متن آیه:

وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً

ترجمه:

وفرستاده (خدا) گفت: «ای پروردگار [من ]! درحقیقت قوم من از این قرآن دوری گزیده اند!»

موضوع:

پیدا شدن لغزش درصورت غفلت از مفاهیم قرآن

کلام رهبر1:

ما مسلمانها باید قرآن را، اسلام را درست بفهمیم و با میزان عقل و خِرَد خودمان و با راهنمایی اندیشه ی بشری و اسلامی، به اعماق تعالیم پیامبراسلام و این پیامها برسیم.

وقتی از پیام اسلام غفلت کردیم، که قرآن کریم فرمود: وَ قالَ الرَسولُ یرَبِ اِنَ قَومِی اتَخَذوا هذَا القُرءانَ مَهجورا؛ وقتی قرآن را مهجور کردیم، به مفاهیم قرآن درست نگاه نکردیم، مجموعه ی مفاهیم قرآنی را که یک منظومه ی کامل برای زندگی انسان است، درست ندیدیم، آن وقت لغزش پیدا میکنیم، و نیروی خِرَد ما هم نمیتواند فهم درستی از مفاهیم قرآنی پیدا کند.

موضوع:

مهجوریت قرآن یعنی جدا کردن دین از سیاست

کلام رهبر2:

امروز در سطح عالم و در زیر این آسمان، تنها نقطه ی جهان که در آن به طور رسمی احکام اسلامی، اجرا و قوانین و مقرّرات بر طبق قرآن و سنّت پیغمبر تنظیم و عمل می شود و به عبارت دیگر، مهمترین نقطه ی دنیا که چنین حرکت عظیمی در آن انجام می گیرد، ایران اسلامی است. دولتی به نام اسلام حاکم است و این موضوع، در حقیقت تکلیفی را بر دوش همه ی مسلمانان عالم می گذارد. چون اگر حکومتی براساس اسلام بود، به این معناست که اسلام مورد عمل قرار گرفته است. اما اگر اسلام به معنای اعتقاد و عمل افراد در جامعه وجود داشته باشد و حاکمیت دین برقرار نباشد، در چنین جامعه ای قرآن و اسلام مهجور است. مصداق آن در قرآن کریم و در سوره ی فرقان چنین آمده است: «وَ قالَ الَّرسولُ یا ربِّ اِنَّ قَومی اْتَّخذُوا هذَا القُرانَ مَهجوراً». پیغمبر اکرم نزد پروردگار عالم عرض می کند: «یا رَبِّ اِنَّ قَومی اْتَّخَذوا هذَا القُرانَ مَهجوراً». هَجر قرآن به چه معناست؟ بی شک به این معنا نیست که قرآن و اسم قرآن و اسم مسلمانی را به طور کلّی از خود دفع کردند. این اتخّاذ نیست. «اتّخذوا هذا القُرانَ مَهجورا»؛ یعنی قرآن را دارند، اما همراه با هَجر. قرآن هست، اما مهجور است. به این معنا که قرآن در یک جامعه تلاوت شده و احترام ظاهری می شود، اما به احکام آن عمل نمی کنند و به بهانه ی جدایی دین از سیاست، حکومت را از قرآن سلب می نمایند. اگر قرار بود که اسلام و قرآن حکومت نکنند، پس مبارزات پیغمبر برای چه بود؟ اگر پیغمبر اسلام بر این باور بود که نباید در حکومت و اداره ی زندگیِ مردم و قدرت سیاسی جامعه دخالت شود و همین قدر کافی است که مردم عقاید اسلامی داشته باشند و در خانه ی خودشان این اعمال دینی را انجام دهند، معلوم نیست که چنین مبارزاتی بر پیغمبر تحمیل می شد. دعوای پیغمبر بر سر قدرت سیاسی و قبضه کردن قدرت به وسیله ی قرآن است. هَجر قرآن به این معناست که اسم قرآن وجود دارد و حاکمیت قرآن نیست. در عالم اسلام، هرجا که قرآن حاکم نیست، این خطاب نبیّ اکرم «یا رَبِّ اِنَّ قَومی اْتَّخَذوا هذَا القُرانَ مَهجوراً» صادق است.

تفسیر:

نکته ها و اشاره ها:

شکوه پیامبر (ص) از امت خویش در مورد قرآن

1. در این آیه بیان شده که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از دست امت خود به پیشگاه خدا شکایت می کند، که مردم قرآن را که رمز حیات و نجات و عامل پیروزی و حرکت و پیش رفتِ آنهاست، ترک گفته اند. شاید این مهم ترین شکایت تاریخ بشر باشد که بزرگ ترین پیامبر الهی نزد بالاترین مقام جهان، یعنی خدای متعال، از دست بهترین امت، یعنی امت اسلام، در مورد بزرگ ترین معجزه، یعنی قرآن شکایت کرده است.

2. مهجوریت و دوری از قرآن به صورت های مختلفی رخ می دهد:

الف) گاهی کلّ قرآن، اعم از لفظ و محتوا، از جامعه کنار گذاشته می شود و کتابی تشریفاتی می شود.

ب) گاهی به قرائت و حفظ قرآن اهمیت داده می شود، ولی در محتوای قرآن تفکر و تدبّر نمی شود.

ج) گاهی به قرائت، حفظ، تفسیر و نشر قرآن اهمیت داده می شود، ولی قوانین حیات بخش و شفابخش آن در جامعه عمل نمی شود و دردهای جامعه هم چنان باقی می ماند.

د) گاهی معانی و مطالب عالی قرآن مهجور است؛ یعنی افرادی سطحی نگر یا منحرف به سراغ قرآن می روند و از آن برداشت های نادرست می کنند، ولی به مفسّران حقیقی قرآن، یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام و رهروان آنها رجوع نمی شود و از این رو مطالب شفابخش قرآن درک و فهم نمی شود و در پرده ی ابهام باقی می ماند.

3. نتیجه ی جدایی از قرآن آن است که مسلمانان به سراغ دیگران می روند و قوانین و برنامه ی زندگی خود را از آنها می گیرند و از این رو در مسابقه ی میان ملت ها عقب می مانند. همان گونه که در عصر ما این وضعیت در برخی کشورهای اسلامی اتفاق افتاده است؛ یعنی شکوه و ناراحتی پیامبر در مورد مهجوریت قرآن، در حقیقت برای خود مسلمانان و از عقب ماندگی و علاج نشدن دردهای جامعه ی اسلامی است.

4. شکوه ای که در این آیه از پیامبر صلی الله علیه و آله حکایت شده، سخن ایشان در دنیا یا رستاخیز است ولی مانعی ندارد که پیامبر صلی الله علیه و آله این سخن را در دنیا گفته باشد و در رستاخیز هم تکرار شود؛ چراکه قیامت پرده ها کنار می رود و حقایق دنیا روشن می شود.

5. راه های مهجوریت زدایی از قرآن:

الف) انس با نگار قرآن؛ در طی مراحل نگاه به آن، روخوانی، قرائت، ترتیل، تلاوت و حفظ قرآن.

ب) انس با محتوای قرآن؛ در طی مراحل ترجمه، تفسیر، تأویل، راه یابی به بطون قرآن.

ج) انس عملی با قرآن؛ یعنی پیاده کردن دستورات قرآن در زندگی.

د) انس علمی با قرآن؛ یعنی استفاده از آموزه های قرآن در علوم بشری از جمله در جهت دهی به علوم انسانی؛ مثل اقتصاد، سیاست، مدیریت، حقوق و.. .و موضوع دهی برای پژوهش و نظریه پردازی در علوم انسانی و طبیعی، و گسترش مباحث میان رشته ای.

آموزه ها و پیام ها:

1. وظیفه ی امت اسلام آن است که قرآن را از مهجوریت به در آورند.

2. پیامبر اسلام از شما شکایت کرده اند، پس با روی آوردن به قرآن، رضایت او را جلب کنید.

منبع: تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص: 271