برای کتاب و کتابخوانی فرزندانمان چه کرده ایم؟؟

مقدمه

مدتی پیش از یکی از معلمان عزیز که از یک سفر خارجی به کشورمان بازگشته بود، به رسم معمول پرسیدم: چه خبر؟چه خاطره ای از این سفر داری؟ و احیاناً کدام یک از جاذبه های گردشگری کشوری که از آن بازگشته ای نظر تو را به خود جلب کرده است؟

منتظر بودم تا به رسم و روال باقی دوستان، شروع کند به روایتی از انبوه جاذبه های بصری، امکانات عمومی، مراکز خرید، تکنولوژی، صنعت و گردشگری... اما برخلاف تصورم جواب داد: «در این سفر مسئله ای که خیلی توجه مرا جلب کرد و فکر مرا به خود مشغول کرد این بود که در آن جا، انبوه مردم، از کودک تا سال خورده کتابی در دست داشتند! در خیابان، در اتوبوس و مترو، در پارک، در رستوران و هرجایی که تصور کنی، می توانستی این موضوع را به وضوح مشاهده کنی و عجیب تر از همه این که در آن کشور، شلوغ ترین مکان و محل تجمع مردم کتاب خانه های عمومی بود!»

اوگفت: «به واسطۀ دوستی که در آن کشور داشتم سعی کردم تا به ریشه یابی علل و عوامل ایجاد این فرهنگ دست بزنم؛ و به دنبال پاسخ مناسبی برای پرسشم که عامل این همه توجه مردم به مطالعۀ کتاب چیست، بگردم. »

پس شروع به مشاهده، گفت وگو و پرس و جو؛ سه عامل اصلی را از جمله عوامل مؤثری یافتم که می توانست در ایجاد چنین فرهنگی در آن جامعه مؤثر باشد.

نخست این که، در این کشور پدران و مادران در خانه و در کنار فرزندان خود کتاب می خواندند و پیرامون آن به گفت وگو می پرداختند.

دوم این که؛ خوانش فعال متون به همراه صدایی تأثیرگذار و با احساسی درست، در بیان مطالب از همان ابتدای آموزش کودکان و در دورۀ دبستان به عنوان یکی از فعالیت های رایجی بود، که به عنوان یکی از تکالیف و تمارین قلمداد می شد.

و نکتۀ سوم این که، دانش و دانایی در باور مردمان آن کشور به عنوان گنج تلقی می شد و به اعتقاد آنان کسی ثروتمند بود که بهرۀ بیشتری از سرچشمۀ علم و دانش برده بود و از همه مهم تر آن که معلم و مربی در آن جامعه عزت و احترام ویژه ای داشت!

در مقابل و در کشور ما آن چه امروز بیش از پیش قابل مشاهده است، این که کودکان، نوجوانان و جوانان ما روز به روز رغبت کمتری به مطالعه و کتاب خوانی به صورت یک عادت صحیح دارند و اغلب، تنها به اجبار و در قالب مطالعۀ کتاب های درسی و آن هم تنها برای رفع تکلیف شرکت در امتحانات دست به مطالعه می زنند. و جای خالی فرهنگ تهیه، امانت و یا خرید کتاب برای آموختن و دانستن به شدت حس می شود.

در این نوشتار سعی داریم تا عوامل مؤثر بر کتاب خوان شدن فرزندانمان را بررسی کرده و فراخور هر بخش راهکارهای پیشنهادی خود را برای اولیا و مربیان ارزشمند بیان کنیم.

الف) عوامل خانوادگی:

خانواده اولین و مهمترین آموزشگاه محسوب می شود و روش آموزشی و تربیتی حاکم بر آن، نقش اثربخش و ماندگاری را در وجود فرزندان به یادگار خواهدگذاشت. کیفیت آموزش ها در خانواده همواره باعث پویایی و حرکت در مُترَبی خواهدشد.

این عوامل می توانند در شکوفایی حس کتاب خوانی در فرزندان مؤثر باشد:

1- خانوادۀ کتاب خوان و علاقه مند به مطالعه، فرزندانی به مراتب علاقه مند و مشتاق تر به کتاب تربیت می کند. پس پدر و مادر، خود اولین الگوی مطالعه محسوب می شوند.

2- پیشنهاد می شود گاهی پس از مطالعۀ کتاب توسط خود یا فرزندانمان در جمع خانواده، دست به بازگوکردن خلاصه ای از مطالب مفید و مؤثر آن بزنیم و بازخورد مثبت آن را مشاهده کنیم.

3- گاهی کتابی با موضوع جذاب و مورد علاقۀ فرزندانمان را به آن ها هدیه بدهیم.

4- با راه اندازی کتاب خانه کوچکی در خانه، شیوۀ نگهداری و استفادۀ صحیح از کتاب را به فرزندانمان بیاموزیم.

ب) عوامل فردی:

عوامل فردی، دلایلی هستند که موجب می شوند فردی با توجه به شرایط، موقعیت ها و یا تصورات و عادت های خود رغبت بیشتری به مطالعه پیداکند از جمله این عوامل عبارتند از:

1- ایجاد علاقه و انگیزۀ درونی در دانش آموزان با اتخاذ شیوه های مناسب.

2- آگاهی بخشی مناسب، آموزش کاربردی و اثرگذار برای دانش آموزان در ارتباط با شیوه های صحیح و مناسب مطالعه.

3- درونی کردن ارزش و اهمیت مطالعه، کتاب خوانی و فضیلت دانش.

ج) عوامل اجتماعی و محیطی:

توجه به ایجاد محیطی با نشاط و انگیزش بخش که در آن کتاب و کتاب خوانی ودانایی، مهم ترین سرمایۀ اجتماعی انسان قلمدادشود و قهرمانان بزرگ عرصۀ نویسندگی و کتاب خوانی به عنوان الگوهای برتر معرفی می شوند. این امر می تواند اثر بسیار مهمی در ایجاد هویت ملی ما در زمینه کتاب خوانی ایجادکند که مهم ترین آن ها عبارتند از:

1- تلاش در جهت فرهنگ سازی و ایجاد الگوهای مناسب مطالعه.

2- اعتلابخشی و تقویت جایگاه علما، شعرا، نویسندگان و فعالین عرصۀ نشر کتاب در جامعه و پاس داشت ارزش آنان.

3- عبور از دیگر سرگرمی های ارتباطی و ایجاد زیرساخت مناسب جهت جذابیت بخشی به مطالعۀ کتاب.

4- توسعه و تقویت کتاب فروشی ها و ایجاد جذابیت در کتاب فروشی ها و همچنین کمک به ساخت و تجهیز کتاب خانه های عمومی.

د) عوامل نظام آموزشی و کتاب های درسی:

نظام آموزشی و مدارس ما سهم عمده ای در ایجاد بستر علاقه و عادت به مطالعه در میان دانش آموزان ایفامی کند. از جمله عوامل اثرگذار آن عبارتند از:

1- ایجاد محیطی مناسب، آرام، جذاب در مدرسه به عنوان کتاب خانه و همچنین بهره گیری از کتاب های نو، تمیز و به روز در تجهیز کتابخانه.

2- برگزاری نمایشگاه کتاب در مدرسه و ارائۀ کتب مرتبط، جذاب و مورد علاقۀ دانش آموزان و تشویق آن ها به خرید و استفاده از کتاب.

3- ارائه و آموزش روش های مطلوب مطالعۀ مؤثر برای دانش آموزان و تشویق آن ها به مطالعۀ کارآمد در زمان و مکان مناسب و تبدیل این آموزه ها به عادتی روزمره.

4- برگزاری مسابقات متنوع و جذاب به همراه تشویق و اهدای جوایز به دانش آموزان.

5- تدوین کتاب های آموزشی و درسی دانش آموزان بر اساس اصل جذابیت وکیفیت.

6- کاهش حجم کتب درسی و ارائۀ تکالیف کاربردی جهت ثمر بخشی به مطالعۀ بیرونی دانش آموزان.

7- راهنمایی و ترغیب دانش آموزان به منظور این که توجه کمتری به کتاب های آموزشی، کمک درسی و یا جزوات مؤسسات و مراکز غیر معتبر داشته باشند.

8- فاصله گرفتن نظام آموزشی و مدارس از آزمون های چهارگزینه ای و کنکوری و اعتباربخشی به مطالعۀ سازنده و اثربخش در یادگیری مؤثر دانش آموزان.

در پایان امید است، با ارتباط سازنده و مفید والدین گرامی و اولیای مدارس، بتوانیم در راستای تولید زیرساخت مناسب به منظور فرهنگ سازی مطلوب در جهت ایجاد علاقه بیشتر دانش آموزان به عرصۀ کتاب و کتاب خوانی نقشی کارآمد ایفاکنیم.