چرا برخی کرامت افراد را حفظ نمی کنند؟؟؟

بسم الله الرّحمن الرحیم إیّاه نعبد وإیّاه نستعین

 

1. کرامت، نحوه وجود و هستی خاصّی است که کامل‌ترین مصداق آن برای خدای سبحان ثابت است که دارای عالی‌ترین درجه وجود بوده، بلکه خود، هستی محض است و چون معنای کرامت، هم بر واجب‌لوجود و هم بر ممکن به نحو اشتراک معنوی، نه لفظی اطلاق می‌گردد، معلوم می‌شود که از سنخ ماهیّت نبوده و داخل هیچ مقوله ماهوی نمی‌باشد.

زیرا چیزی که مخصوص واجب و یا مشترک معنوی بین واجب و ممکن می‌باشد، از خصیصه ماهیّت مصون است؛ بلکه مفهوم خاصی است که از نحوه وجود انتزاع شده و بر آن حمل می‌گردد و مانند خود هستی از ماهیّت منزّه است؛ گرچه در بعضی از مراحل متوسط یا نازل آن، ماهیّت او را همراهی می‌کند و با او ترکیب خواهد شد؛ همانند مفهوم علم که ذاتاً نحوه خاص هستی است و از ماهیّت مبرّاست؛ گرچه در مراحل کیف نفسانی و مانند آن با ماهیّت آمیخته است.

کلمه کریم و مشتقّات دیگر باب کرامت در زبان قرآن و عترت به نحو اشتراک معنوی، نه لفظی بر خداوند سبحان اطلاق شده است؛ مانند:﴿...فإنَّ ربّی غنی کریمٌ﴾ [1]؛ ﴿یا أیُّها الإنسان ما غرَّک بربِّک الکریم﴾ [2]؛ ﴿إقرء و ربُّک الأکرم﴾ [3]؛ ﴿تبارک اسمُ ربِّک ذی الجلال و الإکرام﴾ [4] و مانند: «یا من لهُ أکرم الأسماء... و أکرم من عفی... و أکرم الأکرمین» [5]؛ «یا من لا یَفِدُ الواف‌دون علی أک‌رم منه» [6]؛ «یا أک‌رم من اعتذر إلیه المُسیئون».[7]

2. کرامت مانند ولایت، غناء، شهادت و... وصف نفسی است که لازمه آن افاضه به دیگران است و معادل سخاء، جود، عطاء، هبه و... نمی‌باشد که وصف نسبی و ناظر به مقام اضافه به غیر است؛ مثلاً شهادت که وصف نفسی است، کرامت است نه جود؛ چنان‌که در زیارت اربعین حضرت سیدالشهداء(علیه‌السلام) آمده است: «أشهد أنَّه ولیُّک... الفائزُ بکرامتک أکرمته بالشَّهادة».[8]

بررسی نسبت کرامت با وجود و هبه

گرچه اکرام و تکریم در بعضی از اقسام و درجات خود معادل جود و هبه و...می‌باشد، کما اینکه مقابل کرامت، لئامت و مقابل جود، بخل و مانند آن است و ممکن است انسان وارسته در حال تهیدستی کریم باشد، ولی جواد و وهّاب نیست؛ زیرا کرمداری که درم ندارد، بالفعل کریم است؛ گرچه بالفعل جواد و واهب و... نمی‌باشد.

اکرام و همچنین تکریم اگر به معنای کریم نمودن دیگری باشد، معادل با مطلق جود و بخشش نیست؛ مانند: ﴿...وجَعَلنی من المکرمین﴾ [9] که در این جمله، اکرام به معنای کریم نمودن و مکرم ساختن انسان است و همچنین اگر به معنای اعطاء شی‌ء کریم و گرامی و پربها باشد، چنان‌که در این دعا آمده که: «اللّهمَّ... إنَّک تفید الکریمة و تعطی الجسیمة»[10]، معادل با بخشش مطلق نیست؛ گرچه اصل جود به نحو اطلاق شامل همه این مصادیق می‌شود.

در تبیین فرق بین وصف نفسی و وصف نسبی می‌توان فقاهت و مرجعیت را به عنوان نمونه ذکر کرد که اوّلی وصف نفسی و دومی وصف نسبی است و همچنین اجتهاد و افتاء یا اجتهاد و رهبری شاهد تفاوت می‌باشد.

3. کرامت همان‌طور که از شئون عقل عملی است، مانند جود و سخاء و هبه، همچنین از شئون عقل نظری نیز به شمار می‌ید؛ مانند معرفت و درایت و شهود و مانند آن. گرچه ممکن است از لحاظ مصداق، بین شئون این دو نیروی عقلی تلازم و احیاناً زمینه اشتباه فراهم گردد، لیکن هنگام تحلیل نهایی روشن خواهد شد که فصل ممیّز هر یک، دیگری را جدا می‌کند.

مثلاً صفت ممتاز نبوّت از مصادیق بارز کرامت است و انسانی که به مقام نبوّت نائل آمد، کرامت خاصی نصیب وی شد و خداوندی که وی را به نبوّت رساند، نسبت به او اکرام نمود؛ همان‌طور که سیدالشهداء حضرت حسین بن علی‌سلام الله علیهما وروحی له الفداء چنین فرمود: «اللّهمَّ إنّی أحمدک علی أن أکرمتنا بالنُّبوة و علَّمتنا القرآن و فقَّهتنا فی الدّین»،[11] ونبوّت، هم کمال علمی را به همراه دارد و هم کمال عملی مانند جود را، لیکن با این حال، نبوّت را سخا و جود و مانند آن به شمار نمی‌ورند.

چون کرامت شامل شئون عقل نظری همانند علم به معارف الهی می‌شود، لذا در ادعیه و زیارات چنین آمده است: «اللّهم... و أکرمنی فیه بإحضار المسائل... » [12]؛ «...فأسْألُ الله الَّذی أکرمنی بمعرفتکم و معرفة أولیائکم... ».[13]

4. کرامت همانند اعجاز، وصف نفسانی اولیاء الهی است که انسان سالک در پرتو آن، توان خرق عادت را دارد؛ همانند: ﴿أنا اتیک به قبل أن یرتدَّ إلیک طرفک﴾ [14]؛ ﴿کلَّما دخل علیها زکریّا المحراب وجد عندها رزقاً﴾.[15]

از این نوع خرق عادت در صورتی که برای غیرپیامبر باشد، اصطلاحاً به کرامت یاد می‌شود و فرق آن با اعجاز آن است که معجزه همراه با دعوی نبوّت و تحدّی برای آن است، ولی کرامت مقرون با دعوی نبوّت نیست.

در این‌گونه موارد، گرچه سخن از اطلاق لفظ یا استعمال مفهوم کرامت نیست، زیرا اصطلاح خاصی است که بین صاحب‌نظران معارف دائر است، لیکن بر این قدرت خرق عادت، عنوان جود و سخاء و نظائر آن اطلاق نمی‌شود؛ بلکه عنوان کرامت اطلاق می‌شود و تفاوت اصطلاحها و امتیاز مصداقها هیچ‌کدام مایه اشتراک لفظی و تعدّد مفهومی نخواهد بود.

5. کرامت همان‌طور که وصف ممتاز شخص حقیقی است، می‌تواند صفت برجسته شخصیت حقوقی نیز قرار بگیرد که معرّف سیره علمی و عملی آن باشد؛ مثلاً وصف حکومت قرار گیرد که نظام خاص آن را تبیین نماید.

کرامت مردم درپرتو حکومت اسلامی

یعنی اگر نظام یک حکومت بر مبنای اسلام تحکیم شود و حامی نشر معارف آن و ضامن اجرای حدودش باشد، آن حکومت دارای وصف کرامت است؛ همان‌طور که در دعای افتتاح ماه مبارک رمضان آمده است: «اللّهمَّ إنّا نرغب إلیک فی دولةٍ کریمةٍ تعزُّ بها الإسلام و أهله و تذلُّ به النِّفاق و أهله و تجعلنا فیها من الدُّعاة إلی طاعتک و القادة إلی سبیلک و ترزقنا بها کرامة الدُّنیا و الآخرة».[16]

اگر تار و پود حکومت، همانا معرفت صحیح و عمل صالح بود، توان آن را دارد که مکتب الهی را گرامی بدارد و اهل آن مکتب را عزیز بشمارد. همچنین زمینه خواری نفاق و اهل آن را فراهم سازد و امکان دعوت به حق و زمامداری راهیان کوی خدا را به عارفان وارسته اعطاء کند و سرانجام، مایه گرامیداشت دنیا و آخرت در سایه او حاصل آید. گرچه جود و سخا هم صفت شخصیت حقوقی قرار می‌گیرند، لیکن بیش از جنبه عملی و اجرایی را نشان نمی‌دهند.

6. کرامت همانا حرّیّت خاص است؛ چنان‌که راغب در مفردات از بعضی از دانشمندان چنین نقل کرده است که کرم مانند آزادی است؛ با این امتیاز که حرّیّت گاهی در نیکیهای کوچک و زمانی در نیکیهای بزرگ گفته می‌شود؛ ولی کرم فقط در نیکیهای بزرگ به کار می‌رود؛ مانند نیکی کسی که مالی را به منظور تجهیز سپاه در راه پروردگار صرف می‌نماید.[17]

7. کرامت در نیایشهای مأثور از شهرت خاصی برخوردار است؛ هم از جهت خواندن خداوند به اسم شایسته کریم و اکرم و مانند آن و هم از جهت خواستن مقام کرامت و نیل به صحابت کریمان و نظائر آن که نمونه‌ی از آنها ذیلاً نقل می‌شود: «حمداً نعتق به من ألیم نار الله إلی کریم جوار الله... فی دار المقامة الَّتی لا تزول و محلِّ کرامته الَّتی لا تحول» [18]؛ «و صلِّ علیهم صلاةً تزیدهم کرامةً علی کرامتهم» [19]؛ «اللّهمَّ یا من خصَّ محمَّداً و آلَهُ بالکرامة و حباهم بالرِّسالة» [20]؛ «...وکرّمنا علیک... » [21]؛ «و أنّ کرمک لا یضیق عن سؤال أحدٍ... اللّهمَّ و احملنی بکرمک علی التَّفضُّل... إنّک واسعٌ کریمٌ» [22]؛ «و أصلحنی بکرمک» [23]؛ «و أکرمنی بعافیتک» [24]؛ «و لوِّح منها لأبصارهم ما أعددت فهیا من مساکن الخلد و منازل الکرامة» [25]؛ «و شفِّع فی خطایای کرمک و عُدْ علی سیِّئاتی بعفوک» [26]؛ «و عُدْ علیَّ بعائدة رحمتک إنَّک أکرم المسؤولین» [27]؛ «فسبحانک ما أبْیَنَ کرمک فی معاملةِ من أطاعک أو عصاک» [28]؛ «و أفرشنی مهاد کرامتک و أوردنی مشارع رحمتک» [29]؛ «واجعل القرآن وسیلةً لنا إلی أشرف منازل الکرامة و سُلَّماً نعرج فیه إلی محلِّ السَّلامة» [30]؛ «وبصَّرتنا الزُّلفة لدیک و الوصول إلی کرامتک... إنَّک أکرم من رُغِبَ إلیه» [31]؛ «لتکون حجَّتک أبلغ و کرمک أکمل و إحسانک أوفی» [32]؛ «و سُقْ کرائم مواهبک إلیَّ».[33]

در مناجات ماه شعبان که از برجسته‌ترین نیایشهای مأثور است، چنین آمده است: «إذ العفو نعتٌ لکرمک... فشکرتک بإدخالی فی کرمک... و لا انقطع رجائی من جمیل کرمک... فقد نبَّهنی الیقین إلی کرم عطفک».[34]

8. کرامت همانند سائر فضائل همسان خود در هر جا ظهور کند، آن موطن را همنام خود می‌کند و مایه گرامی شدن آن می‌شود؛ مانند روز عرفه که ظرف خاص نزول رحمت و کرامت الهی است و از این جهت به کرامت ستوده شد؛ چنان‌که حضرت علی بن الحسین(علیهماالسلام) چنین فرمود: «اللّهمَّ هذا یوم عرفة یومٌ شرَّفته وکرَّمته وعظَّمته ونشرت فیه رحمتک» [35] و مانند ماه مبارک رمضان که درباره‌ء او چنین وارد شده است: «و هذا شهرٌ عظَّمته و کرَّمته و شرَّفته و فضَّلته علی الشُّهور» [36]؛ چنان‌که حضرت سجّاد(علیه‌السلام) در وداع ماه مبارک رمضان می‌فرماید: «السَّلام علیک یا أکرم مصحوبٍ من الأوقات».[37]

گرچه در سراسر جهان امکان که مظاهر خداوند کریم‌ند، از اصل کرامت برخورداراند، ولی همّت والای عارفان شاهد، گذشته از شهود جمال همه آنها با دید معرفت، طالب دیدار کریم‌ترین آنها خواهد بود؛ چنان‌که در دعاء سحر ماه مبارک چنین آمده است: «اللّهمَّ إنّی أسألک من آیاتک بأکرمها وکلُّ آیاتک کریمةٌ؛ اللّهمَّ إنّی أسألک بآیاتک کلِّها» [38]؛ و چون ماه مبارک رمضان ظرف نزول کرامت است، بسیاری از نیایشهای این ماه، ناظر به تحصیل کرامت یا صحابت کریمان است؛ مانند: «اللّهمَّ ارزقنی فیه... صحبة الکرام».[39]

کما اینکه درباره‌ء ماه رجب که به نوبه خود از کرامت خاص برخوردار است، در توقیع شریف که از ناحیه مقدّسه حضرت ولی عصر (ارواحنا فداه) رسیده است، چنین آمد: «و بارک لنا فی شهرنا هذا المرجَّب المکرَّم».[40]

در پایان از خدای سبحان که همه کرامتها از اوست و به حضرتش برمی‌گردد، مسئلت می‌شود که همگان را به مقام والای کرامت روح نائل نماید و نظام اسلامی را همچنان با کرامت حفظ فرماید.

قم عبدالله جوادی آملی

6/8/1366

 

---

[1]  ـ سوره نمل، آیه 40.

[2]  ـ سوره انفطار، آیه 6.

[3]  ـ سوره علق، آیه 3.

[4]  ـ سوره الرحمن، آیه 78.

[5]  ـ دعاء عرفه حضرت سیدالشهداء(علیه‌السلام).

[6]  ـ مفاتیح الجنان، مناجاة المتوسلین.

[7]  ـ مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه.

[8]  ـ مفاتیح الجنان، زیارت اربعین.

[9]  ـ سوره یس، آیه 27.

[10]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 33.

[11]  ـ دعای شب عاشورا، منقول از طبری، ج 6، ص 239 ـ 238.

[12]  ـ دعای روز 28 ماه مبارک رمضان.

[13]  ـ زیارت عاشورای سالار شهیدان(علیه‌السلام).

[14]  ـ سوره نمل، آیه 40.

[15]  ـ سوره آل‌عمران، آیه 37.

[16]  ـ مفاتیح الجنان، دعای افتتاح.

[17]  ـ مفردات، ص 707.

[18]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 1.

[19]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 3.

[20]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 4.

[21]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 5.

[22]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 13.

[23]  ـ همان، دعای 20.

[24]  ـ همان، دعای 23.

[25]  ـ همان، دعای 27.

[26]  ـ همان، دعای 31.

[27]  ـ همان، دعای 32.

[28]  ـ همان، دعای 37.

[29]  ـ همان، دعای 41.

[30]  ـ همان، دعای 42.

[31]  ـ همان، دعای 45.

[32]  ـ همان، دعای 46.

[33]  ـ همان، دعای 47.

[34]  ـ مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه.

[35]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 47.

[36]  ـ مفاتیح الجنان، اعمال مشترکه ماه رمضان.

[37]  ـ صحیفه سجادیه، دعای 45، دعای وداع شهر رمضان.

[38]  ـ مفاتیح الجنان، دعای سحر ماه رمضان.

[39]  ـ مفاتیح الجنان، دعای روز هشتم ماه مبارک.

[40]  ـ همان، دعای هر روز ماه رجب.