تفاوت عیب جویی اب امربه معروف و نهی ازمنکر؟؟

سوال

برخی می‌گویند: « ایراد نگیر که سرت میاد». سوال اول اینکه آیا این حرف و استدلال درسته؟! چون تا تذکری می دiیم و از عمل زشتی نهی می‌کنیم با این جملات روبرو می شویم. سوال دوم اینکه تفاوت این ایرادگیری با خیرخواهی، تذکر، امر به معروف و نهی از منکر در چیست؟!

پاسخ

 

این جمله یا مَثَل را هر کسی، هر طوری که دلش خواسته و به نفعش بوده، بیان نموده است! یکی می گوید: «ایراد نگیر که سرت می آید» – دیگری می گوید: «منع کسی را نکن که سرت می آید» و دیگری می گوید: «نکوهش نکن – مسخره نکن و. .. که سرت میاد». و البته سوء استفاده ها نیز متفاوت و فراوان است، مثل کسی با استناد به آیات و روایات در پرهیز از غیبت یا سخن گفتن پشت مرده، می گفت: «نباید از ظلم معاویه و یزید که مُرده اند و یا شاه و آمریکا که حضور ندارد، چیزی گفت»! و حال آن که این موارد نیز احکام جداگانه ی خودشان را دارند و به حکم عقل و قرآن و حدیث، باید گفته شود، باید آگاهی داده شود، باید بصیرت بخشی شود، باید بیداری صورت پذیرد و باید دادخواهی از مظلومان صورت پذیرد و امر به معروف و نهی از منکر، چون نماز و سایر فروع، از واجبات است، منتهی آن نیز قواعد و اصول و شروط و احکام خود را دارد.

بله؛ احادیثی در منع از ایرادگیری، نکوهش و. .. وجود دارد، اما باید اولاً درست فهم شوند و ثانیاً به جایش تطبیق داده شوند و ثالثاً با مباحث دیگری چون: وعظ، ارشاد، تبلیغ، امر به معروف، نهی از منکر و. ..، که هر کدام تعریف و احکام خود را دارند، خلط مبحث نگردند.

به عنوان مثال:

1- رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَن عَیرَ أخاهُ بِذَنبٍ قَد تابَ مِنهُ لَم یمُتْ حَتّی یعمَلَهُ» (منتخب میزان الحکمه، ۴۲۰) - هر کس برادر خود را برای گناهی که از آن توبه کرده است سرزنش کند، نمیرد تا خود آن گناه را مرتکب شود.

2- امام صادق علیه السلام می فرمایند: «مَن عَیرَ مُؤمِنا بِذَنبٍ لَم یمُت حَتّی یرکبَهُ - هر کس مؤمنی را به ذنبی سرزنش کند، نمیرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود» (الکافی: ۲/۳۵۶/۳).

یعنی روزگار می چرخد و تو را نیز در همان موقعیت و شرایط قرار می دهد و چنان خواهی کرد که او کرده است.

پس در این احادیث و روایات

   باید دقت نمود که:

1- اولاً سخن از مؤمن و برادر دینی است، نه هر فاسد، فاسق و ظالمی؛

2- ثانیا بحث از خراب کردن، نکوهش، تسخیف و تحقیر اوست که معمولاً نزد دیگران انجام می پذیرد، نه این که مؤمن، چون آینه، ایرادی را مخفیانه و صادقانه، به خود شخص نشان دهد، تا برطرفش نماید و به کمال و جمال برسد؛

3- ثالثاً تصریح دارد که توبه ای که از آن بازگشت نموده است؛ یعنی کسی حق ندارد به مؤمنی که از گناهش توبه کرده، بگوید و سرزنش کند که تو فلان روز، فلان گناه را کرده بودی؛

4- رابعاً دقت کند که "ذنب" الزاماً "گناه" نیست، چنان که در سوره فتح، "ذنب" در گذشته و آینده را به رسول الله صلوات الله علیه و آله نسبت می دهد و حال آن که ایشان معصوم بودند؛ بلکه "ذنب" یعنی دنباله و هر چه که به انسان بچسبد، و به گناه نیز چون به انسان می چسبد و اگر توبه نکند، تا آخرت با اوست، ذنب گفته می شود. پس ممکن است "ذنب"، تهمت، شایعه و جوّسازی باشد، مثل این که می گفتند: «ایشان شاعر، مجنون، ساحر و. .. می باشد» و در ضمن کینه به دل گرفته بودند، اما خداوند فتح مکه را به ایشان هدیه داد، تا آن ذنوب (آن چه به ایشان چسبانده بودند) محو گردد.

بنابراین، دنبال ایراد گشتن از مؤمنان، نکوهش دیگران، تسخیف و تحقیر دیگران و. ..، فرق دارد با نصیحت، موعظه، ارشاد، راهنمایی، آموزش، تبلیغ و یا امر به معروف و نهی از منکر که هر کدام تعاریف و احکام خودشان را دارند که در این مختصر مجال شرح و بسط شان نیست؛ و البته آنان که در مقابل هر کدام از این واجبات انسان ساز و حیات بخش، می گویند: «نگو که سرت می آید»، می خواهند با سوء استفاده، تخطئه کنند، تا بدون هیچ مخالفت، نقد و تذکری، در آرامش و امنیت کامل، به خطاهایشان ادامه دهند!