موجبات و عوامل فقر
عوامل فقر به دو دسته فردی و اجتماعی قابل تقسیم هستند.
عوامل فردی فقر عبارتند از:
1- تنبلی و سستی
قال علی علیه السلام:
«انّ الْاشْیاءَ لَمَّا ازْدَوَجَتْ ازْدَوَجَ الْکسَلُ وَ الْعَجْزُ فَنُتِجا بَینَهُما الْفَقْرُ»[1]
اشیاء وقتی به هم پیوستند، کسالت و ناتوانی با هم قرین شدند و فقر از آنها زائیده شد.
2- عدم استقامت
قال علی علیه السلام:
«مَنْ لَمْ یصْبِرْ عَلی کدِّهِ صَبَرَ عَلَی الْافْلاسِ»[2]
کسی که پشتکار نداشته باشد و بخود متکی نشود، بر افلاس تکیه خواهد زد.
3- بی برنامگی
قال علی علیه السلام:
«تَرْک التَّقْدیرِ فِی الْمَعِیشَةِ یورِثُ الْفَقْرَ»[3]
عدم تدبیر در اقتصاد موجب فقر است.
4- عادت به دروغ
قال علی علیه السلام:
«اعْتِیادُ الْکذْبِ یورِثُ الْفَقْرَ»[4]
عادت به دروغگوئی، عامل فقر است.
5- سوگند دروغ
قال علی علیه السلام:
«الْیمینُ الْکاذِبَةُ یورِثُ الْفَقْرَ»[5]
سوگند دروغ، عامل فقر می شود.
6- عدم رعایت نظافت
قال علی علیه السلام:
«تَرْک نَسْجِ الْعَنْکبُوتِ فِی الْبُیوتِ یورِثُ الْفَقْرَ»[6]
زایل نکردن تار عنکبوت در خانه ها، موجب فقر می شود.
7- خواب بین طلوعین
قال علی علیه السلام:
«النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یورِثُ الْفَقْرَ»[7]
خواب بین طلوعین، عامل فقر است.
8- گناهان جنسی
قال علی علیه السلام:
«الزِّنا یورِثُ الْفَقْرَ»[8]
زنا، عامل فقر است.
9- غنا و آوازخوانی
قال علی علیه السلام:
«کثْرَةُ الإسْتماعِ الَی الْغِناءِ یورِثُ الْفَقْرَ»[9]
زیاد به غنا گوش سپردن، عامل فقر است.
10- قطع رحم
قال علی علیه السلام:
«قَطیعَةُ الرَّحِمِ یورِثُ الْفَقْرَ»[10]
قطع رحم، موجب فقر می شود.
11- تکدّی و اظهار نیاز
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
«مَنْ فَتَحَ عَلی نَفْسِهِ بابَ مَسْأَلَةٍ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیهِ سَبْعینَ بابَاً مِنَ الْفَقْرِ لا یسُدُّ ادْناها شی ءٌ»[11]
کسی که درِ یک سؤال بر خود باز کند و بخود اجازه گدائی دهد، خداوند هفتاد درِ فقر را بر او می گشاید که کمترین آنها قابل بستن نباشد.
12- اسراف
قال الکاظم علیه السلام:
«مَنْ بَذَرَ وَ اسْرَفَ زالَتْ عَنْهُ النِّعْمَةُ»[12]
کسی که اسراف روا دارد، نعمتش زایل می شود.
13- خیانت
قال الکاظم علیه السلام:
«الْخِیانَةُ وَ الْکذْبُ یجْلِبانِ الْفَقْرَ وَ النِّفاقَ»[13]
خیانت و دروغ، فقر و دوروئی می آورند.
14- کم فروشی
قال رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:
«اذا طُفِّفَ الْمِکیالُ اخَذَهُمُ اللَّهُ بالسِّنینَ وَ النَّقْصِ»[14]
وقتی ترازو دقیق نباشد و کم فروشی صورت گیرد. خداوند آن امّت را با خشکسالی و کمبود مبتلا می نماید.
عوامل اجتماعی فقر
موارد ذیل را می توان به عنوان عوامل اجتماعی فقر برشمرد.
1- وجود زمامداران ستمگر و ظالم
قال علی علیه السلام:
«مَنْ طَلَبَ الْخَراجَ بِغَیرِ عَمارَةٍ، اخْرَبَ الْبِلادَ وَ اهْلَک الْعِبادَ»[15]
کسی که مالیات بگیرد و عمران و آبادانی ننماید، شهرها را ویران و بندگان خدا را هلاک ساخته است.
2- ضعف برنامه ریزی مسئولین اقتصادی
قال علی علیه السلام:
«حُسْنُ التَّدْبیرِ ینْمی قَلیلَ الْمالِ وَ سُوءُ التَّدْبیرِ یفْنی کثیرَهُ»[16]
نیک اندیشی و برنامه ریزی صحیح، موجب افزایش ثروت و بد اندیشی عامل کاسته شدن آنست.
3- تسلط ناآگاهان بر نظام اقتصادی جامعه
قال الصادق علیه السلام:
«انَّ مِنْ فَناءِ الْاسْلامِ وَ فَناءِ المُسْلِمینَ انْ تَصیرَ الْامْوالُ فی ایدی مَنْ لا یعْرِفُ فیها الحَقَّ وَ لایصْنَعُ فیها الْمَعْرُوفَ»[17]
موجب نابودی اسلام و مسلمانان است اینکه اقتصاد در دست کسانی باشد که نه مورد استفاده را می شناسند و نه کار مفیدی با آن انجام می دهند.
4- عدم استفاده صحیح از امکانات طبیعی
قال الصادق علیه السلام:
«مَنْ وَجَدَ ماءً وَ تُراباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَابْعَدَهُ اللَّهُ»[18]
کسی که آب و خاکی بیابد و با آن حال باز هم محتاج باشد، خداوند او را از رحمت خود دور گردانیده است.
پی نوشت ها
[1] وسایل الشیعه- جلد 12- صفحه 38.
[2] غرر الحکم.
[3] بحار الانوار- جلد 76- صفحه 314.
[4] همان مصدر.
[5] همان مصدر.
[6] همان مصدر.
[7] همان مصدر.
[8] همان مصدر.
[9] همان مصدر.
[10] همان مصدر.
[11] بحار الانوار- جلد 96- صفحه 154.
[12] تحف العقول مترجم- صفحه 471.
[13] همان مصدر.
[14] بحار الانوار- جلد 73- صفحه 373 و تحف العقول- صفحه 51.
[15] نهج البلاغه- نامه 53.
[16] غرر الحکم.
[17] وسایل الشیعه- جلد 11- صفحه 521.
[18] وسایل الشیعه- جلد 11- صفحه 24.
