تحلیل و بررسی قیام امام حسین (ع) به مثابه نزاع گفتمانی علویان و امویان

اعتراض فرزند کوچک امام علی (ع) به نحوه گردش نخبگانی در حکومت امویان که منجر به نبرد خونین نینوای سال 61 ه.ق شد، مهمترین واقعه معنابخش جنبش های سیاسی در میان شیعیان و ایرانیان معاصر بوده است. این مساله موجب شده تا اندیشمندان و تحلیل گران از زوایای مختلف به بررسی و تحلیل آن همت گمارند. مقاله حاضر نیز با توجه اهمیت قیام امام سوم شیعیان با استفاده از نظریه گفتمانی لاکلا و موفه، این واقعه را از دریچه ای نو بررسی کرده و در آخر نتیجه گرفته که یکی از دلایل مهم ماندگاری و اثرگذاری این قیام در میان مسلمانان وجوه پررنگ زبانی و گفتمانی آن است که این واقعه را از بیش از هزار سال قبل تا به امروز زنده و پویا نگه داشته است.

بازتاب سخنان امام حسین علیه السلام و اهل بیت ایشان در قیام عاشورا

حماسه عاشورا الهام بخش نهضت های آزادی بخش و رهایی گستر جهان است و میلیون ها انسان آزاده در مبارزات خود، از آن الهام گرفته اند و خواهند گرفت. در این قیام، اباعبدالله علیه السلام و اهل بیت ایشان با ایراد سخنرانی و احتجاج با مخالفان خود در اماکن مختلف، از جمله مدینه، مکه، ذوحسم و غیره، بشریت را در همۀ زمان ها و مکان ها مورد خطاب قرار دادند. مخاطبان ایشان واکنش های متفاوتی را در برابر پیام جاودان عاشورا نشان دادند. هدف این مقال دستیابی به چگونگی تاثیرگذاری حماسۀ عاشورا در جامعۀ بشری است. روش این پژوهش گردآوری اطلاعات به صورت استنادی و به شیوۀ توصیفی تحلیلی است. با بررسی واکنش های مخاطبان ایشان در آن زمان و مخاطبان فرازمانی و فرامکانی ایشان در طول تاریخ، 9 واکنش مختلف در برابر این قیام شناسایی شده است که عبارت اند از: پذیرش حقانیت امام علیه السلام، اما خودداری از یاری ایشان؛ انکار حقانیت امام علیه السلام و جنگ با ایشان؛ پذیرش حقانیت امام علیه السلام، اما جنگ با ایشان؛ پذیرش حقانیت امام علیه السلام و اعلام آمادگی برای یاری ایشان؛ پذیرش حقانیت امام علیه السلام و یاری ایشان؛ عزاداری؛ پشیمانی و حسرت؛ اعتراض و قیام.

نقش فرزندان در خانواده

قرآن کریم:

وقَضَی رَبُّک ألّا تَعبُدُوا إلّا إیاهُ وبِالوالِدَینِ إحساناً إمّا یبلُغَنَّ عِندَک الکبَرَ أحَدُهُما أو کلاهُما فلا تَقُل لَهُما اُفٍّ ولا تَنهَرهُما وقُل لَهُما قولاً کریماً، واخْفِض لَهُما جَناحَ الذُّلُّ مِنَ الرَّحمَةِ وقُل رَبِّ ارحَمْهُما کما رَبَّیانی صَغیراً

و پروردگار تو مقرّر کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. اگر یکی از آن دو، یا هر دو، در کنار تو به سالمند رسیدند، به آنها [حتّی ]اُفّ مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها به شایستگی سخن گوی و از سرِ مهربانی، بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت کن، چنان که مرا در خُردی پروردند

اسراء، آیه ۲۴ - ۲۳.

امام علی علیه السلام:

بِرُّ الوالِدَینِ أکبَرُ فَریضَةٍ

نیکی به پدر و مادر، بزرگ ترین فریضه است

نقش زن در خانواده

پیامبرصلی الله علیه وآله:

لَو أمَرتُ أحَداً أن یسجُدَ لأِحَدٍ لأَمَرتُ المَرأةَ أن تَسجُدَ لِزَوجِها

اگر قرار بود دستور دهم کسی در برابر کسی سجده کند، به زن دستور می دادم تا شوهرش را سجده کند

بحار الأنوار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۶.

پیامبرصلی الله علیه وآله:

ما مِن امرَأةٍ رَفَعَت مِن بَیتِ زَوجِها شَیئاً مِن مَوضِعٍ إلی مَوضِعٍ تُریدُ بِهِ صَلاحاً إلّا نَظَرَ اللَّهُ إلَیها و مَن نَظَرَ اللَّهُ إلَیهِ لَم یعَذِّبهُ

هر زنی که در خانه شوهر خود به قصد سامان دادن کارهای خانه چیزی را جا به جا کند خداوند به او نظر می کند و هر که خداوند به او نظر کند عذابش نمی دهد

نقش مرد در خانواده

پیامبرصلی الله علیه وآله:

أحسَنُ النّاسِ إیماناً أحسَنُهُم خُلُقاً و ألطَفُهُم بِأهِلهِ

باایمان ترین مردم، خوش اخلاق ترینِ آنها و مهرورزترین شان با خانواده خود است

بحار الأنوار، ج ۷۱، ص ۳۸۷.

پیامبرصلی الله علیه وآله:

رَحِمَ اللَّهُ والِداً أعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّهِ

خداوند رحمت کند پدری را که فرزندش را بر نیکی کردن بر خود کمک کند

رابطه دولت و ملت

در جامعه انسان های متفاوتی هستند که برحسب لیاقتشان، شایسته حقوق ویژه مادی یا معنوی ای هستند. اگر این حقوق دیده نشوند، عقده های اجتماعی پدید می آیند و روزی این عقده ها سر باز می کنند و افراد را در برابر حکومت به واکنش و عکس العمل وا می دارند و گاه کار به جاهای خطرناک می کشد. اینکه مسئولان عالی رتبه نظام به سیره و سیاست امیرالمؤمنین(ع) که یک عمر خوانده اند ایمان بیاورند و به خاطر خدا و برای خدمت به خلق و پاسداری ارزش ها در کار خود تجدیدنظر و آثار و نتایج مثبت آن را تجربه کنند، زیرا آنچه از ریاست آنها در دفتر تاریخ می ماند، خیر و کار نیک است و بس. باشد که از تجربه هایی که تاریخ فراروی ما قرار داده است، برای دنیا و آخرت خود بهره گیریم.

شهید امنیت و عاشق شهادت

بسیار به شهید سیدنورخدا موسوی علاقه داشت و همیشه از ایشان به نیکی یاد می ‌کرد و می ‌گفت: نورخدا موسوی بسیار مظلومانه مجروح و شهید شد. خوب به یاد دارم که روز تشییع شهید موسوی به عمویم گفته بود: «کاش تشییع من هم مثل تشییع شهید موسوی با شکوه باشد.» شکرخدا پدر به این خواسته رسید و پیکر ایشان با عظمت و شکوه خاصی تشییع و تدفین شد.

روایاتی در باب عزاداری سیدالشهداء 4

حدیث بیست و هشتم

گریه بر مظلومیت شیعه

قال الصادق علیه السلام:

من دمعت عینه فینا دمعة لدم سفک لنا او حق لنا نقصناه او عرض انتهک لنا او لأحد من شیعتنا بوأه الله تعالی بها فی الجنة حقبا.

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس که چشمش در راه ما گریان شود، بخاطر خونی که از ما ریخته شده است، یا حقی که از ما گرفته اند، یا آبرویی که از ما یا یکی از شیعیان ما برده وهتک حرمت کرده اند، خدای متعال به همین سبب، او را در بهشت جاودان، برای ابد جای می دهد.امالی شیخ مفید، ص .175

حدیث بیست و نهم

ثواب بی حساب

قال الصادق علیه السلام:

لکل شیی ء ثواب الا الدمعة فینا.

امام صادق علیه السلام فرمود: هر چیزی پاداش و مزدی دارد، مگر اشکی که برای ما ریخته شود (که چیزی با آن برابری نمی کند و مزد بی اندازه دارد). جامع احادیث الشیعه، ج 12، ص .548

حدیث سی ام

کوثر و اشک

قال الصادق علیه السلام:

روایاتی در باب عزاداری سیدالشهداء 2

حدیث ششم

بودجه عزاداری

قال الصادق علیه السلام:

قال لی ابی: یا جعفر! اوقف لی من منالی کذا و کذا النوادب تندبنی عشر سنین بمنی ایام منی.

امام صادق علیه السلام می فرماید: پدرم امام باقر علیه السلام به من فرمود: ای جعفر ! از مال خودم فلان مقدار وقف نوحه خوانان کن که به مدت ده سال در «منا» در ایام حج، بر من نوحه خوانی و سوگواری کنند.بحار الانوار، ج 46، ص .220

حدیث هفتم

نوحه خوانی سنتی

عن ابی هارون المکفوف قال:

متن زیارت عاشورا

متن زیارت عاشورا:
«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ، وَابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیّینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللهِ وَابْنَ ثارِهِ، وَالْوِتْرَ الْمَوْتُورَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَعَلَى الاَْرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِنآئِکَ، عَلَیْکُمْ مِنّى جَمیعاً سَلامُ اللهِ اَبَداً ما بَقیتُ وَبَقِىَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ، یا اَباعَبْدِاللهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّةُ، وَجَلَّتْ وَعَظُمَتِ الْمُصیبَةُ بِکَ عَلَیْنا وَعَلى جَمیعِ اَهْلِ الاِْسْلامِ، وَجَلَّتْ وَعَظُمَتْ مُصیبَتُکَ فِى السَّمواتِ، عَلى جَمیعِ اَهْلِ السَّمواتِ، فَلَعَنَ اللهُ اُمَّةً اَسَّسَتْ اَساسَ الظُّلْمِ وَالْجَوْرِ عَلَیْکُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ، وَلَعَنَ اللهُ اُمَّةً دَفَعَتْکُمْ عَنْ مَقامِکُمْ، وَاَزالَتْکُمْ عَنْ مَراتِبِکُمُ الَّتى رَتَّبَکُمُ اللهُ فیها، وَلَعَنَ اللهُ اُمَّةً قَتَلَتْکُمْ، وَلَعَنَ اللهُ الْمُمَهِّدینَ لَهُمْ بِالتَّمْکینِ مِنْ قِتالِکُمْ، بَرِئْتُ اِلَى اللهِ