زندگینامه خواجه نصیر الدین طوسی(ره)

زندگینامه خواجه نصیر الدین طوسی(ره)

محمدبن محمد بن حسن، ملقب به استاد البشر و عقل حادی عشر، معروف به خواجه نصیرالدین طوسی از اعاظیم رجال قرن هفتم است، ایشان درسال 597 هـ ق، در طوس متولد شد. در کودکی علوم نقلی را از پدرش و معقول را از نزد دایی خویش و ریاضیات را از محمد حاسب ریاضی دان معروف آن عصر فراگرفت. محمدحاسب آنگاه که از طوس هجرت می کرد به پدر خواجه گفت: من آنچه می دانستم به او آموختم و اکنون سؤالاتی می کند که پاسخش را نمی دانم.

محقق جوان طوسی، برای فراگیری علوم و دانش تصمیم به سفر گرفت، می گیرد در آستانه سفر پدر ارجمند و دانشمند خویش را از دست داد. فقدان پدر گرچه غم بزرگی بود ولی عطش روحی و عشق و علاقه وافر او به کسب علم و دانش، خواجه را مصمم به هجرت بسوی مراکز علمی نمود. در نیشابور و ری و قم و اصفهان از اساتید بزرگی بهره گرفت.

امام سراج الدین، فریدالدین داماد نیشابوری، شیخ عطار نیشابوری، ابن میثم بحرانی و کمال الدین موصلی از اساتید وی بوده اند.

در عراق از اساتید برجسته ای چون معین الدین سالم فقیه بزرگ عصر بهره برد و به درجه اجتهاد نائل شد. در حالیکه بیش از 23 بهار از عمرش نگذشته بود.

با حمله قوم وحشی مغول به ایران و گرفتاری مردم به خطرها و آشوب ها، خواجه به وطن و دیار خویش بازگشت در حالیکه شهرها از سکنه خالی شده و مراکز علمی و فرهنگی تخریب بود. خواجه با دعوت سران اسماعیلیه به دربار ناصرالدین حکمران قهستان راه یافت و در همین زمان کتاب معروف اخلاق ناصری را نوشت. خواجه قریب 25 سال در قلعه های اسماعیلیه به سر برده با اینکه تحت نظر بوده و از جهت مذهبی با آنان سازگاری نداشت و از ظلم و ستم آنان نیز بیزار بود، اما خواجه طوسی در این دوران بیشترین استفاده را از کتابخانه آنها برد و چندین کتاب از آثار ارزنده او در این سالها نوشته شده است.

1. ۱. خواجه نصیر الدین طوسی
2. ۲. آشنایی با مفاخر شیعه«خواجه نصیرالدین طوسی»
3. ۳. روز خواجه نصیرالدین طوسی؛ حکیمی در قامت مشاء
4. ۴. میلاد خواجه نصیرالدین طوسی
5. ۵. به بهانه ششم اردیبهشت سالروز تولد خواجه نصیرالدین طوسی
6. ۶. در سایه خورشید (بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی)
7. ۷. برفراز آسمان ; روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی
8. ۸. خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندسی

زندگی علمی خواجه نصیر

خواجه نصیر الدین محمد بن الحسن الطوسی. او را «استاد البشر» لقب داده اند و نیازی به معرفی ندارد. ارزش کارهای فلسفی او و نقشی که در تحول فلسفه داشته است نیازمند به یک کتاب است. در ریاضیات از شخصیتهای معدود جهان به شمار می رود. از کسانی است که در اساس هیئت بطلمیوس تشکیک کرده و زمینه را برای هیئت جدید فراهم کرده است. آقای تقی زاده مدعی است که ایرادات خواجه در کتاب تذکره خویش بر اساس هیئت بطلمیوس، به پیشنهاد کپرنیک لهستانی طرح نوینی را برای هیئت عالم کمک کرده است.

خواجه مانند بو علی یک زندگی پر ماجرا داشته است. در آخر اشارات به شکل دردناکی ناله سر می دهد، و در عین حال اینهمه آثار آفریده و شاگردان بسیار تربیت کرده است. (مجموعه آثار شهید مطهری جلد 14)

1. ۱. خواجه نصیر مؤسس کلام فلسفی
2. ۲. خواجه نصیر از تدوین کلام شیعه تا نظریه پردازی در نظام اخلاقی شیعه
3. ۳. خواجه نصیر الدین طوسی و جنبش نرم افزاری
4. ۴. نیم نگاهی به حیات با برکت نصیر الدین طوسی
5. ۵. خواجه ی طوس و فلسفه ی اسلامی پس از غزالی
6. ۶. مدرسه حله
7. ۷. طبقه دوازدهم
8. ۸. طبقه چهاردهم

زندگی سیاسی خواجه نصیر

خواجه نصیر الدین طوسی(ره)، در عصر آتش و خون و غارت و ویرانی مغولان، توانست با سیاست خود حاکمان مغولی را مهار و از نیروی اهریمنی و وحشیانه این دشمنان انسانیت و اسلام به نفع اسلام و تشیع استفاده کند. با حمله «هلاکو» به بغداد خلافت بی فروغ آنان که در هرزگی و عیاشی و فساد فرو رفته بود، فرو پاشید و این به خاطر دشمنی با اهل سنت نبود، زیرا مغول نه شیعه بودند و نه سنی و نه به حال خلافت اسلامی بغداد دل می سوزاندند، بلکه همه چیز اسلام را نابود می ساختند. با وجود این، خواجه توانست از آنان افرادی مؤمن و معتقد به تشیع بسازد و نیروی سرکش آنان را به نفع مکتب اهل بیت علیهم السلام به کار گیرد، تا خدمات و آثاری در رابطه با اسلام و تشیع انجام دهند.

پس نباید به خاطر سقوط خلافت بغداد، خواجه و دیگران را ملامت کرد زیرا در دین ستیزی مغولان، تشیع و تسنن سرنوشتی مشابه داشت و آنان بر کسی رحم نمی کردند، هرچند اسلامشان در مواردی صوری و سیاسی بود.

1. ۱. عصر مغول و نقش خواجه نصیر و علامه
2. ۲. علل پنهانی حمله مغول به ایران و سقوط بغداد (3)
3. ۳. علل پنهانی حمله مغول به ایران و سقوط بغداد (4)
4. ۴. تجربه ای عقلی و حکیمانه از زندگی سیاسی خواجه نصیر
5. ۵. گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانان
6. ۶. خواجه نصیرالدین طوسی و فتح بغداد
7. ۷. ستاره ای در افق تاریک مغول

خواجه نصیر و اهل بیت(ع)

در برخی از روایات و کلمات بزرگان شباهت های نام امام مهدی(ع) با پیامبر ان و اوصیای الهی به تصویر کشیده شده است، که یکی از آنها صلوات منسوب به حکیم ربانی، خواجه نصیرالدین طوسی(ره) است.

در این صلوات، حضرت مهدی(ع) با ویژگی های پدران ارجمند خویش توصیف شده و فضائل و مناقبی که آن حضرت از اجداد خویش به ارث برده، بیان شده است.

شایان ذکر است که صلوات خواجه نصیر را به عنوان توسل به ذیل عنایت حضرت بقیة الله(ع) می خوانند.

این صلوات را با هم می خوانیم:

أللّهمَّ صلِّ وَ سَلِّم، وَ زِد وَ بارِک، عَلی صاحبِ الدَّعوَةِ النَّبویَّة، وَ الصَّولَةِ الحَیدریَّة، و العِصمَةِ الفاطِمیَّة، و الحِلمِ الحَسَنِیَّة، و الشّجاعَةِ الحُسَینِیَّة، و العِبادَةِ السَّجّادِیَّة، و المآثِرِ الباقِریَّة، و الآثار الجَعفَرِیَّة، و العُلومِ الکاظِمیَّة، و الحُجَجِ الرَّضَوِیَّة، و الجُودِ التَّقَوِیَّة، و النَّقاوَةِ النَقَوِیَّة، و الهَیبَةِ العَسکَریَّة، و الغَیبَةِ الإلهیَّة،

1. ۱. صلوات خواجه نصیر
2. ۲. صفات اهل بیت (ع) در صلوات خواجه نصیر الدین طوسی
3. ۳. آیا ما مسئول غیبت امام زمان (ع) هستیم؟
4. ۴. خواجه نصیر الدین طوسی و اسماعیلیان
5. ۵. وصیت خواجه نصیر طوسی

خدمات خواجه نصیر

مقام علمی و ارزش فکری خواجه نصیرالدین طوسی موجب شد تا هلاکو، او را در شمار بزرگان خود دانسته، نسبت به حفظ و حراست از جان وی کوشا باشد و او را در همه سفرها به همراهش دارد.

خواجه که در آن ایام دارای مقام و صاحب نفوذ شده بود از موقعیت استفاده کرد و خدمات بسیاری به فرهنگ اسلام و کشورهای مسلمان روا داشت که برخی از آنها عبارتند از:

1- انجام کارهای علمی و فرهنگی و نگارش کتاب های ارزشمند.

2- جلوگیری از به آتش کشیدن کتابخانه بزرگ حسن صباح در قلعه الموت به دست مغولان.

3- نجات جان دانشمندان و علمایی همچون ابن ابی الحدید (شارح نهج البلاغه) و برادرش موفق الدوله و عطا ملک جوینی که بی رحمانه مورد غضب و خشم مغولان قرار گرفته بودند.

4- جذب شدن قوم مغول در فرهنگ و تمدن اسلامی به دست خواجه، به گونه ای که موجب شد مغولان به اسلام روی آوردند و از سال 694 ق. اسلام دین رسمی ایران قرار گرفت.

5- جلوگیری از تهاجم آنان به کشورهای مسلمان.

6- تأسیس رصدخانه مراغه در سال 656 ق، با همکاری جمعی از دانشمندان.

7- احداث و تجهیز کتابخانه بزرگ رصدخانه در مراغه.(خاطرات ماندگار از خوبان روزگار؛ پاک نیا، عبدالکریم؛ ص: 22)

1. ۱. خواجه نصیر الدین طوسی و گنجینه رصد خانه مراغه
2. ۲. میراث خواجه
3. ۳. [خواجه نصیر الدّین طوسی; مدوّن زیج ایلخانی]

آثار علمی خواجه نصیر

خواجه نصیر الدین طوسی از جمله کسانی به شمار می رود که به کثرت تألیف در علوم و فنون مختلف متداول در عهد خویش اشتهار یافته اند. علومی همچون: تاریخ، ادبیات، فقه، تفسیر، حدیث، حکمت و فلسفه، اخلاق، هندسه، حساب، جبر و مقابله، هیئت، نجوم (فلک)، علم تقویم و زیج و احکام ستارگان، اسطرلاب، موسیقی و دیگر علوم. آثار او به سادگی عبارات و خالی بودن آنها از پیچیدگی، قویم بودن معانی و دور بودن از حشو و زواید بی جا، معروف است. این ویژگیها موجب شد تا آثار او به حدی مورد رغبت طلاب و اقبال دانشمندان قرار گیرد که در طی قرون متمادی به عنوان کتب درسی در حوزه های علمیه مطرح باشد. به همین جهت بسیاری از علما به شرح و تحشیه آنها پرداخته، مورد استفاده قرار دهند. برخی از آثار خواجه به زبان فارسی است و برخی دیگر به زبان عربی، همچنان که برخی از رسائل علمی او از عربی به فارسی و برخی دیگر از فارسی به عربی برخی به زبانهای دیگر دنیا ترجمه شده است. این آثار شامل علوم ریاضی، پاسخ به مسائل مطرح شده و همچنین شماری مقاله های کوتاه در کنار ترجمه بسیاری از کتب در موضوعات مختلف می باشد.

1. ۱. تألیفات خواجه نصیر الدین طوسی (ره)
2. ۲. اساس الاقتباس
3. ۳. الجوهر النضید
4. ۴. اخلاق ناصری
5. ۵. معرفی کتاب های اخلاقی و عرفانی
6. ۶. اخلاق محتشمی
7. ۷. اوصاف الاشراف
8. ۸. اجوبة المسائل النصیریة
9. ۹. تنسوخ نامه ایلخانی
10. ۱۰. الانوار الجلالیه

بر بال اندیشه ها

خواجه نصیر قرن ها پیش نظریه برابری ارزش دو خدمت مورد مبادله را بررسی کرد؛ خواجه نصیر طوسی در بخشی از یادداشت های خود چندین قرن پیش از اقتصاد و کار می گوید و می نویسد «از کجا بفهمیم چه کاری و چه مقدار کاری ارزش دارد؟ ما ارزش کار و تولید کالا را از کجا بفهمیم؟» سوالاتی را ایشان 8 قرن پیش طرح می کنند که امروز پدران تئوریک نظام سرمایه داری درگیر آن هستند! ایشان می گوید «ارزش بین دو کالا مثلا طلا و لباس را چگونه باید مقایسه کرد؟ اگر ارزش یک مقدار لباس با یک مقدار دیگر از طلا برابر شود، این برابری به چه علت است؟ چه چیز در این دو هست که سبب برابری آنها می شود؟ این چه دارد که با آن برابری می کند؟»

در واقع خواجه نصیر نظریه برابری ارزش دو خدمت مورد مبادله را بررسی می کند. وقتی دو خدمت یا کالا با هم مبادله می شوند، ارزش آن ها بر چه مبنایی با هم قابل بررسی است؟ بعد ایشان فرمول هایی را تعریف می کند و می گوید چه مبادله و مقایسه ای عادلانه است و چه مبادله ای عادلانه نیست و چرا؟! و در ادامه راجع به نسبت کالا و پول بحث می کند.

باید همه علوم را ذیل تعلیم و تربیت تعریف کرد، اگر چنین تعریفی از همه علوم از جمله اقتصاد کنیم، آنگاه خواهید دید هم علوم منطقی تر و احساسی تر می شود و هم دیگر کسی نمی گوید اخلاق به اقتصاد به ربطی دارد؟ چون در این صورت هدف همه علوم سعادت انسان خواهد شد. یعنی همه علوم ذیل تعلیم و تربیت انسان قرار خواهد گرفت و همه باید نسبت خود را با مقوله تکامل انسان تبیین و مشخص کنند.

خواجه نصیر می گوید آیا ارزش کار ماهر و تخصصی یا کار غیرتخصصی مساوی است؟ چه چیز معیار مهارت و تخصص است؟ مهارت در ارزش کار و پول چه اهمیتی دارد؟ کار به لحاظ کمیت اش ارزش گذاری می شود یا به لحاظ کیفی نیز ارزش گذاری می شود؟ درآمد ناشی از کار است یا ناشی از سرمایه؟ و درآمد کدام یک چه نسبتی باهم دارند؟ اساساً سرمایه چرا باید درآمد داشته باشد؟ اینها سوالات جدی در حوزه اقتصاد است که امروز نیز طرح می شود. برخی می گوید به دلیل آنکه سرمایه گذار خطر می کند و سرمایه اش را وسط می گذارد، باید درآمد داشته باشد یا اینکه به هر حال سرمایه مستهلک می شود.

خواجه نصیر می گوید باید بخشی از درآمد صرف مصرف کردن و بخشی صرف پس انداز شود. بر این اساس اگر پس انداز را مدام سرمایه گذاری نکنیم و فقط مصرف کننده باشیم و یا اگر هیچ پس انداز اجتماعی و ملی و خانوادگی نداشته باشیم، مال اقتصادی ما به تدریج از بین می رود و جامعه فقیر می شود. آنها نخست متوجه نمی شوند در حال فقیر شدن هستند و سپس این سیر فقیر شدن تصاعدی می شود و آن وقت است که یک دفعه همه احساس خطر کرده و می گویند که پول نیست. (استاد رحیم پور ازغدی؛ خبرگزاری فارس)

1. ۱. نیاز بشر به دین از دیدگاه خواجه نصیر الدین طوسی
2. ۲. انواع مدینه ها در فلسفه سیاسی خواجه نصیر الدین طوسی
3. ۳. نسبت سنجی مدینه ی فاضله و دموکراسی در آرای حکیمان اسلامی
4. ۴. خواجه نصیر و نگاه راهبردی به حکومت
5. ۵. نظریه ها و سیاست های اقتصادی از منظر خواجه نصیرالدین طوسی
6. ۶. درآمدی بر اخلاق عرفانی در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی
7. ۷. دولت کارامد در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی
8. ۸. خواجه نصیر و ملیت ایرانی
9. ۹. خواجه طوسی و تمایز قیاس اقترانی و استثنایی

داستانهایی از خواجه نصیر

گویند خواجه نصیر طوسی در مدت بیست سال، کتابی تصنیف کرد در مدح اهل بیت پیامبر(ص). پس آن کتاب را به بغداد برد که به نظر خلیفه ی عباسی رساند. زمانی رسید که خلیفه با «ابن حاجب» در میان شط بغداد به تفرّج و تماشا اشتغال داشتند. خواجه نصیر، کتاب را نزد خلیفه گذاشت. خلیفه آن را به ابن حاجب داد. چون نظر ابن حاجب به مدایح آل اطهار پیامبر(ص) افتاد، آن کتاب را به آب انداخت. پس خواجه نصیر را گفت: «آخوند! اهل کجایی؟» گفت: «از اهل طوسم.» گفت: «از گاوان طوسی یا از خران طوس؟» خواجه فرمود: «از گاوان طوس» ابن حاجب گفت: «شاخ تو کجاست؟» خواجه گفت: «شاخ من در طوس است. می روم آن را می آورم.» (سال ها بعد) چون هلاکو خلیفه را کشت، خواجه نصیر (که وزیر هلاکو شده بود) کس فرستاد ابن حاجب را حاضر ساختند. به او خطاب کرد: «من با تو گفته بودم که از گاوان طوسم و شاخ خود را می آورم. شاخ من این هلاکو است!» (قصص العلما)

1. ۱. تعجب مدار!
2. ۲. مناظره علمی
3. ۳. محقق و خواجه نصیر الدین طوسی
4. ۴. حلم خواجه نصیر الدین طوسی
5. ۵. درگذشت خواجه نصیرالدین طوسی

خواجه نصیر از نگاه بزرگان و اندیشمندان

و اما قضیه «خواجه نصیر» و امثال خواجه نصیر را؛ شما می دانید این را که خواجه نصیر که در این دستگاهها وارد می شد نمی رفت وزارت کند؛ می رفت آنها را آدم کند. نمی رفت که برای اینکه در تحت نفوذ آنها باشد. می خواست آنها را مهار کند تا آن اندازه ای که بتواند. کارهایی که خواجه نصیر برای مذهب کرد، آن کارهاست که خواجه نصیر را خواجه نصیر کرد؛ نه طب خواجه نصیر و نه ریاضیات خواجه نصیر. آن خدمتی که به اسلام کرد. خواجه نصیر که رفت در دنبال هلاکو و امثال آنها لکن نه برای اینکه وزارت بکند، نه برای اینکه برای خودش یک چیزی درست کند. او رفت آنجا برای اینکه آنها را مهار کند؛ و آن قدری که قدرت داشته باشد خدمت بکند به عالم اسلام و خدمت به الوهیت بکند. و امثال او، مثل محقق ثانی،» مثل مرحوم مجلسی و امثال اینهایی که [...] مرحوم مجلسی که در دستگاه صفویه بود، صفویه را آخوند کرد؛ نه خودش را صفویه کرد! آنها را کشاند توی مدرسه و توی علم و توی دانش و اینها- تا آن اندازه ای که البته توانستند. بناء علیه ما نباید مقایسه بکنیم که روحانیون یک وقتی وارد شدند. الآن هم ما اگر بتوانیم [همین وظیفه را داریم ] ما آن وقت هم اگر می توانستیم، که آن طوری که آنها می خواهند خدمت بکنند، ما هم وارد می شدیم. برای اینکه مقصد این است که انسان درست بکنیم. اگر انسان بتواند محمد رضا را انسان کند، بسیار کار خوبی است. انبیا برای همین آمده اند. پیغمبر اکرم برای خاطر اینکه این کفار مسلمان نمی شدند و اعتنای به این مسائل را نمی کردند غصه می خورد. بَاخِعٌ نَفسَک که بر آثار تو اینها توجه نکردند.  (صحیفه امام، ج 8، ص: 436)

1. ۱. حقّ بزرگ فلاسفۀ اسلام در پاسداری از توحید و قرآن
2. ۲. همایش «میراث علمی و فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی( ره)»
3. ۳. ادیان الهی و جامعه مؤمنان بنیان گذاران حقیقی حقوق بشر هستند
4. ۴. خواجه نصیر، ملاصدرا و علامه طباطبایی
5. ۵. حسن خلق در رفتار عالم شیعی خواجه نصیر(ره)
6. ۶. خواجه ‌نصیر طوسی و قرآن

روز بزرگداشت خواجه نصیر و روز مهندس

تلاش های خواجه نصیر در علم ریاضیات و ستاره شناسی و تاثیر گذاری اش در میان فلاسفه و ریاضدانان باعث شده تا روز پنجم اسفند به منظور بزرگداشت این دانشمند روز مهندس نامیده شود.

اما چرا این روز را به نام وی نامگذاری کرده کرده اند؟ خواجه نصیر الدین طوسی چه خدماتی برای جهان اسلام و ریاضیات داشته است؟

ایجاد رصد خانه مراغه: وقتی که هولاکو به فرمانروایی اسماعیلیان در سال 635 هجری قمری پایان داد طوسی را در خدمت خود نگاه داشت و به او اجازه داد که رصدخانه بزرگی در مراغه ایجاد کند، شروع ساخت آن از سال 6388 هجری قمری بود. برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمک های مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذاشته شد که از یک دهم آن جهت رصدخانه و خرید وسایل و اسباب و آلات و کتب استفاده می شد.

همچنین در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی ساخته شده بود که حدود 400000 جلد کتب نفیس جهت استفاده دانشمندان و فضلا قرارداده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره بدست آورده بودند. در جوار رصدخانه یک سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمین ساخته بودند و مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجو. این کارها مدت 13 سال طول کشید تا اینکه ایلخان هولاکوی مغول در سال 663 هجری قمری در گذشت.

وی نخستین کسی بود که مثلثات را بدون توسل به قضیه نجوم توسعه بخشید و برای نخستین بار قضیه جیوب را که رویداد برجسته ای در تاریخ ریاضیات است به روشنی بیان کرد.

در نجوم تذکره فی علم الهیئه وی شاید کاملترین نقد بر نجوم بطلمیوسی در قرون وسطی و معرف تنها الگوی ریاضی جدید حرکت سیارات است که در نجوم قرون وسطی نوشته شده است. این کتاب به احتمال زیاد از راه نوشته های منجمان اروپایی به کوپرنیک اثر گذاشته است.

1. ۱. به بهانه روز مهندس
2. ۲. روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندس

معرفی کتاب

دوران زندگی نصیر الدین طوسی دارای فراز و نشیب فراوان بوده است. روزگاری مصاحبت با باطن گرایان اسماعیلی و روزگاری عهده دار وزارت در دستگاه هولاکوی مغول. وی را هم مرد اندیشمند و هم مرد عمل دانسته اند. شاید همین ویژگی ها سبب شده است تا دکتر ابراهیمی دینانی اثری مستقل را به بررسی افکار این فیلسوف برجسته با عنوان «نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو» اختصاص دهد. آثار برجای مانده از نصیرالدین طوسی نشان می دهد که وی همواره با اهل فکر روزگار خود چه به صورت حضوری و چه از طریق مکتوبات به تبادل نظر می پرداخته است. دکتر دینانی در این کتاب، نصیرالدین طوسی را در مقام اندیشمندی که راه گفتگو «که همان خصیصه اصلی فلسفه نیز هست» مبنای زندگی وی قرار دارد، در نظر گرفته است و به ارزیابی آثار وی از این منظر پرداخته است.

برخی از فصل های کتاب نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو عبارتند از: خواجه نصیر الدین طوسی در سنگر دفاع از فلسفه، نقطه آغاز در پیدایش نظر، نگاه عقل از جایگاه ناکجا، بلاغت و حکمت در آثار حکیم طوس، حکمت عملی در نظر حکیم طوس، تاویل در اندیشه خواجه نصیر الدین طوسی. (وبسایت فیلسوف یار)

1. ۱. نصیرالدین طوسی، فیلسوف گفتگو
2. ۲. شرح تازه ای بر « تجریدالاعتقاد »
3. ۳. سیر تطور کلام شیعه
4. ۴. الحاشیة علی الهیات الشرح الجدید للتجرید
5. ۵. اخلاق مهندسی؛ بررسی چهار کتاب در حوزۀ اخلاق مهندسی