فضیلت های بسم الله الرحمن الرحیم
والاترین جمله آسمانی و سرلوحه هر کتاب نازل شده از ساحت قدس ربوبی، همانا این جمله شریفه است. صفوان جمال از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که:
ما انزل الله من السماء کتاباً الا و فاتحته بسم الله الرحمن الرحیم؛
خداوند متعال هیچ کتابی را از آسمان نازل نفرمود، مگر آن که دیباچه و اول آن بسم الله الرحمن الرحیم بود.
مهج الدعوات در کتاب فضل الدعا، ااز امام صادق (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که:
بسم الله الرحمن الرحیم اسم الله الاکبر أو قال: الاعظم؛ بسم الله الرحمن الرحیم؛
بسم الله الرحمن الرحیم بزرگ ترین اسم خداوند است. یا فرمود: بالاترین اسم بسم الله الرحمن الرحیم است [1].
در عیون الاخبار از امام رضا (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
بسم الله الرحمن الرحیم أقرب الی اسم الله الاعظم من سواد العین الی بیاضها[2]؛
بسم الله الرحمن الرحیم به اسم اعظم خداوندی نزدیک تر است از سیاهی چشم به سفیدی آن.
تبرکی بس گران قدر که آدمی کار و عمل خود را با نام ایزد متعال آغاز کند، خداوندی که قدرت و کمال او بی نهایت بوده و هر قدرت و کمالی در جهان آفرینش از قدرت ذاتی او سرچشمه می گیرد. رحمت و لطف خداوندی، همه موجودات را در برگرفته و همه عوامل و ذرات بهره دهی عالم آفرینش به لطف و رحمت واسعه خداوندی بهره می دهند و چه بهتر که آدمی هر کاری - کوچک و بزرگ - را با نام خداوند، آن هم با تمسک به رحمت واسعه او شروع کند و با تبرک از رحمانیت و رحیمیت او کمک بخواهد. توسل و ارتباط با نام پاک حضرت حق آن هم با لفظ الله که اشاره به ذات بی انتهای او و دو صفت رحمانیت و رحیمیت دارد - که منشأء همه الطاف و مرحمت هاست - وظیفه عبودیت و استعانت عبد و بنده است.
صدوق (رحمه الله علیه) در کتاب توحید به اسناد خودش از امام صادق (علیه السلام) در حدیثی بلند از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که:
من حزنه امر یتعاطاه فقال: بسم الله الرحمن الرحیم و هو مخلص الله و یقبل بقلبه الیه لم ینقک من احدی اثنتین اما بلوغ حاجته فی الدنیا و اما یعد له عند ربه و یدخرلدیه و ما عندالله و ابقی للمؤمنین [3]؛
هرکه او را کاری را که باید انجام دهد محزون و غمگین سازد، اگر در ابتدای آن بگوید: بسم الله الرحمن الرحیم و در این توسل، توجه خالص و ناب او برای خداوند باشد و به تمام قلب و جانش به خداوند روی آورده باشد، از دو چیز خالی نیست: یا آن که در دنیا به حاجت و مقصود خود می رسد و یا آن که در محضر خداوند برای او آماده و ذخیره می گردد و آنچه نزد خداوند باشد بهتر و پادارتر برای مؤمنان است.
در اصول کافی به سندش از جمیل بن دراج روایت می کند که امام صادق (علیه السلام) فرمود:
لا تدع بسم الله الرحمن الرحیم و ان کان بعده شعر: ؛
بسم الله الرحمن الرحیم را وامگذار، گرچه بعد از آن بخواهی شعری بخوانی.
امام باقر (علیه السلام) فرمود:
سزاوار است هنگامی که کاری را شروع کنیم، چه کودک و چه بزرگ بسم الله بگوییم تا مبارک و میمنت گردد.
فضیلت ابتدا به بسم الله
امیر مؤمنان (علیه السلام) فرمود:
ان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) حدثنی عن الله - عزوجل - انه قال: کل امر ذی بال لم یذکر فیه بسم الله الرحمن الرحیم فهو ابتر (و در بعضی از روایات) لم یبدء فیه؛
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به من خبر داد از خداوند - عزوجل - که فرموده است: هر کار مهم و ارزنده ای که در آن بسم الله الرحمن الرحیم ذکر نشود، یا به نام خدا آغاز نگردد ناقص و ناپایدار خواهد بود[4].
پایداری هر امری به وابستگی به حضرت حق متعال و پایندگی اوست. آنچه که از خدا بریده است و به فنا و ناپایداری سپرده شده و هر عملی و هر مقدار که به خداوند پیوسته است به همان اندازه پایدار و سودمند است.
شروع قرآن کریم و آغاز کردن با جمله شریفه: بسم الله الرحمن الرحیم خود دستور عملی است که انسان ها بدانند هر عملی که با نام خداوند متعال شروع شود گران قدر و پایدار بوده، بی فرجام و ناپایدار نخواهد ماند.
توسل و ارتباط با نام پاک حضرت حق آن هم با لفظ الله که اشاره به ذات شریف بی انتهای او و در دو صفت رحمانیت که منشأء همه الطاف و مرحمت هاست، وظیفه عبودیت و استعانت بندگان است.
دستور خداوند است که بنده هر کارش را با بسم الله الرحمن الرحیم شروع کند؛ همان گونه که روش پیامبران نیز چنین بوده است و خداوند خود به رسول گرامی اش دستور می دهد که: اقرا باسم ربک [5]؛ بخوان به نام پروردگارت.
و نوح (علیه السلام) سوار شدن همراهان به کشتی فرمود: بر کشتی سوار شوید بسم الله مجریها و مرساها به نام خداوند مجری و توقف گاه کشتی متبرک است و این، روش همه پیامبران است. سلیمان (علیه السلام) در نامه خود به بلقیس نوشت: انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم [6].
این چنین اهمیت دادن به بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز هر کار موجب می گردد که شروع قرآن کریم به بسم الله باشد که او سزاوارتر از هر کاری به بسم الله است. آیات شریفه قرآنی، اصیل ترین مایه های هدایت انسانی و تأمین سعادت جاودانه آن است. پس برای آغاز با بسم الله الرحمن الرحیم از هر عملی شایسته تر و از هر امر مهمی پراهمیت تر است.
قرآن کریم خود بزرگترین عمل کننده به مضامین خود است و چنین است که ابتدای هر سوره شریفه با این آیه شریفه آغاز می گردد. امام صادق (علیه السلام) فرمود:
ما انزل الله من السماء کتاباً الا فاتحته بسم الله الرحمن الرحیم و انما کان یعرف انقضاء السورة بنزول بسم الله الرحمن الرحیم ابتداء للاخری [7]؛ .
خداوند متعال هیچ کتابی را از آسمان نازل نکرده، مگر آن که ابتدای آن، بسم الله الرحمن الرحیم بود و تمامیت هر سوره و آغاز سوره ای دیگر به آمدن بسم الله الرحمن الرحیم بود.
مگر سوره برائت، چون اعلان جنگ به مشرکان و بیزاری و تنفر از پیمان شکنان و نمایان گر غضب بود. طبعاً تناسب با نوای رحمت و ابراز رحمانیت و رحیمیت حضرت باری نداشت و به همین جهت، آن سوره شریفه با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز نگشت، بلکه با آیه شریفه: برآءة من الله و رسوله شروع شد. از امیر مؤمنان علی (علیه السلام) منقول است که:
لم ینزل بسم الله الرحمن الرحیم علی رأس سورة براءة لان بسم الله للامان و الرحمة و نزلت براءة لرفع الامان بالسیف؛
بسم الله الرحمن الرحیم بر سر سوره برائت نیامده؛ چون بسم الله برای امان و رحمت است و سوره توبه برای برداشتن امان به شمشیر آمده است. رحمت الهی با برداشتن امان و کار شمشیر مناسب ندارد.
تبرک آغاز به نام باری و استعانت از ذات مقدس و آن هم با دو صفت رحمانیت و رحیمیت، توجه به لطف و عنایت او در همه امور دنیا و آخرت است. همه ذرات عالم وجود از مؤمن کافر و حیوان و نبات و جمال مشمول لطف و رحمانیت اویند. کلمه شریفه الرحمن در 168 موضوع از قرآن کریم آمده است که 113 موردش در آغاز سوره ها و بسم اللهها و چهار مورد هم به ضمیمه اسم الرحیم و در یک مورد با لفظ الله قل ادعواالله او ادعوا الرحمن و پنجاه مورد هم تنها آمده است. اسم الرحیم نیز 225 بار آمده است که 113 مورد در آغاز سوره ها و چهار مورد به ضمیمه کلمه الرحمن و 108 مورد هم جداگانه آمده است.
گفته اند موارد استعمال کلمه شریف الرحمن در وصفیت است و در بعضی موارد هم به طور عملیت آمده است، مانند الرحمن خلق الانسان [8] الرحمن علی العرش استوی [9] و: و عباد الرحمن الذین یمشون [10]. در مواردی هم به ضمیمه الرحیم آمده است، همچون تنزیل من الرحمن الرحیم [11] یا: هو الرحمن الرحیم و اما کلمه شریفه الرحیم در همه موارد قرآنی به عنوان وصف ذاتی برای ذات باری تعالی آمده است، مثل: ان الله غفور رحیم [12]، و ان ربک لهو العزیز الرحیم [13].
پی نوشت:
علی علیزاده
