مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت خادم الرضا ( علیه السّلام )کوثر

مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت
بایگانی
شنبه, ۱۸ فروردين ۱۳۹۷، ۰۹:۵۴ ق.ظ

رزق و روزی، موانع و عوامل جلب روزی

گناه و نافرمانی خداوند علاوه بر تنبیه معنوی و دوری از خدواند متعال، تنبیه مادی را نیز در پی دارد، تا هرچه زودتر انسان تبهکار به خود آید و به مسیر درست بازگردد. امّا صدقه موجب افزایش روزی و برکت زندگی می باشد.

طلیعه سخن

هرکس بار زندگی را به دوش می کشد، مقدار زیادی از وقت خود را صرف درآمد و معاش خود و کسان خود می کند. کسی که در اندیشه معاش است، باید به این پرسش ها پاسخ دهد که اگر خداوند خالق انسان است و روزی او را تضمین نموده است، پس تلاش ما برای چیست؟ و اگر کار کردن ما نقشی در روزی ما ندارد و ما فقط مسئول دریافت آن هستیم پس این همه کار و تلاش انبیاء و اولیا و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ برای چه بوده است؟ و آیا امور معنوی، از قبیل توبه و استغفار، صدقه، دعا و. .. چه تأثیری در جلب روزی دارند؟ در اینجا سه دیدگاه مطرح می شود:

تفریط

منطق عده ای از دینداران آن است که رازق، تنها خداوند است و بس. او خالق است و ما مخلوق، او رازق است و ما مرزوق. روزی ما را او خود تضمین نموده و خداوند از وعده خود هرگز تخلّف نخواهد کرد.

در این دیدگاه، برای کار و تلاش انسان امتیاز لازم در نظر گرفته نشده است. گویی که تلاش انسان برای امرار معاش، دخالت در کار خداست و نوعی بی اعتنایی و حتی انکار تقدیر الهی است. از این نظر می توان این دیدگاه را دیدگاهی تفریطی دانست.

افراط

عده ای هم که خواسته اند ارزش لازم نسبت به تلاش انسان در نظر گرفته شود، می گویند: خداوند گرچه رازق است، اما کار انسان را به انسان واگذار کرده و خود او را مسؤول بدست آوردن روزی اش دانسته است. پس باید عقل حسابگر داشت و از زور بازو کمک گرفت.این طرز تفکر گرچه نقطه ضعف تفکر قبلی را ندارد و به کار و تلاش انسان ارزش می دهد، اما خالی از اشکال نیست و نقطه ضعف آن اصل قرار دادن کار انسان و بی توجهی به عوامل معنوی است. از این نظر می توان آن را دیدگاه «افراطی» نامید.

اعتدال

راه اعتدال، راه سوم است که با مراجعه به آیات و روایات و عملکرد معصومین ـ علیهم السّلام ـ در این زمینه مشخص می شود. این نوشتار در پی آن است که راه سوم را یافته و حد و مرز آن را مشخص کند. ما در این مقاله ابتدا از مسأله ضمانت روزی انسان ها بحث خواهیم کرد، اینکه آیا در ورای اراده انسان، دستی وجود دارد که پشتوانه همّت او باشد و زحمات او را به نتیجه برساند؟ یا خیر؟ سپس از اهمیت کار و تلاش و نحوه عملکرد پیشوایان دین سخن خواهیم گفت؛ اینکه آیا عواملی مانند دعا، توکل و عبادت، می تواند جایگزین تلاش و کوشش های انسان شود یا خیر؟ آیا می توان با اطمینان از روزی رسانی خداوند و صدق گفتار او، از رنج معاش معاف شد و دل به وعده «یرزُقُه مِن حَیثُ لا یحتَسِب» سپرد؟

معنای رزق

به تمام نیازمندی هایی که برای ادامه حیات موجودات ضروری است رزق گفته می شود. از آنجا که خداوند خالق همه موجودات است و ادامه حیات هر موجودی، در واقع خلق مداوم و لحظه به لحظه او است، روزی رسان موجودات نیز خداوند سبحان است:«و ما مِن دابّةٍ فی الارْضِ إلاّ علی اللهِ رِزقُها وَ یعلَمُ مُستَقَرَّها وَ مُستَودَعَها کلٌّ فی کتابٍ مُبِینٍ»[1]

هیچ جنبده ای در زمین نیست مگر این که روزی او بر خداست. او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را می داند. همه این ها در کتاب آشکاری ثبت است.»«إنّ اللهَ هو الرّزاقٌ ذو القُوَّةِ المَتین»[2] «خداوند روزی دهنده و صاحب قوّت و قدرت است.»[3]حتی در آیه ای از قرآن، بدیهی بودن روزی رسانی از طرف خداوند همچون سخن گفتن انسان بدیهی دانسته شده است:«و فی السّماء رِزقُکم و ما توعَدون، فَوَ رَبِّ السّماءِ و الارضِ إنّه لَحَقُّ مثلَ ما انَّکم تَنطِقون»[4] و روزی شما در آسمان است و آنچه به شما وعده داده می شود، سوگند به پروردگار آسمان و زمین که این مطلب حق است همانگونه که شما سخن می گویید!.

عوامل جلب رزق و روزی

اولین عاملی که تأثیر آن در جلب روزی پیداست کار و تلاش و استفاده از زور بازو است.اما مهم این است که بدانیم میزان تأثیرگذاری تلاش انسان در جلب روزی، چقدر است؟واقعیت آن است که «انسان»، همه کاره جهان خلقت نیست و همه چیز به هوش و تلاش او بستگی ندارد. و از میان عوامل و اسباب بی شماری که در نظام اسباب و مسببی جهان در کاراند، «هوش و تلاش» انسان جزیی از آن به شمار می رود.در فرهنگ قرآن، قارون، نماینده انسان متکبری است که مال و ثروت خود را، حاصل فکر و تلاش خود می داند و از کارگردان هستی غفلت می ورزد:«... قالَ إنّما او تینُهُ عَلی عِلمٍ عندی، أوَلَم یعلَم أن اللهَ قَد أهلَک مِن قَبلِهِ مِن القُرونِ مَن هُوَ أشَدُّ مِنه قُوَّةً و أکثَرُ جَمعاً و لا یسئَلُ عَن ذُنوبِهِم المجُرِمون»[5] (قارون) گفت: «این ثروت را بوسیله دانشی که نزد من است به دست آورده ام». آیا او نمی دانست که خداوند اقوام پیش از او را که نیرومندتر و ثروتمندتر از او بودند هلاک کرد؟ (و هنگامی که عذاب الهی فرا رسد) مجرمان از گناهانشان سؤال نمی شوند.

حاصل آنکه، جلب رزق و روزی، به عامل و شرایط زیادی وابسته است که فکر و اراده انسان جزئی از آنها است، به گفته شهریار:

اگر روزی به قدر عقل بودی تمام عاقلان بودند قارون

و لیکن رزق در میزانِ عدل است نه عاقل در شمار آرد نه مجنون

روایات نیز به همین نکته متذکر شده اند که هوش سرشار و قوت بازو «تمام علتِ» جلب روزی نیست:«قال الصادق ـ علیه السّلام ـ: اِنَّ اللهَ تَعالی وَسَّع اَرزاقَ الحُمقی لِیعتَبِرَ العُقَلاءُ وَ یعلَموا اَنَّ الدُّنیا لَیسَ ینالُ ما فیها بِعَمَلٍ وَ لا حیلةٍ»[6] خداوند روزی احمق ها را وسعت بخشید تا عاقلان عبرت گیرند و بدانند که دست یافتن به دنیا، تنها با کار و تدبیر میسر نیست.

ارتباط ضمانت روزی با تلاش انسان

که تقدیر الهی بر دخالت کار و تلاش انسان در جلب روزی، تضمین روزی او بصورت مطلق و غیر مشروط نیست. بلکه به شرط تدبیر و تلاش است:«قال علی ـ علیه السّلام ـ: اطلُبوا الرِزقَ فَإنَّهُ مَضمونٌ لِطالِبِه»[7]رزق را طلب کنید، چرا که برای طالب خود ضمانت شده است.

حداقل تلاش

در دسته ای از روایات، ائمه دین، حداقل کار و تلاش انسان را مشخص کرده اند:«قٌلتٌ لِاْبی عبداللهِ علیه السّلام: أی شیئٍ عَلَی الرجُلِ فی طَلَبِ الرزقِ؟ فقالَ: إذا فَتَحتَ بابَک و بَسَطتَ بساطَک فَقَد قَضَیتَ ما عَلَیک»[8] (راوی گوید) از امام صادق ـ علیه السّلام ـ سؤال کردم: وظیفه بنده در طلب روزی چیست؟ امام ـ علیه السّلام ـ پاسخ داد: «وقتی مغازه خود را گشودی و بساط خود را پهن کردی، وظیفه خود را به انجام رسانده ای.» از جمع بندی روایات مشخص می شود که وظیفه انسان برای جلب رزق و روزی، خود را در معرض روزی قرار دادن و «طلب» آن است. رزق و روزی، گمشده و یا گنجینه ای نیست که ما مکلّف باشیم به هر قیمتی که شده آن را به چنگ آوریم و تصاحب کنیم، بلکه مانند جویی روان است که هرکس باید ظرفی بدست گیرد و کنار جوی نشیند و به قدر رفع عطش خود از آن بهره گیرد. ما مکلّف به فراهم کردن «زمینه» روزی هستیم نه «بدست آوردن» آن.

کسب را همچون زراعت دان عمو!

تا نکاری دخل نبْوَد آنِ تو

ازدواج

عده زیادی از جوانان تحصیل کرده، با نشاط و پر توان در جامعه زندگی می کنند که از سنّت ها و عادات و رسوم ملّی و قومی، جای سنت ها و دستورات دینی و اسلامی را گرفته است و روز به روز ما را از فرهنگ اصیل اسلامی دورتر می کند. کار، تلاش و کوشش انسان، «شرط لازم» برای جلب روزی است، گرچه «شرط کافی» نیست و علل و عوامل دیگری نیز وابسته است. از جمله این عوامل، فراهم نمودن «زمینه اشتغال» و استفاده از توان و انرژی فراوان آنان است. اگر به جوانان توصیه می کنیم که به کار و تلاش بپردازید و از نیروی دوران جوانی استفاده کنید، به متصدیان جامعه نیز باید توصیه کنیم که زمینه بهره برداری از این نیروی جوانان را فراهم آورند.قرآن کریم به این نکته اهمیت داده و این نگرانی را از ذهن زدوده است:«وَأَنْکحُوا الأیامَی مِنْکمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکمْ وَإِمَائِکمْ إِنْ یکونُوا فُقَرَاءَ یغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»[9]

مردان و زنان بی همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را اگر فقیر و تنگدست باشند خداوند از فضل خود بی نیاز می سازد.در این آیه خداوند وعده داده است که «زوج های فقیر» را از فقر نجات خواهد داد. در واقع به آنان توصیه نموده است که شما به جای آن که به «فقر و نداری خود» توجه کنید و از ازدواج دست بشویید، به «فضل و دارایی خداوند» بیندیشید و به سوی ازدواج حرکت کنید و بدانید که فقر وعده شیطانی است.از نبی[10]بشنو که شیطان در وعید می کند تهدیدت از فقر شدید؟

درباره آیه فوق، روایاتی وارد شده است که کسانی را که بدلیل فقر و نداری از ازدواج خودداری می کنند، به «سوء ظن داشتن به خداوند» متهم کرده و آنان را سرزنش نموده اند:«قال الصادق ـ علیه السّلام ـ: مَن تَرَک التَزویجَ مَخافَةَ الفَقرِ فَقَد أساءَ الظَنَّ بِاللهِ عَزّوجلَّ أنّ اللهَ عزّوجلّ یقولُ: إن یکونوا فٌقَراءَ یغنِهِم اللهُ مِن فَضلهِ»[11] کسی که از ترس فقر ازدواج نکند، به خداوند عزوجل گمان بد برده است، زیرا که خداوند می فرماید: اگر فقیر هستند، خداوند از فضل خود آنان را بی نیاز می کند.«قال رسولُ الله ـ صلی الله علیه و آله ـ: حَقٌ عَلَی اللهِ عَونُ مَن نَکحَ التِماسَ العِفافِ عَمّا حَرَّمَ الله»[12] یاری کردن کسی که برای در امان ماندن از گناه ازدواج کند، بر عهده خداوند است.

توبه و استغفار

توسعه رزق و روزی نوعی تشویق مادی است که خداوند برای کسانی که از کژ راهه بازگشته و دست از چرب و شیرین گناه بر نمی دارند، در نظر گرفته است.«و لو أنَّ أهلَ القُری آمَنوا و اتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَیهِم بَرکاتٍ مِنَ السَّماءِ و الارضِ و لکن کذَّبوا فَأخَذناهُم بِما کانوا یکسِبونَ»[13]و اگر اهل شهرها و آبادی ها ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می گشودیم، ولی (آنها حق را) تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.

گر بترسیدی از آن فقرآفرین

گنج هاشان کشف گشتی در زمین«استَغفِروا رَبَّکم انّه کانَ غَفّاراً، یرسِلُ السماءَ عَلَیکم مِدرارا، و یمدِدکم بِأموالٍ و بَنینَ و یجعَل لَکم جَنّاتٍ»[14]از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است، تا باران های پر برکت آسمان را پی در پی بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغ های سرسبز و نهرهای جاری در اختیارتان قرار دهد.»«قال علی ـ علیه السّلام ـ: الاستِغفارُ یزیدُ فی الرِّزقِ»[15]استغفار، رزق را افزایش می دهد.

اثرگناه در کم شدن رزق

از سوی دیگر، گناه و نافرمانی خداوند علاوه بر تنبیه معنوی و دوری از خدواند متعال، تنبیه مادی را نیز در پی دارد، تا هرچه زودتر انسان تبهکار به خود آید و به مسیر درست بازگردد:«و ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً قریةً کانَت آمِنَةً مُطمَئِنَّةً یأتیها رِزقُها رَغداً مِن کلّ مَکانٍ فَکفَرَت بأَنعُمِ اللهِ فَأَذاقَهَا اللهُ لِباسَ الجوعِ و الخَوفِ بِما کانوا یصنَعونَ»[16] خداوند (برای آنان که کفران نعمت می کنند) مثلی زده است: منطقه آبادی که امن و آرام و مطمئن بود، و همواره روزیش از هرجا می رسید؛ اما نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خداوند بخاطر اعمالی که انجام می دادند لباس گرسنگی و ترس را بر اندامشان پوشانید.از سوی دیگر، اصلاح رابطه خود و خدا، زدودن آلودگی ها و پشت پا زدن به کژی ها و ناراستی ها، موجب وسعت روزی، برطرف شدن مشکلات و زدوده شدن غم ها و غصه ها می شود.

صدقه

بسیاری از اوقات، آنچه چشم سر می بیند، بر خلاف چیزی است که چشم دل مشاهده می کند و آنچه «بصر» مطابق آن قضاوت می کند، «بصیرت» بر خلاف آن حکم می کند.

در منطق قرآن ربا، موجب از بین رفتن برکت مال می شود و زندگی یی که بر ربا استوار است سرابی بیش نیست، امّا صدقه موجب افزایش روزی و برکت زندگی می باشد:«یمحقُ اللهُ الربا و یرَبِّی الصدَقاتِ»[17] خداوند ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش می دهد. زیرا صدقه دادن ـ در واقع ـ معامله با خداست. گیرنده صدقه خداست صدقه دهنده پاداش آن را از خود او دریافت می کند:«ألم یعلَموا أنّ اللهَ هُوَ یقبَلُ التّوبةَ عَن عِبادِهِ و یأخُذُ الصَدَقات»[18]آیا نمی دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش می پذیرد و صدقات را می گیرد.لذا کسانی که از مال خود انفاق می کنند، در تجارتی شرکت کرده اند که هرگز و هیچگاه زیان و ورشکستگی در آن راه ندارد.در این دیدگاه صدقه، نه تنها کاهش مال نیست و از سرمایه انسان چیزی نمی کاهد، بلکه موجب افزایش سود و اصل سرمایه می شود.

پی نوشت ها

[1] هود، 6.

[2] الذاریات، 58.

[3] علاوه بر آیات فوق، آیه40 سوره روم، 70 سوره اسراء و 73 سوره نحل به این مطلب اشاره کرده اند.

[4] الذاریات، 23و22.

[5] قصص، 78.

[6] بحارالانوار، ج103، ص34.

[7] بحارالانوار، ج77، ص421.

[8] فروع کافی، ج1، ص350.

[9] نور، 32.

[10] کلمه نُبی به ضم نون در تمامی مثنوی به معنای «قرآن» است.

[11] تفسیر نورالثقلین، ج3، ص597.

[12] کنز العمال.

[13] اعراف، 96.

[14] نوح، 12ـ10.

[15] بحار الانوار، ج93، ص277.

[16] نحل، 112.

[17] بقره، 276.

[18] توبه، 104.

موافقین ۰ مخالفین ۰ ۹۷/۰۱/۱۸
khademoreza kusar

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی