راهکارهای مدیریت کلاس درس

                   

برای اداره کلاس به نحو مطلوب، راهکارهایی وجود دارد که در اینجا به چند نمونه از آنها اشاره می شود:

1. به شاگردان مسئولیت دهید

هر قدر شاگردان در قبال رفتار خود احساس مسئولیت کنند به همان میزان به معلم کمک می نمایند تاکلاس را بهتر مدیریت نماید. لذا معلمان باید سعی نمایند با دانش آموزانی که زیر بار قبول مسئولیت نمی روند و معمولًا برای معلم در کلاس مشکل ایجاد می نمایند کار کنند و آنها را در قبول مسئولیت یاری نمایند. واگذاری مسئولیت شکل های متعددی می تواند داشته باشد. همچون: نماینده کلاس شدن، سرگروه شدن، مأمور جمع آوری دفاتر و کارهای عملی شاگردان شدن، مسئول حضور و غیاب بودن و. ..

2. به هنگام برخورد با موقعیت های ناهنجار رفتاری از ناحیه شاگردان، خونسرد باشید

وقتی شاگردان رفتار ناشایست انجام می دهند، برخی از معلمان خونسردی خود را از دست می دهند و واکنش متناسب با شرایط خود بروز نمی دهند. در نتیجه موقعیت را بدتر از آنچه که هست می نمایند.

توصیه رعایت خونسردی به چند دلیل است. اولًا اگر شاگردان بدانند معلمی به موضوعی حساسیت دارد آن مورد را به عنوان نقطه ضعف از او گرفته و هرگاه قصد آزار و اذیت معلم را داشته باشند از آن استفاده می کنند. این امر در مقطع بالاتر تحصیلی به مراتب بیشتر به چشم می خورد. ثانیاً حفظ خونسردی به معلم این امکان را می دهد که تأمل و تفکر بیشتری در مورد نوع رفتار شاگردان داشته باشد و در جهت شناسایی علت اصلی رفتار باشد و متعاقب آن واکنش مناسب از خود بروز دهد. به طوری که دانش آموز متخلف را متوجه خطای خویش نماید. ثالثاً نوع رفتار معلم برای شاگردان الگوست. بنابراین معلم باید از داد زدن، تهدید کردن و تعابیر نیشدار خودداری نماید.

3. علاقه مندی خود را به شاگردان آشکار نمایید

معمولًا اکثریت معلمان به شاگردان خود علاقه مند هستند و آنها را دوست می دارند. ولی از این حس خود نمی توانند در مدیریت بهتر کلاس، بهره بگیرند. راهکار عملی این است که معلمان به شاگردان بفهمانند که آنها را دوست دارند و به آنها علاقه مند هستند. اگر این احساس در شاگردان به وجود بیاید که معلم آنان را دوست دارد، بدون شک در نوع رفتاری که از آنها سر خواهد زد، مؤثر بوده و برای این که بتوانند رضایت معلمان را جلب نمایند رفتاری مورد قبول از خود بروز می دهند.

سلام و احوالپرسی با شاگردان در محیط بیرون و داخل مدرسه، در نظر گرفتن رفتارهای خوب شاگردان و بیان آنها، دست دادن معلم با شاگردان و. .. از جمله راهکارهای عملی علاقمندی معلم به شاگرد است.

4. با شاگردان خاطی به صورت خصوصی صحبت نمایید

معمولًا در برخی کلاس ها شاگردان خاصی پیدا می شوند که رهبری بی نظمی را برعهده دارند و یا به صورت انفرادی حرکاتی انجام می دهند. شاید بهترین روش این باشد که با این گونه شاگردان به صورت خصوصی صحبت شود وتذکرات لازم ارائه گردد. و اگر خانواده شاگرد دارای افراد متشخص و. .. است، از وجود آنها برای مهار شاگرد استفاده گردد. مثلًا می توان افتخارات خانوادگی او را گوشزد کرد. مثلًا گفته شود: «از آنجایی که تو متعلق به خانواده. .. هستی انتظار رفتاری را که از تو سر می زند ندارم.»

5. در صورت امکان از جابجایی شاگردان استفاده کنید

برخی مواقع شیوه جابجایی مکانی شاگرد مشکل انضباط کلاس را حل می کند. این جابجایی به دو صورت می تواند انجام پذیرد. اول جابجا کردن محل نشستن شاگرد دریک کلاس، دوم جابجا کردن کلاس شاگرد در مدرسه اگر از یک پایه چند کلاس وجود داشته باشد.

6. برای به وجود آمدن اتفاق خاص آمادگی داشته باشید

گاهی اتفاق خاص در کلاس می افتد و شاگردان از فرصت به دست آمده استفاده کرده و بی نظمی را در کلاس حاکم می کنند. لذا یک معلم خوب باید برای برخورد با چنین شرایطی آمادگی داشته باشد تا بتواند نظم را به کلاس برگرداند.

7. رفتارهای شایسته دانش آموزان را مورد حمایت و تشویق و رفتارهای ناشایسته آنها را مورد تقبیح قرار دهید

برخی از معلمان برای آن که رفتار مثبتی را که از ناحیه شاگرد سر می زند مورد تشویق قرار دهند، کل وجود فرد را مورد حمایت قرار می دهند. در نتیجه شاگرد نمی داند که چرا مورد حمایت واقع شده است، تا آن عمل را تکرار کند. مثلًا اگر شاگرد، خوب درس می خواند، معلم برای این که او را تشویق کند، می گوید: «تو شاگرد خوبی هستی». برای او، خوب بودن مبهم است. بنابراین معلم باید برای تشویق او عبارتی معادل «توخوب درس می خوانی و من از خوب درس خواندن تو خوشم می آید» استفاده کند تا شاگرد برای به دست آوردن رضایت معلم به درس خواندن خود ادامه دهد. درخصوص رفتارهای مربوط به انضباط نیز باید به همین روش عمل کرد. در خصوص رفتارهای ناشایست نیز باید رفتار غلط و اشتباه شاگرد را نکوهش کرد، نه کل وجود او را.

8. سعی کنید علت رفتارهای ناشایست را شناسایی کنید

اگر معلم بتواند ریشه اصلی بروز رفتارهای ناشایست شاگرد را شناسایی کند همانند پزشکی خواهد بود که علت درد مریض را به خوبی شناخته و می تواند او را بهتر مداوا کند. با شناخت علت رفتارها، راحت تر می توان با آن مقابله و اثرات آن را خنثی نمود.

9. سعی کنید با روش غیر کلاسی و گاه چشمی شاگردان را کنترل کنید

ارتباط چشمی یکی از قوی ترین نوع ارتباطات محسوب می گردد. حسن این روش آن است که بدون آن که با صدای بلند به رفتار یا نام کسی اشاره شود و باعث حواس پرتی دیگران گردد، مانع بروز رفتار نابجا می گردد. لذا معلمان می توانند با بهره جستن از این روش مهار کلاس را به دست گیرند.

10. برخی مواقع کور و برخی مواقع کر باشید

دنیای بچه ها، دنیای حوادث و اتفاق است. آنها به لحاظ شرایط سنی به خصوص اگر در دوران بلوغ باشند، رفتارهای عجیب و غریب از خودشان نشان می دهند که معلم با تجربه نباید نسبت به همه آنها حساسیت و واکنش نشان دهد. بلکه باید به گونه ای رفتار نماید که وانمود کند که برخی از حرکات شاگردان را ندیده و برخی را نشنیده است، تا حجب و حیای موجود بین شاگرد و معلم به قوت خود باقی بماند و شاگرد نیز به حساب این که خوب شد معلم نفهمید، در عالم خود قید و بند را محفوظ نگه دارد. اگر معلم هر رفتاری را که از ناحیه شاگرد سر می زند نمایان کند، ناچار است در برابر آن رفتار موضع گیری نماید. در هر حال این موضع گیری امکان دارد نتیجه خوبی نداشته باشد.

11. فرصتی جهت آزاد کردن انرژی شاگردان فراهم آورید

همگان می دانیم که کودکان و نوجوانان دارای انرژی خاصی هستند. خیلی مواقع علت بروز بی نظمی وجود این انرژی نهفته در دانش آموز می باشد که خود را آزاد می نماید. لذا معلمان می توانند ضمن هوشیاری، شرایطی را در کلاس به وجود بیاورند که این انرژی آزاد شده و فرصت بی نظمی از شاگردان گرفته شود. با سبک های مختلف می توان این انرژی را آزاد کرد، مانند آزاد گذاشتن بچه ها برای چند دقیقه که با یکدیگر صحبت کنند، بخندند و. ..

12. از عهده کاری که بر نخواهید آمد به عنوان ابزار کنترل بهره نگیرید

برخی از معلمان دانش آموزان خاطی را به وسیله عملی که فاقد صلاحیت اجرای آن هستند تهدید می نمایند و چون نمی توانند جنبه عملی به آن ببخشند تسلیم شاگرد می شوند. مثلًا می گویند: «دیگر به کلاس راهت نمی دهم».

13. با طرح درس وارد کلاس شوید

دلیل برخی از بی نظمی ها و ایجاد سر و صدا و شلوغ کاری های شاگردان به این موضوع بر می گردد که آنها به علت عدم استفاده از طرح درس، توسط معلمان، فرصت اضافی به دست می آورند. برای مهار این فرصت، تهیه و به کارگیری طرح درس توسط معلم بهترین ابزار است. در طرح درس معلم کل زمان یک جلسه را به انجام فعالیت های مختلف اختصاص می دهد و در طول جلسه شاگردان را به انجام فعالیتی وادار می کند تا جلسه پایان یابد.

این روند امکان دستیابی دانش آموزان به فرصت اضافی را از آنها می گیرد و به خصوص از شلوغ کاری های جمعی ممانعت به عمل می آورد.

14. با دانش آموزان صمیمی باشید ولی قاطع عمل کنید

یکی از منطقی ترین روش های برخورد با شاگردان این است که آنها با معلمان و دبیران خود، احساس صمیمیت نمایند. صمیمیت باعث می شود که شاگرد در برخورد با معلمان و دبیران، احترام کلاس را حفظ نمایند و از دست زدن به اعمال بر هم زننده کلاس پرهیز کنند. ولی در عین حال امکان دارد شاگردانی پیدا شوند که از این رابطه سوء استفاده کنند که در اینجا قاطع بودن معلم مشکل را حل خواهد کرد.

15. سعی کنید با ظاهری مرتب در کلاس حاضر شوید

بدون شک نوع شکل ظاهری و وضع پوشش معلم بر روی مخاطبین بی اثر نخواهد بود. بنابراین شایسته است از این مقوله نیز جهت اداره و کنترل کلاس استفاده نمود. نوع پوشش معلم با اقتدار و توانایی مدیریتی وی از نظر شاگردان رابطه مستقیم دارد. معلم هر چقدر مرتب و منظم باشد و از ژولیدگی پرهیز کند، به همان میزان اقتدارش در کلاس افزایش خواهد یافت.

16. فعالیت خود را در کلاس بازنگری نمایید

معمولًا اتفاق می افتد که در حین تدریس نظم کلاس بر هم می خورد و احیاناً کنترل کلاس از دست خارج می شود. در این گونه موارد معلمان باید نزد خویش، تدریس و مجموعه فعالیت های یاددهی و یادگیری را مرور کنند تا دریابند که چه اشکالی در تدریس بوده است که واکنش شاگردان منجر به برهم خوردن کلاس شده است.

17. از روش های غیر کلامی کنترل کلاس بهره بگیرید

بهره گرفتن به موقع از روش های غیر کلامی جهت کنترل و هدایت کلاس یکی از مؤثرترین تکنیک ها و راهکارهای عملی مدیریت کلاس درس می باشد.

از جمله روش های غیر کلامی عبارتند از:

1. اشاره کردن برای جلوگیری از عمل خاصی و یا جلب توجه شاگردان به امر خاصی.

2. خیره شدن؛ نگاه مدت دار به شاگردی به خاطر عمل خاصی که از او سر زده است.

3. مجاورت؛ اگر احساس می کنید شاگردی بی نظمی می نماید، می توانید به طور آهسته به او نزدیک شوید. این نزدیک شدن باعث می گردد که او متوجه شما شده و از بی نظمی پرهیز نماید.

18. حفظ تعادل در برقراری رابطه عاطفی با شاگردان

از آنجایی که شاگرد و معلم هر دو انسان می باشند، لذا زمینه ای بسیار قوی جهت برقراری یک ارتباط عاطفی بین آنها فراهم می باشد. اما برخی مواقع افراط در برقراری ارتباط عاطفی، اداره و هدایت و کنترل کلاس را از دست معلمان خارج نموده است. بنابراین به نظر می رسد معلمان باید ضمن برقراری ارتباط عاطفی مناسب از افراط کاری پرهیز نمایند و به موقع از اهرم های قدرت و اقتدار خویش جهت اداره کلاس بهره گیرند. به عبارتی حدود و حریم ارتباط شاگرد و معلم باید معین گردد.

19. سعی کنید عوامل حواس پرتی را از بین ببرید

در بعضی مواقع عوامل بیرونی یا درونی کلاس عامل حواس پرتی و در نهایت ایجاد بی نظمی و ناراحتی در کلاس می گردد. در این مواقع وظیفه معلم، از بین بردن موانعی می باشد که موجب حواس پرتی شاگردان شده است. مثلًا اگر در مقابل کلاس شما بنایی انجام می گیرد، می توانید محل تشکیل کلاس را عوض کنید.

20. وضعیت ظاهری کلاس را مرتب نمایید

انضباط در کلاسی به وجود خواهد آمد که مطبوع، تمیز، راحت و دارای نور کافی باشد. وقتی همه چیز مرتب باشد، انسان مایل نیست آن نظم به هم بخورد. بنابراین کلاس باید در حد امکان تمیز باشد. وجود محیط تمیز توأم با نشاط، مانع خیلی از خرابکاری ها، بی نظمی ها و. .. می گردد. چرا که اثر روانی خویش را دارد.

21. در انتخاب نوع گفتار خویش دقیق باشید

لازم است معلمان و دبیران در گفتار به طریقه ای عمل نمایند که حس احترام شاگردان نسبت به او برانگیخته شود و بهتر است گفتار از نوع مثبت باشد تا منفی. مثلًا به جای این که بگوییم به بیرون نگاه نکن، بهتر است بگوییم به تخته سیاه نگاه کن.

22. از بروز حساسیت خودداری نمایید

معمولًا یافت می شوند معلمانی که نسبت به عمل خاصی حساس می باشند و شاگردان نیز به حساسیت آنها پی می برند. و از پرداختن به آن لذت می برند و زمینه آزار و اذیت معلم را فراهم می آورند. بنابراین شایسته است که معلمان، کمی خویشتن داری از خود نشان دهند و از بروز ویژگی های شخصیتی خود پرهیز نمایند و بهانه ای جهت شلوغ کاری شاگردان به دست آنها ندهند.

23. به شاگردان احترام بگذارید

دانش آموزان به لحاظ ویژگی های دوران رشد، نیاز به احترام و منزلت دارند. این نیاز می تواند بهترین وسیله در دست معلمان باشد تا با بهره گیری از آن، کنترل مناسبی بر کلاس اعمال نمایند.

24. سعی کنید در جلسه اول، خود را تثبیت نمایید

معمولًا بعد از اولین برخورد، قضاوت در مورد افراد شکل می گیرد. شما نیز در اولین جلسه ای که به یک کلاس می روید، از خودتان در ذهن شاگردان تصویری ایجاد می نمایید. سخت گیر است، مهربان است، تند است، آسان گیر است، با سواد است، خشن است و. .. در خصوص شما در ذهن بچه ها در اولین جلسه اتفاق می افتد. لذا باید سعی کنید در اولین جلسه قدرت و اقتدار خویش را جهت کنترل کلاس به دانش آموزان القاء کنید تا آنها بدانند که هر وقت اراده کنید، کلاس در دست شماست. در غیر این صورت مشکل خواهد بود که بر اوضاع کلاس تسلط پیدا کنید. برای این که خود را تثبیت نمایید، به نظر می رسد اگر در جلسات اولیه از قدرت و اقتدار خویش بهره بگیرید و کم کم انعطاف را به کلاس برگردانید، ضریب موفقیت بالا خواهد بود.

25. عامل اصلی بی نظمی ها را پیدا کنید

معمولًا در هر کلاسی تعدادی از شاگردان، بنا به دلایل مختلف، انگیزه قوی جهت ایجاد بی نظمی دارند و سعی می کنند رهبری این نوع حرکات را بر عهده بگیرند. معلم موفق کسی خواهد بود که بتواند این نوع شاگردان را شناسایی و کنترل نماید.

26. خودتان با نظم باشید

یکی از دلایل بی نظمی و شلوغ کاری های شاگردان در کلاس درس، مربوط به خود معلم است. تیپ ظاهری، قیافه ظاهری، لباس و نوع آن، حرکات معلم در کلاس، نوع نگاه معلم، صدای معلم، تکیه کلام های او، عدم آگاهی معلم در تدریس، حالت عاطفی معلم و ده ها عامل دیگر در رابطه با معلم، نظم کلاس را بر هم می زند. بنابراین معلمان و دبیران باید سعی نمایند آن دسته عوامل را که از ناحیه آنان عامل برهم خوردن وضعیت عادی و مطلوب کلاس تلقی می گردد، کنترل نمایند. با ظاهری توأم با نظم و آراستگی در کلاس ظاهر گردند و کلیه فعالیت هایی را که در کلاس انجام می دهند نظام دار نمایند. با رعایت این وضعیت ها، بدون شک از فرصت های ایجاد شده برای بی نظمی کلاس کاسته خواهد شد.

27. نگرش شاگردان را نسبت به کلاس مثبت کنید

علل بعضی از بی نظمی ها و خطاها از ناحیه برخی از شاگردان در این است که آنها نسبت به کلاس دارای نگرش مثبت نمی باشند و از سوی خانواده نسبت به این امر توجیه نیستند و احیاناً با اجبار و تحمیل خانواده سر کلاس ها حاضر می گردند. یکی از راهکارهای مؤثر در خصوص کنترل و هدایت این گونه شاگردان، تغییر نگرش آنها نسبت به کلاس می باشد.