مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت خادم الرضا ( علیه السّلام )کوثر

مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت
بایگانی
دوشنبه, ۲۰ فروردين ۱۳۹۷، ۱۰:۴۱ ق.ظ

پارچه انگلیسی و فتوای علمای اصفهان

پارچه انگلیسی و فتوای علمای اصفهان
دیشه ی بهبود وضع اقتصاد و استقلال در زمینه های گوناگون همچون احداث صنایع ملی و کارخانه ها و گرفتن امتیاز از دولت برای توسعه ی عمران کشور، شرکت اسلامیه را به میدان های جدید فعالیت ترغیب می نمود. به مرور زمان تأثیرات شرکت که به قصد تولید کالاهای داخلی در برابر نفوذ اقتصادی غرب، حرکت عمیق و گسترده ای را آغاز کرده بود، به تمامی شهرهای ایران رسید و حتی شعبه هایی از این شرکت در خارج از مرزهای ایران فعال شد.

تأسیس «شرکت اسلامیه» به ابتکار حاج آقا نورالله اصفهانی در اصفهان و همکاری تجار این شهر، نمونه ی بسیار موفقی از این راهبرد در ایران اسلامی است. رهبر انقلاب درباره ی اقدامات ایشان چنین می فرمایند: «در قضیه ی مرحوم حاج آقا نورالله... دعوا سر همان چیزی است که ما امروز از مسئله ی استقلال می فهمیم؛ یعنی سلطه ی اقتصادی، سلطه ی فرهنگی، سلطه ی سیاسی، سلطه ی اجتماعی و نفوذ ویران کننده و خانه براندازی که غرب در دنیا داشته (آن دوره، دوره ای بود که غرب با نشاط و با سرزندگی داشت می آمد و حالت تهاجمی داشت) این ها این را می دیدند، این را می فهمیدند. مرحوم حاج آقا نورالله از آن شرکتی که احداث می کند، از آن حرف هایی که می زند... نشان می دهد که مرد بسیار روشن بین، بسیار آگاه و متوجه به ابعاد سلطه ی بیگانه است.»[1]

اندیشه ی استقلال اقتصادی

به دنبال قیام تاریخی تنباکو که امپراتوری انگلیس را به عقب نشینی واداشت، این اندیشه در ذهن حاج آقا نورالله اصفهانی شکل گرفت که می توان ابعاد تحریم را به کالاهای دیگر گسترش داد. وی برای تحقق عینی این تحریم در راستای خودکفایی داخلی برنامه ریزی و اقدام نمود.

وی در ابتدا به مبارزه ی منفی، تحریم اجناس خارجی و نفی سلطه ی اقتصادی اجانب می پردازد و در ادامه، تلاش هایش را در راستای سازندگی و خودکفایی ملی پیگیری می کند. می توان اذعان کرد که اوج فعالیت های آقا نورالله در بخش دوم، معطوف به توسعه ی شرکت های اسلامیه بوده است.

انگیزه ی تأسیس شرکت اسلامیه

در دوران قاجاریه، اقتصاد ایران از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود. اقتصاد ملی در رکود کم سابقه ای قرار داشت و سیل محصولات خارجی در بازار ایران روان بود. ایران که خود زمانی صادرکننده ی منسوجات باکیفیت خصوصاً پارچه های ابریشمی بود، به واردکننده ی منسوجات تبدیل شده بود[2] و از کارخانه های نساجی که روزگاری محصولات آن به تمام مشرق زمین صادر می شد، خبری نبود. در آن زمان، عمده ی تجارت ها در ایران، دلالی تجار از اجناس بیگانه بود؛ تا جایی که حاج آقا نورالله می گوید: «بازرگانان عمال خارجی شده اند.»[3]

جرج کرزن، سیاست مدار انگلیسی، در کتاب «ایران و قضیه ی ایران» می نویسد: «گذشته از اشیای تجملی غربی که طبقات بالا به آن معتاد شده اند، پوشاک همه ی طبقات جامعه، از مردان گرفته تا زنان، جملگی از غرب وارد می شود. ابریشم، ساتن و ماهوت برای طبقات اعیان و قماش نخی و پنبه ای برای همه ی طبقات. لباس یک روستایی ساده از منچستر یا مسکو می آید و نیلی را که همسر او به کار می برد، از بمبئی وارد می شود. در واقع از بالاترین تا پایین ترین مراتب اجتماعی، به طور قطع وابسته و متکی به کالاهای غربی شده اند.»[4]

در چنین وضعیتی، اندیشه ی حفظ و تقویت تولید داخلی ابتدا در محافل مذهبی و تجار در اصفهان ایجاد شد. علما و روحانیون با درک خطر از بین رفتن اقتصاد ملی و استقلال سیاسی کشور به کمک تجار و بازرگانان معتمد، دست به اقدامات عملی زدند که از اهم آن ها می توان به تأسیس شرکت اسلامیه اشاره کرد. علما به حق بر این گمان بودند که می توانند با حمایت و تشویق مردم، منسوجات ایرانی را با کیفیتی عالی تولید و در برابر منسوجات بیگانه علم کنند.

استقبال و حمایت مردم

جمع کثیری از علمای جهان اسلام به طرق مختلف، از جمله فتوا و اعلامیه، به حمایت از تولیدات داخلی برخاستند. هیجان زائدالوصفی که از ویژگی دین خواهی و وطن دوستی مردم برمی خاست با غرور ملی درآمیخت و مردم کالای تولیدشده در وطن را اگرچه کیفیتی برابر با کالای خارجی نداشت، ترجیح می دادند و با افتخار مصرف می کردند. چه بسا اگر این حمایت مردم همراه و پشتیبان شرکت نمی بود، حرکتش متوقف می ماند.

در اخبار آن دوره می خوانیم که دامنه ی نفوذ این شرکت به مدارس، حوزه ی علمیه و حتی مراکز نظامی می رسد و به شکل یک وظیفه و سنت درمی آید: «لباسی که از مدرسه به شاگردان داده می شود، باید از ساخت داخله ی ایران باشد.»[5] علاوه بر این، روزنامه ها به عنوان رسانه های فراگیر، به حمایت از شرکت اسلامیه پرداخته و از آن تعریف و تمجید نمودند.

ملت ایران نیز سراسر به تولیدات این شرکت دل بسته بودند و فعالیت های آن را زیر نظر داشتند و در صورت بروز کوچک ترین نقص و اشتباه، فوراً در راستای رفع آن اقدام می کردند. تنها در یک فقره، به بیان روزنامه ی «حبل المتین»، هشت صد نفر از رؤسای تجار و اشراف اصفهان متفق شدند و طی اعلامیه ای ترک استعمال و خریدوفروش منسوجات خارجی را اعلام کردند.

منسوجات شرکت در هر شهری که وارد می گشت، با استقبال مردم مواجه می شد و چنان وجد و سروری به پا می کرد که در هیچ یک از اعیاد آن دوره نظیر نداشت. حتی ایرانیان مقیم خارج، از بغداد گرفته تا سن پترزبورگ نیز از شرکت اسلامیه پشتیبانی کردند و طی برگزاری مجالس شادی، حمایت همه جانبه ی خود از شرکت را به صورت علنی ابراز نمودند.[6]

به خطر انداختن منافع استعمار

اندیشه ی بهبود وضع اقتصاد و استقلال در زمینه های گوناگون همچون احداث صنایع ملی و کارخانه ها و گرفتن امتیاز از دولت برای توسعه ی عمران کشور، شرکت اسلامیه را به میدان های جدید فعالیت ترغیب می نمود. به مرور زمان تأثیرات شرکت که به قصد تولید کالاهای داخلی در برابر نفوذ اقتصادی غرب، حرکت عمیق و گسترده ای را آغاز کرده بود، به تمامی شهرهای ایران رسید و حتی شعبه هایی از این شرکت در خارج از مرزهای ایران فعال شد.

با توجه به شروع به کار شعب شرکت در خارج از مرزهای ایران، طبیعی بود که انگلیسی ها که با این حرکت موافق نبودند، در طولانی مدت ضربه ی سنگینی به اقتصاد استعماری انگلیسی ها وارد می ساخت، واکنش نشان دادند. چنان که روزنامه ی تجارتی لندن می نویسد: «معلوم می شود ایرانیان اندک اندک از خواب غفلت بیدار شده و قدر و اهمیت تجارت، به خصوص همین شرکت را دانسته اند. چیزی که اهمیت دارد آن است که علمای ملت نیز در آن شرکت مشوق هستند و اگر این شرکت معتبر شود، سکته ی بزرگی به منافع انگلیس در اصفهان، بلکه در خلیج فارس وارد می آید.»[7]

این ترقی روزافزون که شکست کالاهای خارجی را موجب می شد، واکنش تجار دول بیگانه را در پی داشت. کنسول گری انگلیس در اصفهان بارها به مسئولین ایرانی از اوضاع وخیم پیش آمده شکایت می کردند و با روش های مختلف همان گونه که به انحراف مشروطه مبادرت نمودند، توانستند مسئله ی تحریم کالاهای خارجی را به سوی ناکامی سوق دهند. کاهش قیمت کالاهای خارجی، نسیه دادن کالاها و اجناس به تجار داخلی و مردم، تبلیغات زیاد اجناس خارجی و… از جمله اقداماتی بود که آنان را در نیل به اغراضشان موفق گردانید.

اعلام حمایت خلیفه ارامنه اصفهان از حرکت خودکفایی و رد اکاذیب مطبوعات انگلیس

از دیگر اقدامات آن ها می توان به استفاده از اختلافات مسلمانان و اهل کتاب اشاره کرد. اما این طرح بسیار به موقع از جانب اندیشمندان طرفدار شرکت اسلامیه لو رفت و آن ها از طریق اطلاع رسانی به مردم، تا حد زیادی این نقشه را خنثی کردند. رهبر انقلاب در جواب افرادی که ادعا می کنند شرکت های اسلامیه بر سر جدالی مذهبی پدیدار شدند، می فرمایند: «قضیه ی مرحوم حاج آقا نورالله، مسئله ی فقط یک جنگ مذهبی نیست؛ یعنی دعوای این نیست که مسیحی ها می خواهند بیایند غلبه پیدا کنند. مسیحی ها که در خود اصفهان با آن ها داشتند زندگی می کردند، ارامنه ی اصفهان همیشه بودند و با هم زندگی می کردند و مشکلی هم نداشتند. پس دعوا، دعوای مذهبی نبود.»[8]

اگرچه کارشکنی های انگلستان و عناصر سودجوی داخلی و نیز عدم حمایت دولت و حاکمیت کشور موجب شد تا ادامه ی مسیر برای شرکت های اسلامی میسر نشود، اما اهتمام علما و مردم آن برهه و اصرار ایشان به حمایت از منسوجات داخلی تجربه ی قابل توجه ی را پیش روی ملت ایران گذاشت.

پی نوشت ها:

[1] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=۳۳۰۱

[2] آبراهامیان، یرواند (۱۳۷۷)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه ی احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی، ص۷۵-۷۸.

[3] نجفی، موسی (۱۳۷۸)، اندیشه ی سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، تهران، مؤسسه ی مطالعات تاریخ معاصر، ص۳۱.

[4] کرزن، جرج ناتانیل (۱۳۶۲)، ایران و قضیه ی ایران، ترجمه ی وحید مازندرانی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص۶۶-۶۷.

[5] روزنامه ی حبل المتین، سال هفتم، شماره ی ۱۰.

[6] رهدار، احمد (۱۳۹۰)، غرب شناسی علمای شیعه در تجربه ی تاریخ معاصر، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ص۴۷۹-۴۸۳.

[7] روزنامه ی کامیرشل انگلیس، چاپ لندن، به نقل از روزنامه ی ثریا، شماره ی ۴۶.

[8] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=۳۳۰۱

 

موافقین ۰ مخالفین ۰ ۹۷/۰۱/۲۰
khademoreza kusar

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی