ماهیت و ارکان دولت اسلامی از دیدگاه امام خامنه ای حفظه الله چیست 3

3. ارکان و ساخت دولت اسلامی در دیدگاه آیت الله خامنه ای

به نظر می رسد، مردم، کارگزاران و نهادها ارکان سه گانه دولت اسلامی مدنظر آیت الله خامنه ای هستند. در این راستا، هر یک از این رکن ها وظایف و مأموریت هایی بر عهده دارند و چنانچه از مسیر حقیقی و اسلامی فاصله بگیرند قاعدتاً کارکرد دولت اسلامی نخواهد بود. ساخت دولت اسلامی مشروط به همراهی مردم، کارگزاران دولتی و نهادها در مسیر اهداف انقلاب اسلامی است.

رکن اول. مردم

در منظومه فکری آیت الله خامنه ای، هویّت جمهوری اسلامی که مقدمه ای برای تشکیل دولت اسلامی محسوب می شود مبتنی بر مردم سالاری است. در دیدگاه ایشان، مردم سالاری مبتنی بر مبانی دینی، اعتقادی و ایمانی و نه قرارداد اجتماعی است و این امر وجه تمایز مردم سالاری دینی از دموکراسی غربی می باشد (بیانات 22 /02 /1382). ایشان برای مردم هم در تشکیل و هم استمرار دولت اسلامی نقش اساسی قائل هستند و معتقدند در انقلاب اسلامی، مردم نقش خود را به خوبی ایفا کردند. چنانکه اگر آراء و حضور مردم نبود و خواست آن ها محقق نمی شد؛ اساسا نظام حمهوری اسلامی تشکیل نمی شد (بیانات 14 /03 /1378). در واقع ایشان همچون امام خمینی (ره) معتقدند مردم ولی نعمت کارگزاران در نظام اسلامی هستند (بیانات 14 /09 /1369؛ خمینی، 1378: ج18 ص38) و نقش تعیین کننده دارند: «در نظام اسلامی، مردم تعیین کننده اند» (بیانات 14 /03 /1380).

آیت الله خامنه ای حق انتخاب مدیر و نقش داشتن در امور کشور را، از جمله حقوق آحاد ملت می دانند (بیانات 01 /01 /1384) و بر حضور حدّاکثری، عمومی، یکپارچه، پرشوق و امیدوارانه مردم در عرصه های مختلف تأکید دارند (بیانات 22 /03 /1392). می توان گفت در نگاه ایشان رابطه مردم و نظام اسلامی یک رابطه دوسویه است؛ از یک سو، پشتیبانی دل ها و احساسات مردم از مسئولان، پشتوانه حرکت آن هاست (بیانات 19 /08 /1385) و آن را قوام نظام جمهوری اسلامی بیان می کنند (بیانات 06 /12 /1381) و از سوی دیگر بنای جمهوری اسلامی را بر اعتماد کردن به مردم و اعتقاد نظام اسلامی به مشارکت مردم می دانند (بیانات 24 /09 /1387).

به باور آیت الله خامنه ای، رأی مردم به مثابه امانت و هیچ کس حق خیانت در آن ندارد. از اینرو مراقبت از آراء مردم، واجب شرعی و نتیجه آن نیز بسان حق الناسی است که باید از آن صیانت کرد (بیانات 18 /06 /94). حضور مردم و نقش آفرینی آنها مهم ترین رکن در تحقق دولت اسلامی است: «ما مسؤولان، بدون حمایت مردم چیزی نیستیم و نمی توانیم کاری بکنیم» (بیانات11/05 /1380). آیت الله خامنه ای اهمیت رأی مردم را برگرفته از قانون اساسی و همچنین تعالیم و راهنمایی های امام (ره) می دانند (بیانات 14 /03 /1380). به باور ایشان، سیره امام خمینی (ره) مبنی بر تأکید بر برگزاری رفراندوم درباره اصل و کیفیت نظام، انتخابات خبرگان و قانون اساسی، انتخابات ریاست جمهوری و چند ماه بعد انتخابات مجلس که همگی در همان سال اول پیروزی انقلاب برگزار شدند همگی دلیلی بر اعتقاد واقعی و راسخ امام (ره) به آراءِ مردم است (بیانات 14 /03 /1378).

رکن دوم. کارگزاران

در نگاه مقام معظم رهبری رکن کارگزاری دولت، نقش مهمی در روند اسلامی کردن دولت ایفاء می نماید و اساساً بدون توجه به رکن کارگزاری نمی توان تحقق دولت اسلامی را متصور شد. بیشترین الگوپذیری از حکمرانی امام علی (ع) در راستای تحقق دولت اسلامی برای کارگزاران و آن هم در ابعاد مختلف اعتقادی، اخلاقی و رفتاری است. با این قید که در دنیای مدرن، ساختارها و نهادهای سیاسی و اجتماعی مظروف رفتار کارگزاران دولتی می باشند و عملاً تصورات و تصدیقات کارگزاران دولت است که رفتار و جهت دهی نهادها و ساختارها را تعریف و شکل می بخشد. به اعتقاد آیت الله خامنه ای، کارگزاران در دولت اسلامی باید باور، اخلاق و رفتار خود را منطبق با شریعت اسلام و منبعث از الگوی آرمانی دولت علوی (ع) کنند:

یک. سلامت اعتقادی کارگزاران: در اندیشه مقام معظم رهبری باور اسلامی کارگزاران، منشا عمل و گفتار آن ها بوده و بسیار حائز اهمیت است. از اینرو به باور ایشان، از الزامات مسئولیت در دولت اسلامی اعتقاد قلبی داشتن به اصول قانون اساسی و آرمان های جمهوری اسلامی است. تا جایی که از نظر ایشان اشغال پستی توسط کارگزاری که به این موارد اعتقاد و باور قلبی نداشته باشد حرام است: «اگر کسی در نظام جمهوری اسلامی در مسؤولیتی مشغول کار است، ولی آرمان های نظام جمهوری اسلامی را آن گونه که امام بزرگوار ترسیم کرده است و در قانون اساسی تجسم پیدا کرده، در دلش قبول ندارد، اشغال آن پست برای او حرام شرعی است... اگر یک مسؤول عقیده ای غیر از این دارد، می تواند شهروند جمهوری اسلامی باشد - مانعی ندارد - اما نمی تواند مسؤول باشد؛ بخصوص در مسؤولیت های بالا» (بیانات 08 /08 /1380).

به اعتقاد آیت الله خامنه ای، سلامت اعتقادی، اخلاقی و عملکردی کارگزاران دولت اسلامی مهم ترین سنجه در ارزیابی دولت اسلامی می باشد. از منظر ایشان، امام راحل (ره)، مفسِّر و عینیّت یافته طراز کارگزار دولت اسلامی در دوره معاصر است که مورد وفاق و قبول سلایق و برداشت های مختلف اسلامی است. از اینرو تاسی از ایشان در امر حکمرانی، شاخصی برای شناخت مبانی و ارزش های انقلاب اسلامی است: «اوّلین شاخص دولت اسلامی، شاخص اعتقادی و اخلاقی است -بخصوص در مسئولان رده های بالا - سلامت اعتقادی، سلامت اخلاقی، سلامت عملکردی که از اعتقاد درست و نگاه درست به حقایق جامعه ناشی می شود.. .علاوه بر منابع اسلامی - که حالا ممکن است از منابع اسلامی، افراد گوناگونی تلقّی های مختلفی داشته باشند- ما مجموعه رهنمودهای امام بزرگوار را داریم؛ امام، مورد اعتقاد و قبول و اذعان همه ما است. خب، مجموعه بیانات امام، مجموعه موضع گیری های امام، مجموعه رهنمودهای امام در اختیار ما است. این شد آن شاخص» (بیانات 06 /06 /1392).

مقام معظم رهبری در بعد ایجابی، امام خمینی (ره) را مصداقی از الگوی کارگزاران دولت اسلامی می دانند: «سه باور در امام بزرگوار ما وجود داشت، که همین سه باور به او قاطعیت می داد، شجاعت می داد و استقامت می داد: باور به خدا، باور به مردم، و باور به خود. این سه باور، در وجود امام، در تصمیم امام، در همه حرکت های امام، خود را به معنای واقعی کلمه نشان داد» (بیانات 14 /03 /1392). و در بعد سلبی، شاه سلطان حسین صفوی را مصداقی از کارگزاران حکومتی می دانند که دولتمردان باید از داشتن روحیات وی برحذر باشند: «آن روزی که شهر اصفهان در دوره شاه سلطان حسین مورد غارت قرار گرفت و مردم قتل عام شدند و حکومت باعظمت صفوی نابود شد، خیلی از افراد غیور بودند که حاضر بودند مبارزه و مقاومت کنند؛ اما شاه سلطان حسین ضعیف بود. اگر جمهوری اسلامی دچار شاه سلطان حسین ها بشود، دچار مدیران و مسئولانی بشود که جرأت و جسارت ندارند؛ در خود احساس قدرت نمی کنند، در مردم خودشان احساس توانائی و قدرت نمی کنند، کار جمهوری اسلامی تمام خواهد بود» (بیانات 24 /09 /1387).

دو. اخلاق اسلامی کارگزاران: مقام معظم رهبری در تبیین اخلاق کارگزاران در دولت اسلامی آن ها را به اهتمام و تأسی از سیره سیاسی پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) فرا می خواند: «پیامبر اسلام. ...که باید برای همه ما هم برای مسئولان کشور، هم برای آحاد مردم اسوه و الگو باشد» (بیانات 05 /07 /1370). و در جایی دیگر در این رابطه می فرمایند: «امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه آلاف التّحیّة و السّلام) یک قله مرتفع است؛ هم برای حاکم اسلامی و حکومت اسلامی، هم برای هر فرد مسلمان» (بیانات 15 /9 /1388).

 سه. رفتار(عملکرد) اسلامی کارگزاران: آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) رفتار اسلامی را این گونه معنا می کنند: «رفتار دینی یعنی گسترش عدالت در جامعه و خدمت به آحاد مردم» (بیانات 02 /01 /1388) و الگوی رفتاری کارگزاران دولت اسلامی را رفتار علوی (ع) می دانند: « باید رفتار علوی در میان ما مسوولان نظام جمهوری اسلامی نهادینه شود. آن روز است که هیچ گونه آسیب و خطری این نظام را تهدید نخواهد کرد» (بیانات 01 /01 /1380). همچنین در این رابطه می فرمایند: «ما مسوولان وظیفه و تکلیف داریم که خودمان را با رفتار امیرالمومنین تطبیق دهیم و جهت حرکت خودمان را با او بسنجیم» (بیانات 01 /01 /1380). می توان شاخص های رفتاری کارگزاران در دولت اسلامی در دیدگاه مقام معظم رهبری را به شرح ذیل احصاء نمود:

تقوا، تعبّد الهی و عمل صالح در آحاد مسئولان و التزام بیشتر در مسئولیت های سنگین تر (بیانات 06 /03 /1394).

عدالت گستری در برخورداری ها و دسترسی های همه ی افراد به امکانات کشور (بیانات 18 / 02 /1384).

صراحت در اتخاذ مواضع انقلابی بر اساس اندیشه های امام (ره) (بیانات 04 /06 /1394).

ایستادگی و استقامت در راه ارزش های اسلامی (بیانات 31 /06 /1383).

اجتناب از انقطاع و احتجاب از مردم (با مردم هیچ مواجه نشدن) (بیانات 09 /12 /1379).

اخلاص و قصد قربت الهی در انجام وظایف (بیانات 06 /02 /1394).

اولویت دادن به مصالح عمومی نسبت به مصالح فردی (بیانات 02 /08 /1385).

جهد و خستگی ناپذیری (بیانات 02 /08 /1385).

اجتناب از خودشیفتگی (بیانات 14 /03 /1391).

اجتناب از لذت جوئی (بیانات 14 /03 /1391).

اجتناب از اسراف، تجملگرایی و اشرافیگری (بیانات 25 /09 /1379).

آرمان گرایی حقیقی در عین واقع گرایی (بیانات 27 /03 /1383).

جدیت و تعصب در جهتگیری دین (بیانات 08 /06 /1389).

استکبار ستیزی و مبارزه با زورگویان عالم (بیانات 08 /06 /1389).

خدمت رسانی و خدمتگذاری به مردم و رفع مشکلات مردم واستبقوا الخیرات «برای کارهای نیک، مسابقه بگذارید» (سوره مائده، آیه 48)(بیانات 01 /01 /1382).

انتقادپذیری و برخورد مناسب با منتقدان (بیانات 01 / 01 /1394).

در نظر گرفتن رضایت الهی در انجام وظایف (بیانات 06 / 06 /1390).

رفتار جهادی و سبقت در خدمتگذاری (بیانات 01 /01 /1382).

اجتناب از سپردن کارها به حوادث و قضا و قدر (بیانات 12 /05 /1372).

اجتناب از تنبلی، بی حالی و سهل انگاری (بیانات 12 /05 /1372).

سرعت در تصمیم گیری و اقدام (بیانات 14 /02 /1384).

رکن سوم. نهادها و ساختارهای حکمرانی

از آنجایی که هر نظام سیاسی و اجتماعی جهت پیشبرد اهداف و آرمان های خود باید نهادهای منطبق با اعتقادات خود را ایجاد کند، امام خمینی(ره) نیز از همان ابتدای پیروزی انقلاب با رأی و نظر مردم نهادهایی چون مجلس خبرگان رهبری، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام را که برخاسته از آموزه های دینی و مقتضیات زمانی و مکانی جمهوری اسلامی بود را ایجاد کردند. مقام معظم رهبری نیز در سال های پس از رحلت امام (ره) که مسئولیت رهبری نظام اسلامی را به عهده داشته اند، همواره از نهادهای قانونی کشور حمایت کرده اند: «بنده از تمام نهادهای قانونی کشور به جدّ دفاع می کنم. آنچه که در مورد اشخاص و شخصیت ها و نهادها برای من مهم است، دفاع از جایگاه و مسؤولیت آنها و کمک به حُسن انجام کارشان است» (بیانات 19/04/1379). مهم ترین نهادها و ساختارهای دولت اسلامی را به شرح ذیل در دیدگاه آیت الله خامنه ای می توان بیان کرد:

یک. ولایت فقیه و نهادهای وابسته: در اندیشه آیت الله خامنه ای، رهبر جامعه اسلامی در بالاترین جایگاه مسئولیتی بوده و وظیفه خطیری را بر عهده دارد. رهبری جامعه اسلامی در زمان غیبت امام معصوم بر عهده ولی فقیه گذاشته شده که در جمهوری اسلامی نمود عینی و قانونی یافته است. به باور ایشان، ولایت فقیه جایگاه مهندسی و حفظ جهت نظام اسلامی را دارد و باید از انحراف آن به چپ و راست جلوگیری کند. از اینرو، ولایت فقیه از طرفی یک امر نمادین و تشریفاتی محض و احیاناً نصیحت کننده نیست و از طرفی نقش حاکمیت اجرایی در ارکان حکومت ندارد. زیرا کشور مسؤولان اجرایی، قضایی و تقنینی دارد که همه باید پاسخگوی مسؤولیت های خود باشند. نقش ولایت فقیه این است که از حرکت کلی نظام به سمت هدف های آرمانی و عالی اش، پاسداری و دیده بانی کند (بیانات 14 /03 /1383).

دو. قوه مجریه و نهادهای مرتبط: قوه مجریه که در عرف سیاسی ایران معمولاً دولت نیز خوانده می شود جایگاه مهمی در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران دارد. در واقع یکی از ارکان اصلی در تشکیل دولت اسلامی، قوه مجریه است: «در نظام جمهوری اسلامی، ریاست جمهوری شأن مهمی است. بازوی اجرایی نظام، دولت و رئیس جمهور است» (مصاحبه 18 /03 /1380). ایشان خاطرنشان می کنند که نباید دولت -قوه مجریه- جدای از نظام دیده شود بلکه دولت را فعال اصلی در صحنه کشور معرفی می کنند که هر گونه موفقیت آن، موفقیت نظام اسلامی است (پیام 27 /05 /1381). به عبارتی، هر کاری دولت انجام دهد چه خوب و یا بد، متعلق به نظام است (بیانات 04 /06 /1383).

ایشان دستگاه اجرایی اسلامی را یکی از اهرم های استقرار عدالت بیان می کنند. و عقیده دارند که قوه اجرائی با اعمال نفوذ و قدرتی که داراست باید مظهر حاکمیت اسلامی باشد به این معنا که در محدوده قوانین و اصول اسلامی در جامعه حضور دائمی داشته باشد و مانع بغی و طغیان و تعدی شود (بیانات 11 /10 /1366).

آیت الله خامنه ای، در حفظ شأن ریاست جمهوری بارها تذکر داده اند که همه باید این را یک اصل بدانند که رئیس جمهور باید مورد تکریم قرار بگیرد(بیانات 18 /07 /1385). همچنین از آن جایی که این شخص با رأی مردم انتخاب می شود و رئیس جمهور قانونی کشور است همیشه مورد احترام و حمایت جامع رهبری در همه دولت ها بوده است. (بیانات 11 / 02 /1384) و کمک به دولت را یک وظیفه همگانی بیان می کنند و این امر را برگرفته از سیره امام در طول نزدیک به یازده سال امامت پُربرکت و رهبری استثنایی ایشان دانسته (بیانات 14 /09 /1369) و هرگونه تضعیف نسبت به مسوولان نظام، به ویژه دولت را خیانت می دانند (بیانات 07 /05 /1369).

سه. قوه مقننه: قوه مقننه یا همان مجلس شورای اسلامی به عنوان یکی از قوای مهم در کشور است که با قانون گذاری و نظارت بر اجرای صحیح قانون می تواند نقش ویژه ای در دولت اسلامی داشته باشد. مجلسی که به وقت، به هنگام و درست قانون بگذارد و در مسائل کشور نظارت کند از مطالبات مقام معظم رهبری است (بیانات 24 /03 /1391). ایشان بارها بر جایگاه ویژه قوه مقننه تاکید کرده اند و آن را یک رکن اساسی در کشور می دانند. در واقع قوه مقننه را تبلور و انعکاس همه برجستگی ها و شاخص های نظام اسلامی معرفی کرده (پیام 07 /03 /1391) و از آن به خانه ملت و تجلّیگاه عزّت ملی تعبیر کرده اند که می تواند تأمین کننده ی منافع عمومی و نشان دهنده عزّت اسلامی و عزّت ملی ما در دنیا باشد و از آن جا که مسئولان با قوانین تصویب شده در مجلس می توانند حرکت کنند و پیش بروند جایگاه بسیار مهم آن روشن تر می شود (بیانات 25 /09 /1382). ایشان خاطرنشان می کنند که مجلس باید در تراز انقلاب باشد به این معنا که در همه حال منادی شعارهای اصولی انقلاب باشد و همچنین از راه و خطی که امام خمینی (ره) ترسیم کردند، پاسداری کند(پیام 07 /03 /1371). همچنین «ایمان، شجاعت، پیشگامی، ایستادگی بر مبانی نظام، ایستادگی در برابر دشمنان، روزآمدی و نوآوری، وحدت و انسجام ملی، کار و تلاش فداکارانه، به میدان آوردن همه ظرفیت های فردی و جمعی» (پیام 07 /03 /1391) را نشانه های یک مجلس موفق بیان می کنند.

چهار. قوه قضاییه: به اعتقاد آیت الله خامنه ای، «تمامیّت نظام جز به تمامیّت و کمالِ قوّه قضاییّه تحقّق پیدا نخواهد کرد» (بیانات 05 /04 /1381). از نظر مقام معظم رهبری سازوکار قوّه قضائیّه در مقام یک رکن اساسی کشور در قانون اساسی پیش بینی شده که از جهات مختلف نیز متقن و اطمینان بخش است. به عنوان نمونه تعیین وظایف و تکالیف محول شده به این قوه در قانون اساسی تضمین کننده این معناست که دستگاه قضاء بتواند به وظیفه خود عمل کند که یک جهاد فی سبیل الله است (بیانات 07 /04 /1380). ایشان اجرای حدود الهی و استقرار عدالت را مهم ترین وظایف قوه قضاییه (بیانات 23 /10 /1371) و برای تحقق این اهداف متعالی، نظام قضایی اسلام را کارآمدترین وسیله بیان می کنند (انتصاب ریاست قوه قضاییه 23 /05 /1378). دستگاه قضائی اسلام را یکی از کارآمدترین دستگاه ها نام می برند که برای مواد قضائی یا قوانین لازم خود، خودکفاست. به این معنا که نیازی ندارد برای چنین اموری از دیگر نظام ها یا کشور و تمدّن دیگری وام بگیرد و قوانین آن ها را شبیه سازی کند زیرا در اسلام همه چیز پیش بینی شده است و تأکید می کنند قوانین باید طبق مقررات اسلامی تنظیم و آماده شود و با جرم به هر شکلی مقابله گردد (بیانات 07 /04 /1379). ایشان شأن قوه قضائیّه را این می دانند که اگر به کسی در هر گوشه از کشور اسلامی ظلم شد، امیدوار باشد که با مراجعه به دستگاه قضائی احقاق حق می شود (بیانات 07 /04 /1379). مقام معظم رهبری تاکید می کنند که مسئولان قضایی باید شأن قضا و قضاوت را در نظام اسلامی درنظر بگیرند و کار خود را با آن بسنجند(بیانات 07 /04 /1374).

نتیجه گیری

دولت اسلامی به عنوان مرحله سوم از فرایند تمدن نوین اسلامی، رسالت سنگینی در راستای ایجاد جامعه اسلامی بر عهده دارد. با توجه به اهمیت و جایگاه دولت اسلامی در این امر و عدم تحقق آن به صورت کامل در سال های پس از انقلاب، ضرورت توجه به این مقوله آن هم در دیدگاه آیت الله خامنه ای را دو چندان کرده است. اهمیت تشکیل دولت اسلامی، از این رو است که این گام هدف میانی است و بر مراحل دیگر این فرآیند ترتّب دارد. در دیدگاه آیت الله خامنه ای دولت اسلامی فراتر از قوه مجریه و شامل همه دستگاه ها، نهادها و مجموعه کارگزاران می باشد. از لحاظ ماهویی و معانی دولت اسلامی، دلالت هایی دارد:

یک. در بعد فکری، شریعت اسلام به عنوان سازه و محتوای نظری، مبنای طراحی ساختاری و طراز رفتاری کارگزاران دولتی است و مفسِّر ارزش ها، اهداف و جهت دهی های رفتاری حاکم بر دولت در نظام سیاسی اسلام است.

دو. آنچه دولت اسلامی را از سایر دولت ها متمایز می کند؛ کنش و جهت گیری اسلامی آن است که ریشه در پیوند دین و سیاست در اسلام، ضرورت حیات اجتماعی و لزوم تحقق حیات طیبه برای جامعه مسلمانان در ابعاد مادی و معنوی دارد.

سه. الگوی دولت اسلامی در زمینه و زمانه انقلاب اسلامی، رفتار دولت نبوی (ص) و دولت علوی(ع) است که پیام هایی برای حکمرانی در حال حاضر دارد. مهم ترین این پیام ها التزام به عدالت، سلامت اعتقادی و اخلاقی، خدمت به خلق، قانون گرایی، مبارزه با فساد، تبعیض و فقر می باشد. از این منظر می توان مجموعه وظایف دولت اسلامی را ذیل کارکرد سیاسی، امنیتی، اقتصادی، تربیتی و فرهنگی تعریف کرد.

در دیدگاه آیت الله خامنه ای دولت اسلامی ارکان سه گانه ای دارد که بدون همراهی و همروی آنها، عملاً امکان ساخت و تحقق دولت اسلامی ممکن نیست:

رکن اول. مردم: نظام سیاسی اسلام، مبتنی بر مردم سالاری دینی است و اساسا نقش مردم در شکل گیری، حفظ و تداوم مسیر اسلامی دولت، تعیین کننده است. از یک سو، مردم ولی نعمت کارگزاران هستند و از سوی دیگر رای مردم به مثابه امانت الهی است و صیانت از آن، واجب شرعی می باشد. حضور، انتخاب و مشارکت مردم، قوام بخش نظام سیاسی اسلام و اعتماد به دولت برای تحقق مطالبات مردم است. دولت در قبال حمایت مردم، وظیفه ایفای حقوق مردم را بر عهده دارد.

رکن دوم. کارگزاران: کارگزاران دولت اسلامی باید از نظر اعتقادی، اخلاقی و رفتاری منطبق بر دین و با الگوگیری از سیره سیاسی پیامبر اکرم(ص) و امام علی (ع) مشی کنند. در این دیدگاه، امام خمینی(ره) به عنوان الگو و همچنین عینیت یافته طراز کارگزار دولت اسلامی در عصر حاضر معرفی می کنند.

رکن سوم. نهاد و ساختارها: ولایت فقیه، قوه مجریه، قوه مقننه و قوه قضائیه از جمله نهادها و ساختارهای اصلی می باشند.

بر اساس دیدگاه آیت الله خامنه ای، تحقق دولت اسلامی در مسیر تمدن اسلامی، حرکتی تدریجی و عملی است. و در صورت توجه به همه ابعاد دولت اسلامی و تلاش در تحقق آن ها، دولت اسلامی که نقش مهم و اساسی در تمدن سازی دارد شکل خواهد گرفت.

منابع و مآخذ:

- اوزر، آتیلا. (1386). دولت در تاریخ اندیشه غرب. ترجمه عباس باقری. تهران: نشر و پژوهش فروزان روز. چاپ اول.

- آشوری، داریوش. (1391). دانشنامه سیاسی. تهران: انتشارات مروارید. چاپ بیست و یکم.

- بشیریه، حسین. (1387). آموزش دانش سیاسی: مبانی علم سیاست نظری و تأسیسی. تهران: نشر نگاه معاصر. چاپ نهم.

- جوادی آملی، عبدالله. (1389). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: نشر اسراء.

- حاجی صادقی، عبدالله. (1386). فلسفه و نظام سیاسی اسلام. قم: زمزم هدایت. چاپ دوم.

- خامنه ای، سید علی. (1394). ولایت و حکومت؛ مباحثی در باب مفهوم ولایت، حکومت الهی و حاکم اسلامی. (گردآوری بیانات آیت الله خامنه ای(مدظله العالی)). تهیه و تنظیم: کمیته فرهنگی مرکز صهبا. تهران: موسسه ایمان جهادی.

- خامنه ای، سید علی (1392). طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن؛ سلسله جلسات تدریس استاد سید علی خامنه ای. تهیه و تنظیم: کمیته فرهنگی مرکز صهبا. تهران: موسسه ایمان جهادی.

- خسروپناه، عبدالحسین. (1382). گستره شریعت. تهران: نشر معارف، چاپ اول.

- شمس الدین، محمدمهدی. (1380). جامعه سیاسی و اسلامی «مبانی فقهی و تاریخی». ترجمه سید مرتضی آیت الله زاده شیرازی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ اول.

- عباسی، ولی الله. (1382،1383). نظریه دین حداکثری (درآمدی بر قلمرو گستره دین از منظر استاد مطهری). قبسات. شماره 30 و 31. صص133-162.

- عظیمی شوشتری، عباسعلی. (1388). اهداف و وظایف کلی در اسلام. معرفت سیاسی. سال اول. شماره اول. صص 99-128.

- فیرحی، داود. (1395). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: انتشارات سمت. چاپ سیزدهم.

- لک زایی، شریف. (1386). بررسی تطبیقی نظریه¬های ولایت فقیه. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.

- لمبتون، آن. کی. اس. (1385). دولت و حکومت در اسلام. ترجمه محمد مهدی فقیهی. تهران: شفیعی. چاپ سوم.

- مهاجرنیا، محسن. (1393). فلسفه سیاسی آیت الله خامنه ای (مدظله العالی). تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه. چاپ اول.

- نوایی، علی اکبر. (1381). نظریه دولت دینی. تهران: نشر معارف. چاپ اول.

- وینست، اندرو. (1387). نظریه های دولت. ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی. چاپ ششم.

- هیوود، اندرو. (1392). سیاست. تهران: نشر نی.چاپ سوم.

- مجموعه سخنرانی ها و بیانات مقام معظم رهبری موجود در: khamenei.ir

- خمینی، روح الله(1378). صحیفه امام، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

- خمینی، روح الله (1386). ولایت فقیه، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

- خمینی، روح الله(1383). وصیتنامه سیاسی الهی امام خمینی، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

- مطهری، مرتضی(1387). مجموعه آثار، 24 ج، تهران: صدرا.

- مطهری، مرتضی (1372)، انسان و ایمان، تهران، صدرا.