برای او صفحه ای بیش نیست، محتاج به مشاوره با کسی در تشخیص مصلحت آینده نمی باشد.

یا أَیهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمِیدُ.^[1]

ای مردم شما نیازمند به خداوند و او به تنهایی، بی نیاز از همه و قابل ستایش است.

و البته هر آن کس که با آن مبدأ ارتباط داشته باشد، به وسیله فیض او می تواند از سایر خلایق بی نیاز شود. و امّا دیگر انسان ها به مقتضای اینکه آدمی فقر محض است و یک ثانیه بعد را نمی تواند ببیند و نیازهای واقعی خود را نمی تواند به عیان درک کند، برای رسیدن به راه درست و مسیر دلخواه از مشورت با دیگران غنی و بی نیاز نیست و البته اگر مشورتش به نتیجه ای نرسید، می بایست با خالق عقول به مشاوره برخیزید و از او تبارک و تعالی، خیر خود را بطلبد.

قال رسول الله صلی اللَّه علیه و آله: مِنْ سَعادَةِ ابْنِ آدَمَ اسْتِخارَتُهُ اللَّهَ وَ رِضاهُ بِما قَضَی اللَّهُ وَ مِنْ شِقْوَةِ ابْنِ آدم تَرْکهُ اسْتِخارَةِ اللَّهِ وَ سَخَطُهُ بِما قَضَی اللَّهُ.^[2]

از سعادت بنی آدم طلب خیر وی از خداوند و رضایت او به حکم الهی است، و از شقاوت وی ترک طلب خیر از خداوند و نپسندیدن حکم خداوند است.

اثرات مشورت

مشورت از جهات مختلف، منافع متعددی دارد، که به گوشه ای از آنها اشاره می شود.

1- مانع استبداد

یکی از عوامل سقوط اخلاقی «خودرأیی» است. انسان مستبد در آراء، که تنها نظر خویش را می پسندد و نظر خود را برخاسته از عقل کل معرفی می کند، از بسیاری از معاصی چون عجب و کبر و حسد، مصون و محفوظ نیست و بدان ها آلوده می باشد و البته عمل وی به دور از لغزش نیز نمی باشد.

قال علی علیه السلام: مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأیهِ زَلَّ.^[3]

کسی که رأی خویش را بپسندد، خواهد لغزید.

مشورت، مانع استبداد در آراء شده و بر حالت خضوع و خشوع انسان در مقابل عقول دیگر می افزاید.

2- امداد الهی

مشورت، امداد الهی را در پی دارد، زیرا همیشه و همه جا، دست قدرت الهی، هدایت گر جماعت است و او جماعت مؤمنین را تنها نخواهد گذاشت. پیامبر خدا 9 بارها مردم را به جماعت می خواند و از تک روی منع می فرمود:

ایها النَّاسُ، عَلَیکمْ بِالْجَماعَةِ وَ ایاکمْ وَ الْفِرْقَةَ.^[4]

ای مردم بر شما باد همراهی با جماعت و بپرهیزید از تفرقه و گوشه گیری.

و بسیار از وی شنیده شده است که می فرمود:

یدُ اللَّهِ مَعَ الْجَماعَةِ.^[5]

دست قدرت خداوند با جماعت است.

3- احترام به غیر

مشورت نوعی احترام به شخصیت دیگران است، همین قدر از احترام موجب افزایش محبّت ها و جلای دوستی ها می شود. مؤمنی که مورد شور برادر دینی خود قرار می گیرد، اطمینانش به وی زیاد شده و نسبت به او نوعی آرامش خاطر را احساس می نماید و البته یکی از حقوق مؤمنین نسبت به هم، مشورت با یکدیگر می باشد.

4- هدایت به راه صلاح

مشورت، انسان را به طرف راه صلاح می کشاند، یا بدان نزدیک می نماید و یا حداقل از ضررهای ممکن و محتمل می کاهد.

قال رسول الله صلی اللَّه علیه و آله: ما مِنْ رَجُلٍ یشاوِرُ احَداً الّا هُدِی الَی الرُّشْدِ.^[6]

کسی نیست که با دیگری مشورت کند مگر اینکه به سوی راه صحیح هدایت شود.

5- نتیجه ای مطلوب تر

معلوم است چند عقل اگر با هم جمع شوند و همه در یک موضوع فکر کنند، به نتیجه ای بیش از حاصل یک عقل عادی می رسند.

قال علی علیه السلام: مَنْ شاوَرَ ذَوَی الْعُقُولِ اسْتَضاءَ بِانْوارِ الْعُقُولِ.^[7]

کسی که با عقلاء مشورت کند، به وسیله نور عقل های آنان روشنایی اخذ نموده است.

انسان با مشورت خود با دیگران، عقول آنها را به عقل خود اضافه کرده و علوم و تجارب آنان را اخذ می کند.

قال علی علیه السلام: حَقٌّ عَلَی الْعاقِلِ انْ یضیفَ الی رَأیهِ رَأْی الْعُقَلاءِ و یضُمَّ الی عِلْمِهِ عُلُومَ الْحُکماءِ.^[8]

لازم است که عاقل، آراء عقلا را به رأی خود اضافه نماید و علوم حکماء را به علم خویش بیفزاید.

6- پشتوانه محکم

در کارهای زیربنایی و مهم و در دودلی ها و تردیدهای حاصله برای انسان، مشورت با دیگران و اعمال نظر مشورتی می تواند پشتوانه ای محکم باشد.

قال علی علیه السلام: لا مُظاهَرَةَ اوْثَقُ مِنَ الْمُشاوَرَةِ.^[9]

پشتوانه ای محکم تر از مشاورت نیست.

و نیز فرموده است:

لا ظَهیرَ کالْمُشاوَرَةِ.^[10]

هیچ پشتیبانی چون مشورت نیست.

7- مصونیت از عوارض ندامت

اگر انسان در کاری که در پیش گرفته به هدف دلخواه نرسد، خود را ملامت می نماید و این ملامت و سرزنش، عواقب جنبی خطرناکی برای روح و روان وی به دنبال دارد.

ملامت و سرزنش خود در امور دنیوی یکی از عمده علت های رواج خودکشی، خودخوری، افسردگی، حالت یأس و گوشه گیری می باشد.

حال اگر کسی در کارش مشورت نماید و به هدف نرسد، چون نرسیدن به هدف را، منحصراً نتیجه اعمال عقل خود نمی داند، لذا خود را ملامت نمی کند و یا حداقل کمتر سرزنش می نماید، و عاقبت سوء سرزنش هایش، او را تهدید نمی نماید.

قال علی علیه السلام: الْمُشاوَرَةُ راحَةٌ لَک وَ تَعَبٌ لِغَیرِک.^[11]

مشورت برای تو مایه راحتی و برای غیر تو مایه رنج است.

بنابراین اگر بعد از مشورت موفّقیتی حاصل شد، از تمجید، چیزی کاسته نمی شود ولی اگر چنین نتیجه ای عاید نگردید، موجب ندامت و ملامت زیان آور نمی شود.

پی نوشت ها

[1] سوره فاطر، آیه 15.

[2] بحارالانوار، ج 77، ص 159.

[3] غررالحکم.

[4] کنزالعمال، 206.

[5] همان، 20241.

[6] تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 584.

[7] غررالحکم.

[8] همان.

[9] نهج ‏البلاغه، حکمت 109 به ترتیب فیض‏الاسلام و 113 ببه ترتیب صبحى صالح.

[10] همان، حکمت 51 به ترتیب فیض‏الاسلام و 54 به ترتیب صبحى‏صالح.

[11] غررالحکم.