28مرداد و کودتای آمریکا
| کودتای ۲۸ مرداد | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 سربازان وفادار به شاه در برابر مجلس شورای ملی در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی |
|||||||
|
|||||||
| طرفین درگیر | |||||||
محمدرضا پهلوی پشتیبا نان: ایالات متحده آمریکا
|
محمد مصدق پشتیبانان: جبهه ملی ایران |
||||||
| فرماندهان و رهبران | |||||||
 • محمدرضا پهلوی • فضل‌الله زاهدی • نعمت‌الله نصیری • شعبان جعفری  • دوایت آیزنهاور • آلن دالس • کرمیت روزولت  • وینستون چرچیل • جان الکساندر سینکلر • آنتونی ایدن • شاپور ریپورتر |
• محمد مصدق • حسین فاطمی • کریم سنجابی • غلامحسین صدیقی |
||||||
| تلفات | |||||||
| کشته‌ها: ۳۰۰[۱]–۸۰۰[۲] | |||||||
کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا (اس‌آی‌اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با همراهی ارتش شاهنشاهی ایران، بر ضدّ دولت محمد مصدق در مرداد ۱۳۳۲ به انجام رسید.[۳] در آمریکا از آن به نام عملیات آژاکس (به انگلیسی: Operation Ajax) نیز یاد می‌شود.[۴]
کودتای ۲۸ مرداد از بحث برانگیزترین وقایع تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود و صف‌بندی‌های سیاسی جدی میان طیف‌های مختلف دربارهٔ آن وجود دارد.[۵] طرفداران محمدرضا پهلوی، نخست‌وزیر وقت را به نقض قانون اساسی مشروطه متهم و از برکناری او توسط شاه دفاع می‌کنند و آن وقایع را «قیام و رستاخیز ملی» می‌نامند.[۵][۶]
دولت مصدق که با پافشاری برای در دست گرفتن کنترل کامل منابع نفتی کشور دشمنی دولت‌های غربی را به جان خریده بود، سرانجام در ۱۹ اوت سال ۱۹۵۳ برابر با ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی توسط سرلشکر فضل‌الله زاهدی که از حمایت ایالات متحده برخوردار بود، سرنگون شد. کودتا علیه دولت مصدق پس از آن امکان‌پذیر شد که ابتدا دولت آمریکا طی عملیاتی موسوم به «عملیات آژاکس» ایران را در آشوب و هرج و مرجی فروبرد که راه را برای سقوط مصدق هموار کرد. در آن زمان دولت آیزنهاور در آمریکا نگران آن بود که این طرح به بیراهه کشیده شود و نیروهای حزب توده با بهره جستن از ناامنی قدرت را در دست بگیرند.
